O Μιχάλης Τοανόγλου, σπούδασε στην ΑΣΤΕΡ. Παρέμεινε στη Ρόδο και ξεκίνησε την καριέρα του το 1992 ως διευθυντής ξενοδοχείων. Διένυσε μία αξιοσημείωτη πορεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, υπηρετώντας τον τουρισμό από διάφορες επιτελικές θέσεις και από το 2015 είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Woosong στο Daejeon της Νότιας Κορέας και επικεφαλής του Διεθνούς Τμήματος Ξενοδοχειακών-Τουριστικών Σπουδών.
Σε συνέντευξή του στη «δ» ο κ. Τοανόγλου, αναλύει τις προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού ο τουρισμός και αναφέρεται στις βέλτιστες πρακτικές για την τόνωση του κλάδου.
• Η πανδημία του Covid-19 είχε σημαντική επίδραση σε όλους τους παραγωγικούς τομείς. Ποιες είναι οι επιπτώσεις στον τουρισμό συγκεκριμένα και ποιες οι βέλτιστες πρακτικές για την αντιμετώπισή τους;
Αρχικά θα πρέπει να καταστεί σαφές ότι μιλάμε για μία παγκόσμια υγειονομική κρίση, ένα φαινόμενο με πολλές προεκτάσεις, που έχει προκαλέσει την παύση λειτουργίας των υφιστάμενων συστημάτων σε πολλούς παραγωγικούς τομείς και προφανώς στον τουρισμό. Η λειτουργία της τουριστικής βιομηχανίας στηρίζεται σε συγκεκριμένα διεθνοποιημένα συστήματα που έχουν καθιερωθεί εδώ και δεκαετίες. Οι τουριστικές ροές ελέγχονται κυρίως από τους τουρ οπερέιτορς, τις αεροπορικές εταιρείες, τους ξενοδοχειακούς οργανισμούς κλπ. Αυτά τα συστήματα δέχθηκαν ένα τεράστιο πλήγμα λόγω του Covid-19 και των συνεπειών του, όπως το lockdown, η απαγόρευση των πτήσεων κλπ. Ως εκ τούτου τα πάντα επιβράδυναν απότομα και αναπάντεχα.
Κατά την γνώμη μου σε περιόδους σοβαρών κρίσεων υπάρχουν δύο βασικές στρατηγικές επιλογές. Να προσπαθήσεις να θεραπεύσεις τα υπάρχοντα συστήματα, ώστε να τα επανεκκινήσεις με γνώμονα τα προϋπάρχοντα λειτουργικά μοντέλα, ή να τα αναδιαρθρώσεις, να διορθώσεις πιθανές υφιστάμενες ατέλειες, να τα καταστήσεις πιο ανθεκτικά και αποτελεσματικά ώστε να παραμείνουν ακλόνητα σε μελλοντικές παρόμοιες κρίσεις.
Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι τέτοιες κρίσεις μπορεί να δούμε πιο συχνά στο εγγύς μέλλον. Και ακόμη δεν έχουμε ανοίξει επί της ουσίας τη συζήτηση γύρω από το μείζον ζήτημα της κλιματικής αλλαγής που θα το βρούμε μπροστά μας μεσομακροπρόθεσμα όπως φαίνεται.
Σε κάποιους η κρίση αυτή που βιώνουμε τώρα, έχει χτυπήσει ένα καμπανάκι. Τους έχει παρακινήσει να αναδιαρθρώσουν τα συστήματα που ακολουθούν μέχρι σήμερα, να εφαρμόσουν καινοτομίες με στόχο την εφαρμογή νέων μοντέλων ανάπτυξης. Κάποιοι θεωρούν την καινοτομία ανέφικτη, ενδεχομένως επειδή δεν διαθέτουν τα απαιτούμενα μέσα, τους πόρους και την τεχνογνωσία.
