Το σχολείο αποτελεί τον κυρίαρχο χώρο εκφοβισμού με τα περιστατικά bullying να καταγράφουν κατακόρυφη αύξηση στη Ρόδο, αλλά και σε ολόκληρη τη χώρα.
Πολλά από τα περιστατικά δεν βλέπουν το φως της δημοσιότητας, λιγότερα αντιμετωπίζονται θεσμικά και ακόμα λιγότερα παίρνουν το δρόμο της Δικαιοσύνης.
Για την ανησυχητική αύξηση των περιστατικών σχολικού εκφοβισμού μιλά σήμερα στη «δημοκρατική» η ειδική παιδαγωγός, σχολική ψυχολόγος, σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού, ιδιοκτήτρια του κέντρου ειδικών θεραπειών Case Study Μαρία Ι. Καραμαλέγκου MEd MSc η οποία όπως λέει «είναι σκληρός ο κόσμος των παιδιών» και παραθέτει περιστατικά που σοκάρουν, αλλά αναφέρεται και στους τρόπους αντιμετώπισης και διαχείρισης για τον περιορισμό του bullying στα σχολεία.
• Κυρία Καραμαλέγκου, αποτελεί κοινή διαπίστωση πλέον η έξαρση του φαινομένου του σχολικού εκφοβισμού και θα ήθελα να σας ρωτήσω για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό.
Πράγματι κυρία Φώτη, η διαπίστωση αυτή έχει βάση, παρότι στην Ελλάδα η κατάσταση είναι καλύτερη σε σχέση με άλλες χώρες, δεν παύει να καταγράφεται όμως ανησυχητική αύξηση του φαινομένου.
Μετά την καραντίνα και τα περιοριστικά μέτρα που ελήφθησαν στη διάρκεια της πανδημίας, παρατηρείται πως έχει εκτοξευθεί η κατάθλιψη στα παιδιά τα οποία έχουν απομονωθεί σε ένα τάμπλετ, σε μια τηλεόραση, σε ένα κινητό, παίζοντας παιχνίδια μακριά από την φυσιολογική κοινωνική συνδιαλλαγή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η ψυχολογία τους αφενός να μην είναι καλή και αφετέρου να βρίσκονται σε μια κατάσταση που δεν μπορούν να διαχωρίσουν πού τελειώνει το παιχνίδι και πού αρχίζει η πραγματικότητα. Πολλές φορές όλο αυτό το βίαιο διαδικτυακό παιχνίδι, το αναπαράγουν στην μεταξύ τους επικοινωνία και αυτός είναι ένας βασικός λόγος για την έξαρση της βιαιότητας που καταγράφεται.
• Πάντως από τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, από όσα τουλάχιστον έρχονται στο φως της δημοσιότητας, βλέπουμε και ακραία, άγρια περιστατικά κακοποίησης μεταξύ των παιδιών που δύσκολα συναντάμε ακόμα και σε συμπλοκές ενηλίκων.
Στα σχολεία καταγράφονται πλέον πολλές μορφές κακοποίησης ανάμεσα στα παιδιά. Χτυπήματα, τσιμπήματα, δαγκωνιές, σπρωξίματα, τρικλοποδιές, μπουνιές, τράβηγμα μαλλιών, φτυσίματα… Εχουμε και τη λεκτική κακοποίηση με υβριστικές επιθέσεις και περιπαικτικές και σαρκαστικές εκφράσεις, αγενή σχόλια, ειρωνείες, κοροϊδίες, άσχημα πειράγματα, παρατσούκλια… Υπάρχουν περιστατικά απειλών εκβιασμών, εξαναγκασμών, καταστροφή πραγμάτων. Επίσης στο bullying περιλαμβάνεται και ο κοινωνικός αποκλεισμός για διάφορους λόγους, με χαρακτηρισμούς όπως χοντρός, ψηλός, αδύνατος, κοντός… Υπάρχει και η απειλή για αποκάλυψη των ευαίσθητων και προσωπικών πληροφοριών, για δημοσίευση γυμνών φωτογραφιών ή προσωπικών στιγμών. Το bullying γίνεται κυρίως σε ηλικίες μεταξύ 10-14 ετών με βάση τα στατιστικά και σε αυτή την ηλικία ένα παιδί δεν είναι σε θέση ούτε να αντιμετωπίσει μόνο του καταστάσεις, ούτε να διαχωρίσει το όριο μεταξύ παιχνιδιού και πραγματικότητας.