Άλλοι, προσπαθούν να επουλώσουν τα υφιστάμενα συστήματα. Εγώ είμαι οπαδός της καινοτομίας. Προχωράς μπροστά βλέποντας τι λάθη έγιναν στο παρελθόν σε διάφορα επίπεδα ώστε να τα αποφύγεις και παράλληλα με τον τρόπο αυτό δημιουργείς μια αναγεννημένη ταυτότητα συμβατή με τις νέες διαφοροποιημένες ανάγκες στην μετά την κρίση εποχή.
• Συνεπώς, η καινοτομία αποτελεί τη λύση που μπορεί να μας οδηγήσει στην πρόοδο;
Η καινοτομία μαζί με την ανάγκη για αλλαγή. Εδώ μιλάμε για μία δραματική αλλοίωση της πραγματικότητας που γνωρίζαμε μέχρι τώρα.
Τίποτε δεν θα είναι το ίδιο την επόμενη μέρα. Η αγοραστική συμπεριφορά του καταναλωτή αλλάζει. Πλέον δημιουργούνται νέες ανάγκες και νέες προτεραιότητες, όπως η ασφάλεια, και η υγιεινή, ενώ όλο μεγαλύτερη σημασία έχουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των προϊόντων και υπηρεσιών καθώς και η αυθεντικότητα των εμπειριών. Παράλληλα μπαίνει στο κέντρο του ενδιαφέροντος του μέσου ταξιδιώτη και η αειφορία με την περιβαλλοντική και κοινωνικοπολιτισμική της διάσταση.
Έτσι η αγοραστική συμπεριφορά του καταναλωτή-τουρίστα διαφοροποιείται πλέον σε μεγάλο βαθμό. Αυτό είναι το πλέον σίγουρο. Θα πρέπει συνεπώς, να διαγνώσουμε ποιες είναι αυτές οι νέες τάσεις και πώς να προσαρμοστούμε σε αυτές προκειμένου να προσφέρουμε υπηρεσίες που να ανταποκρίνονται στις σύγχρονες ανάγκες των καταναλωτών. Είναι μια καλή ευκαιρία να εξετάσουμε ζητήματα όπως ο μαζικός τουρισμός, ο υπερτουρισμός, η μεγάλη εξάρτηση από τους τουρ οπερέιτορς και να οργανώσουμε κάποια πράγματα σε διαφορετική βάση. Ούτως ή άλλως βρισκόμαστε σε μια σοβαρή επιβράδυνση η οποία και μας δίνει ένα πλεονέκτημα ανταγωνιστικής επανεκκίνησης κατά την προσωπική μου άποψη.
• Ποια είναι η άποψη σας για τη Ρόδο και το τουριστικό της προϊόν; Είναι εφικτό να αλλάξει το τουριστικό της μοντέλο;
Ας είμαστε ειλικρινείς… Οι δομικές αλλαγές στη Ρόδο αλλά και σε παρόμοιους προορισμούς με εντονότατη τουριστική δραστηριότητα, δεν μπορεί να γίνουν χωρίς κόστος και χωρίς δύσκολες αποφάσεις. Το τουριστικό προϊόνέχει αναπτυχθεί (μεγεθυνθεί θα έλεγα περισσότερο)με τρόπο τέτοιο ώστε να αποτελεί πλέον σχεδόν μονοκαλλιέργεια. Είναι σχεδόν πλήρως εξαρτώμενη η τοπική οικονομία από τον τουρισμό. Η όποια αλλαγή, ακόμη και αν έχει κάποια πολύ καλά και θετικά ποιοτικά στοιχεία με μακρόπνοες προοπτικές, θα συνοδεύεται από δύσκολες αποφάσεις και αλλαγές που θα δημιουργήσουν πιθανόν αναστάτωση στο υφιστάμενο σύστημα λειτουργίας. Είναι πιθανόν να υπάρξει ποσοτική μείωση τουριστικών ροών που μπορεί να είναι κάτι επίπονο σε βραχυχρόνιο ορίζοντα. Όμως αν αυτή η μεταβολή και αναδιάρθρωση έχει ουσιαστικά ποιοτικά χαρακτηριστικά αυτό μπορεί να είναι άκρως ευεργετικό μεσοπρόθεσμα. Ούτως ή άλλως όμως στα επόμενα δύο με τρία χρόνια δεν θα έχουμε τις ποσοτικές ροές των προηγούμενωνετών.
Δεν προβλέπεται άμεση ανάκαμψη. Στα επίπεδα του 2019 δεν θα φτάσουμε από τη μία μέρα στην άλλη! Όλα αυτά δεν είναι εκτιμήσεις. Προκύπτουν από εκθέσεις αναγνωρισμένων οργανισμών τουρισμούσε μελέτες που δημοσιεύονται παγκοσμίως. Άρα, αυτό που έρχομαι να επαναλάβω, είναι ότι η κρίση μπορεί να λειτουργήσει ως ευκαιρία έτσι ώστε να γίνει αναδιάρθρωση του τουριστικού προϊόντος πάνω σε νέες αξίες (values), να συνδεθεί για παράδειγμα ο πρωτογενής τομέας αλλά και οι κοινωνικοπολιτισμικοί πόροι πιο άμεσα και πρακτικά με τον τουριστική οικονομία. Να δούμε επίσης το θέμα της αειφορίας όχι σαν απλά ένα στοιχείο στρατηγικής για το brand του προορισμού αλλά σαν στοιχείο στρατηγικής «επιβίωσης». Υπάρχει κόσμος ο οποίος μπορεί να στραφεί σε άλλες δραστηριότητες παραγωγικές αλλά και συμπληρωματικές ενισχύοντας τα ποιοτικά χαρακτηριστικά και δημιουργώντας προστιθέμενες αξίες (addedvalues) στην τουριστική εμπειρία και στον προορισμό. Πρέπει να εξετάσουμε την προοπτική της δημιουργίας κυκλικών και τοπικά αυτόνομων οικονομιών (circulareconomies). Με τον τρόπο αυτό, μπορεί να υπάρχει μικρότερη εξάρτηση από το μονοπώλιο του τουρισμού.
Βέβαια η λύση αυτή προϋποθέτει σχεδιασμό και στρατηγική. Οπωσδήποτε λόγω του μεγέθους της Ρόδου, της μεγάλης εξάρτισης της όπως είπαμε από τον τουρισμό, και της πορείας που έχει ακολουθήσει ίσως να είναι περισσότερο δύσκολη η μετάβαση αυτή σε νέα ανταγωνιστικά και βιώσιμα μοντέλα. Αντίθετα, σε ένα προορισμό όπου η τουριστική δραστηριότητα βρίσκεται σε πρώιμο στάδιο η μετάβαση αυτή μπορεί να γίνει ευκολότερα.
Για να γίνει η αλλαγή, θα πρέπει να εμπνεύσουμε αρχικά τον κόσμο, τις τοπικές κοινωνίες, τους τοπικούς φορείς (stakeholders). Θα πρέπει να κατανοήσουν όλοι ότι θα είναι μία νέα κατεύθυνση που θα οδηγήσει σε ένα ποιοτικότερο ορίζοντα ανάπτυξης με εμφανή μακροπρόθεσμα οφέλη για ΟΛΟΥΣ και με ισορροπημένο τρόπο. Η διετής-τριετής κρίση που έχουμε να διανύσουμε, θα μας δυσκολέψει πολύ, μπορεί όμως να αποτελέσει και ευκαιρία για να ανανεωθούμε.
Βεβαίως, θα πρέπει να αναφέρουμε ότι χρειάζονται δομές διοικητικές και οργανωτικές τύπου DMO. Έγιναν συζητήσεις στο παρελθόν στη Ρόδο και γενικότερα στην Ελλάδα, όμως σε θεσμικό και πρακτικό επίπεδο, έχουν λειτουργήσει ελάχιστοι τέτοιοι οργανισμοί (DMO) στην Ελλάδα.