• Πώς μπορούμε να καταλάβουμε ότι ένα παιδί είναι θύμα εκφοβισμού, αν το ίδιο δεν μπορεί να θέσει τα όρια ή αν φοβάται να το εκμυστηρευτεί;
Αν δούμε τα ρούχα του βρώμικα, τσαλακωμένα, αν δούμε να έχει μώλωπες, να χάνει αντικείμενα χωρίς λογικές εξηγήσεις, αν διαπιστώσουμε αλλαγή διάθεσης και παρατηρούμε εσωστρέφεια, ότι αποφεύγει να έρχεται σε επαφή με τους συμμαθητές του, να αλλάζει η όρεξή του, να είναι κάπως επιθετικό στους γονείς ή στα αδέλφια του, να παραπονιέται ότι βλέπει εφιάλτες, να έχει διάφορα σωματικά συμπτώματα όπως πονοκεφάλους, στομαχόπονους, να παρατηρούμε νυχτερινή ενούρηση, όταν αρνείται να πάει στο σχολείο, όταν πέφτει η σχολική του επίδοση, αυτά είναι σημάδια που θα πρέπει να ανησυχήσουν τους γονείς.
• Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι ένα παιδί έχει πέσει θύμα εκφοβισμού. Τι μπορούμε να κάνουμε για να το βοηθήσουμε;
Καταρχάς θα πρέπει να απευθυνθούμε στο σχολείο για να δούμε τι ακριβώς έχει συμβεί. Υπάρχει μια τηλεφωνική γραμμή για στήριξη αυτών των παιδιών, το 800 11 800 15. Υπάρχει μονάδα στη Β΄ Παιδιατρική του Πανεπιστημίου Αθηνών που ασχολείται με το bullying, υπάρχουν νόμοι για να βοηθηθούν τα παιδιά και οι γονείς τους. Υπάρχει πλέον το νομικό πλαίσιο που αντιμετωπίζει αυτές τις καταστάσεις, δεν είναι τα παιδιά πια απροστάτευτα. Αρκεί να κινηθούν οι διαδικασίες που πρέπει, για να λάβουν τα παιδιά βοήθεια και υποστήριξη η οικογένεια.
• Πάντως, φαίνεται πως υπάρχουν περιπτώσεις που δεν επιθυμούν οι γονείς να δημοσιοποιηθούν, φοβούμενοι ότι τα παιδιά θα υποστούν χειρότερο bullying μετά την αποκάλυψη.
Αυτό όντως συνέβαινε μέχρι πρότινος, όμως τώρα μπορώ να πω ότι οι γονείς είναι πιο ουσιαστικά προστατευτικοί προς τα παιδιά τους, είναι πιο διεκδικητικοί. Βεβαίως ακόμα υπάρχουν περιπτώσεις που συναντάμε την άρνηση των γονέων, αλλά ευτυχώς όλο και λιγότερο. Και εμείς οι σχολικοί ψυχολόγοι, ως ιδιώτες, κάνουμε διάφορα προγράμματα κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης ώστε τα παιδιά να αναπτύξουν την αυτογνωσία, να μάθουν να ρυθμίζουν τα συναισθήματά τους, να αναπτύξουν κοινωνική επίγνωση, να καλλιεργήσουν διαπροσωπικές δεξιότητες, να μάθουν να μην είναι θύματα, να επιδεικνύουν και τα ίδια υπευθυνότητα στη λήψη αποφάσεων. Η υπερπροστασία που πολλές φορές εμείς οι γονείς επιδεικνύουμε, δεν βοηθάει στο να αντιμετωπίσουν τα παιδιά την πραγματικότητα. Η πραγματικότητα είναι σκληρή.