• Ποια είναι η άποψη σας για την προβολή και προώθηση; Η καμπάνια του Υπουργείου και του ΕΟΤ προκάλεσε ποικίλα σχόλια…
Η στρατηγική προβολής και διαφήμισης είναι σίγουρα ένα σημαντικό στοιχείο για την επιτυχία ενός προϊόντος και πόσο μάλλον στον τουρισμό. Όμως θεωρώ πολύ πιο σημαντικό να έχει δομηθεί ουσιαστικά και αποτελεσματικά το προϊόν το ίδιο πρωτίστως. Δεν μπορείς να προβάλλεις κάτι καινούριο στο δυνητικό επισκέπτη, εάν αυτό το προϊόν δεν υφίσταται ήδη στην πλήρη μορφή του. Εάν θέλουμε να κάνουμε κάποιες διαρθρωτικές αλλαγές στο τουριστικό προϊόν, θα πρέπει να είμαστε σίγουροι για το τελικό αποτέλεσμα πριν προχωρήσουμε σε προβολή και διαφήμιση.
Στη διαδικασία αυτή πρωταρχικό ρόλο έχειτο τοπικό στοιχείο. Δεν μπορείς να προχωρήσεις σε βαθιές δομικές αλλαγές χωρίς να λαμβάνεις υπόψη την τοπική οικονομία και τον κόσμο που ζει στον προορισμό. Εάν δεν αποδεχθεί η τοπική κοινωνία τις όποιες αλλαγές, δεν θα μπορούν να εφαρμοστούν πλήρως και αποτελεσματικά. Η ευημερία και η ποιότητα ζωής της κάθε τοπικής κοινωνίας αντανακλά άμεσα στην εμπειρία του επισκέπτη. Και φυσικά δεν είναι δυνατόν να προβάλλεις κάτι που βρίσκεται σε αναντιστοιχία με όσα θα βιώσει ο επισκέπτης, όταν επισκεφθεί τον προορισμό. Η προβολή και το μάρκετινγκ είναι σημαντικά, πρέπει όμως να είναι σωστά συνδεδεμένα με την πραγματικότητα και με αλλαγές που έχουν εφαρμοστεί επιτυχώς και όχι κάτι που σκεφτόμαστε να κάνουμε στο μέλλον. Θα πρέπει η προβολή να στηρίζεται σε πραγματική και όχι θεωρητικά αφηρημένη βάση. Εν κατακλείδι, η εμπειρία του επισκέπτη θα πρέπει στρατηγικά να είναι υψηλότερη των προσδοκιών που του έχει δημιουργήσει το μήνυμα της προβολής του κάθε προορισμού.
• Κύριε Τοανόγλου, είχατε μία επιτυχημένη καριέρα στην Ελλάδα και στην Ευρώπη. Πώς πήρατε την απόφαση να αναλάβετε επικεφαλής του Διεθνούς Τμήματος Ξενοδοχειακών Τουριστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Woosong στη Νότια Κορέα;
Η Νότια Κορέα είναι μία χώρα με υψηλή τεχνολογία και με ένα τελείως διαφορετικό επίπεδο ζωής και οργάνωσης. Η Ευρώπή μου ήταν ήδη πολύ γνωστή λόγω της επαγγελματικής μου ενασχόλησης με τον τουριστικό τομέα.
Στο πανεπιστήμιο Woosong (Σεούλ) είχαν σκοπό να ξεκινήσουν ένα αγγλόφωνο διεθνές τμήμα τουριστικών-ξενοδοχειακών σπουδών και ζήτησαν τη συνδρομή μου στο κομμάτι οργάνωσης και λειτουργίας. Η πρόκληση ήταν ενδιαφέρουσα τόσο από πλευράς προορισμού όσο και επαγγελματικών δεδομένων. Από τα βασικά στοιχεία επιτυχίας του τμήματος είναι η δημιουργική διασύνδεσή του με την αγορά (industry). Στην περιοχή είναι εγκαταστημένα όλα τα μεγάλα ξενοδοχειακά brands όπως Hilton, Sheraton, Hyatt, Four Seasons, Marriot, Intercontinental κλπ. Πέρα από τον ξενοδοχειακό κλάδο έχουμε αναπτύξει σημαντικές συνεργασίες τόσο με τον κλάδο της κρουαζιέρας όσο και την αγορά των συνεδρίων (MICEindustry). Με όλους αυτούς έχουμε αμφίδρομες αποτελεσματικές συνεργασίες. Και αυτοί έχουν οφέλη ερευνητικού χαρακτήρα ενώ εμείς τους καλούμε για διαλέξεις και σεμινάρια. Μας δίνουν επίσης input για την αναδιάρθρωση των προγραμμάτων σπουδών ώστε να είμαστε σε αρμονία με τα νέα trends της αγοράς. Οπωσδήποτε από αυτή την αμφίδρομη σχέση συνεργασίας επωφελούνται κυρίως οι σπουδαστές που βρίσκονται πιο κοντά στην τουριστική-ξενοδοχειακή βιομηχανία, κάνουν πρακτική άσκηση σε όλες αυτές τις εταιρείες και φυσικά βρίσκουν εργασία μετά την αποφοίτησή τους. Οι απόφοιτοί μας απορροφούνται κατά 90% από την τουριστική αγορά, ενώ ο μέσος όρος απορρόφησης στη Νότιο Κορέα δεν ξεπερνά το 65-70%. Ξεκίνησα το τμήμα αυτό το 2015 με 30 μαθητές στο νέο προπτυχιακό τμήμα που δημιουργήθηκε τότε, και τώρα έχουμε 400 σπουδαστές και άλλους 50 στα δύο μεταπτυχιακά και στο ένα διδακτορικό πρόγραμμα που δημιουργήθηκαν πρόσφατα.
• Κλείνοντας, ποια είναι η άποψή σας για την ανώτατη τουριστική εκπαίδευση στην Ελλάδα, μία χώρα της οποίας ο τουρισμός αποτελεί τη βαριά της βιομηχανία κατά γενική παραδοχή…;
Υπάρχουν καλά πανεπιστημιακά τμήματα τουρισμού και αξιόλογοι ακαδημαϊκοί στον χώρο. Πιστεύω όμως ότι αυτό που λείπει είναι η αποτελεσματική σύνδεση με την αγορά. Η πανεπιστημιακή κοινότητα έχει τη δυνατότητα να δώσει την ώθηση ώστε να γίνουν ουσιαστικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, εάν τηρηθούν κάποιες οδηγίες και trends που προκύπτουν μέσα από την έρευνα, ώστε να ωφεληθεί και η αγορά η ίδια ενσωματώνοντας έρευνα και καινοτομίες. Εκεί νομίζω χρειάζεται περισσότερη δουλειά, στην σωστή διασύνδεση της αγοράς με τα ανώτερα και ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα ώστε να καλλιεργηθεί μία πιο ειλικρινής και άμεση σχέση εμπιστοσύνης, κάτι που μπορεί να φέρει πολλαπλά οφέλη και στις δύο πλευρές.
Κάποια από τα πανεπιστημιακά τμήματα τουρισμού έχουν προβεί σε διασυνδέσεις και συνεργασίες με αντίστοιχα τμήματα του εξωτερικού κάτι που είναι πολύ θετικό σίγουρα. Λείπουν νομίζω όμως κάποια επιπλέον στοιχεία που θα χάριζαν προστιθέμενη αξία στα προγράμματα αυτά ώστε και οι απόφοιτοι να είχαν περισσότερες ευκαιρίες τόσο στην διάρκεια των σπουδών τους όσο και μετά την αποφοίτησή τους.