• Από αυτά τα περιστατικά που έχετε διαχειριστεί υπάρχει κάποιο που κρατήσατε στη μνήμη σας ως ακραίο;
Κάθε περιστατικό που διαχειρίζομαι είναι διαφορετικό και κάθε περιστατικό είναι σκληρό. Το κάθε περιστατικό, κάθε φορά με εκπλήσσει για το πού μπορεί να φτάσουν τα παιδιά… Ωστόσο πρέπει να σας πω ότι το χειρότερο περιστατικό που έχω κληθεί να διαχειριστώ, έχει συμβεί στην ίδια μου την κόρη. Οταν ήταν μαθήτρια του δημοτικού σχολείου, καθόταν σε παγκάκι και ένα μεγαλόσωμο παιδί της είπε «κάτσε κάτω θέλω να πηδήξω από πάνω σου». Η κόρη μου δεν το δέχθηκε, πήγε να φύγει και τότε έπεσε ολόκληρος από πάνω της. Και το αποτέλεσμα ήταν να πέσει η κόρη μου μπρούμυτα στο κράσπεδο και από την πτώση έσπασαν όλα τα μπροστινά της δόντια και τα πάνω και τα κάτω και χρειάστηκε να κάνουμε πλαστική επέμβαση. Από το σχολείο δεν ενημερώθηκα σωστά, μου το περιέγραψαν ως ένα ανώδυνο περιστατικό, ότι δηλαδή το παιδί έπεσε παίζοντας. Εγώ πήγα και βρήκα ένα παιδί με σπασμένα δόντια πάνω-κάτω, με μώλωπες, με κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις. Το παιδί νοσηλεύτηκε στο νοσοκομείο και μετά έμεινε ενάμιση μήνα στο σπίτι. Αυτό που μπορώ να σας πω ως μάνα, είναι ότι πριν από αυτό το περιστατικό είχα ένα άλλο παιδί και μετά από αυτό έχω ένα άλλο παιδί.
• Τι μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί να φερθεί τόσο σκληρά;
Ξέρετε, είναι και τα ίδια τα παιδιά αυτά θύματα. Δεν υπάρχουν θύτες και θύματα κατά βάθος. Και τα παιδιά που ασκούν βία είναι θύματα τα ίδια. Τα παιδιά αυτά θυμώνουν εύκολα, δυσκολεύονται να δεχθούν την ματαίωση της όποιας επιθυμίας τους. Αισθάνονται απειλή και αντιδρούν έτσι. Καταφεύγουν στη βία για να επιλύσουν τις διαφορές τους γιατί στο σπίτι τους αυτό έχουν δει. Εχουν εισπράξει βία και δίνουν βία. Παίρνουν τον ρόλο του αρχηγού, φτιάχνουν παρέες, φτιάχνουν κλίκες γιατί και τα ίδια έχουν συναισθηματικά ελλείμματα. Ουσιαστικά και τα ίδια φοβούνται και με αυτόν τον τρόπο νομίζουν ότι θα μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στην πραγματικότητα. Επίσης πρόκειται για παιδιά που έχουν ανεπαρκή ηθική ανάπτυξη, δεν καταλαβαίνουν τι σημαίνει δίκαιο, τι σημαίνει αλήθεια, τι σημαίνει δικαιοσύνη… Δεν έχουν αισθήματα ντροπής, προσωπικής ευθύνης. Είναι παιδιά συνήθως από οικογένειες στις οποίες δεν υπάρχει ιδιαίτερη συνοχή. Είναι παιδιά τα οποία μεγαλώνουν μόνα τους, δεν έχουν μάθει τι σημαίνει όριο.
• Υπάρχει τρόπος να διορθωθεί αυτή η συμπεριφορά;
Πρέπει να δημιουργηθούν προγράμματα, όπως συμβαίνει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, και για τα παιδιά θύτες και οπωσδήποτε θα πρέπει να φροντίσουν οι γονείς τους, το σχολείο και οι αρμόδιοι φορείς να πάρει βοήθεια από ειδικούς.
• Ενα παιδί θύτης που δεν διορθώνει τη συμπεριφορά του, που δεν μεριμνούν οι γονείς του προς αυτή την κατεύθυνση, ποιες επιπτώσεις μπορεί να έχει αυτό στην ενήλικη ζωή του;
Είναι αυτά τα παιδιά που ξεκάθαρα θα κάνουν χρήση αλκοόλ, ναρκωτικών, ψυχοτρόπων ουσιών, που αναπτύσσουν αυτοκτονικούς ιδεασμούς…
• Υπάρχουν όμως και τα λεγόμενα παιδιά παρατηρητές. Τα παιδιά που γίνονται μάρτυρες κακοποίησης άλλων παιδιών χωρίς να παρεμβαίνουν.
Οι παρατηρητές αποτελούν περίπου το 80% των εμπλεκόμενων ατόμων και μόνο το 11% παρεμβαίνουν, κι αυτό είναι τραγικό. Να βλέπεις φίλους σου, συμμαθητές τους, να υπόκεινται σε αυτόν τον εκφοβισμό και να μην παίρνεις καμία θέση… Αυτό συμβαίνει διότι φοβούνται μήπως γίνουν και τα ίδια στόχος. Δεν ξέρουν πώς να αντιδράσουν, πιστεύουν ότι δεν είναι αρμόδια να κάνουν κάτι. Φοβούνται να μην ταυτιστούν με τον αδύναμο και το χειρότερο είναι ότι υπάρχουν και κάποια παιδιά που δικαιολογούν αυτή την εκφοβιστική συμπεριφορά ουσιαστικά, χωρίς να καταλαβαίνουν ότι αύριο μεθαύριο μπορεί κι αυτά να πέσουν θύματα.
• Κυρία Καραμαλέγκου, εκτός από τα παιδιά παρατηρητές υπάρχουν και εκπαιδευτικοί παρατηρητές;
Εξαιρετικά εύστοχη η ερώτησή σας κυρία Φώτη… Είναι τραγικό πόσοι πολλοί εκπαιδευτικοί δεν παίρνουν θέση στις κακοποιήσεις παιδιών και πόσοι κλείνουν τα μάτια σε όσα συμβαίνουν στα σχολεία. Ως συνοδός παράλληλης στήριξης σε ιδιωτικά και δημόσια σχολεία μπορώ να σας πω ότι τα τελευταία χρόνια τα παιδιά δεν παίζουν στα διαλείμματα… Είναι σκληρός ο κόσμος των παιδιών. Μόλις χτυπήσει το κουδούνι ξεχύνονται εν εξάλλω και χτυπάει το ένα το άλλο. Αυτό θεωρούν ότι είναι το παιχνίδι, διότι αυτά τα παιχνίδια παίζουν στον υπολογιστή, στο playstation και έτσι καλλιεργείται ένας κύκλος αλλεπάλληλης βίας.
-Υπάρχει τρόπος να σπάσει αυτός ο κύκλος της αλλεπάλληλης βίας;
Αν οι γονείς γίνουν περισσότεροι δεκτικοί στην αντιμετώπιση των όποιων προβλημάτων των παιδιών τους, αν είναι ανοικτοί να εκπαιδευτούν, αν οι εκπαιδευτικοί γίνουν πιο ξεκάθαροι στους κανόνες και στη διαχείριση της τάξης και αντιληφθούν ότι ο ρόλος τους έχει να κάνει και με την επίβλεψη του προαύλιου χώρου, με την κοινωνική ευαισθητοποίηση, να διδάξουν στα παιδιά συνεργατικότητα, να υιοθετήσουν πειθαρχικές μεθόδους, αν γίνουν προγράμματα κοινωνικής ευαισθητοποίησης, προγράμματα κοινωνικής και συναισθηματικής μάθησης, τότε, ναι, μπορεί να σπάσει ο κύκλος. Πολλοί εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι ο ρόλος τους εξαντλείται στο να μάθουν στα παιδιά μαθηματικά, γλώσσα, ιστορία, γεωγραφία. Ομως οι εκπαιδευτικοί πάνω απ΄όλα πρέπει να μαθαίνουν στα παιδιά τι σημαίνει αγάπη, τι σημαίνει φιλία τι σημαίνει όριο, τι σημαίνει συμπεριφορά… Αν γίνουν όλα αυτά, τότε ναι, υπάρχει ελπίδα…
