Τα «όργανα» στα Δυτικά Βαλκάνια άρχισαν να παίζουν σε ρυθμούς βέτο, με «ενορχηστρωτή» τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν και αφορμή τη μη εκκίνηση των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας με την Ευρωπαϊκή Ενωση. Και μπορεί στην Ελλάδα να μας καίει το μέλλον της συμφωνίας των Πρεσπών, αλλά αν δούμε καθαρά το «κάδρο» πίσω από τα σύνορά μας, θα δούμε ότι υπάρχει μεγαλύτερο και πιο επικίνδυνο διακύβευμα.
Ποιο είναι αυτό; Κλονίζεται η στρατηγική της διεύρυνσης, με ένταξη στην Ε.Ε. των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων ως εργαλείο για την εξάλειψη των εστιών έντασης στην περιοχή, και η εμπιστοσύνη στην ευρωπαϊκή ηγεσία καταρρέει στη συνείδηση των ανθρώπων.
Ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς πήρε τη σκυτάλη διακηρύσσοντας (αυστριακή εφημερίδα Standard) ότι το Βελιγράδι δεν πρόκειται να αναγνωρίσει το Κόσοβο και να αποδεχθεί λύση με την οποία θα χάσει τα πάντα έναντι υπόσχεσης ότι θα ενταχθεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση. «Και εμείς τι θα πάρουμε; Την ένταξη στην Ε.Ε. σε δέκα χρόνια; Ποιος μας το εγγυάται; Αραγε μια τέτοια εγγύηση θα έχει την ίδια βαρύτητα με αυτή που δόθηκε στη Βόρεια Μακεδονία για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων;» διερωτήθηκε.
Και δεν είναι ο μόνος. Οργή και απογοήτευση κυριαρχούν στη Βόρεια Μακεδονία (κυρίως) και στην Αλβανία, αλλά και στις άλλες υποψήφιες για ένταξη χώρες (Σερβία, Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Κόσοβο), οι πολίτες αισθάνονται να ξεθωριάζει το ευρωπαϊκό όραμά τους και οι ανησυχίες για τον αντίκτυπο της «προδοσίας» στις σιγοκαίουσες εθνοτικές και συνοριακές εστίες διαχέονται στις βαλκανικές και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες. Τώρα, με αυτό που έγινε, η εμπιστοσύνη χάθηκε και εύκολα μπορεί να ανοίξει ο ασκός του Αιόλου.
«Παρά το ότι η αρνητική στάση του Μακρόν αναμενόταν, ήταν ένα ισχυρό σοκ για ολόκληρη την περιοχή των Δυτικών Βαλκανίων», τόνισε ο διευθυντής του Κέντρου Νοτιοανατολικών Ευρωπαϊκών Μελετών του Πανεπιστημίου του Γκρατς, Φλόριαν Μπίμπερ, μιλώντας στο διεθνές συμπόσιο με θέμα «Κυβερνώντας στην εποχή της ακυβερνησίας», που οργάνωσαν στη Θεσσαλονίκη το δίκτυο Navarino Network, το ίδρυμα Konrad Adenauer και η Πολιτιστική Εταιρεία Επιχειρηματιών Βορείου Ελλάδος.
Στο Κόσοβο και στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, οι πληγές παραμένουν ανοιχτές και το όραμα της ένωσης των αλβανικών πληθυσμών της Βαλκανικής εντός της ενωμένης Ευρώπης προβάλλεται ως το αντίδοτο στη Μεγάλη Αλβανία.
Οι Βρυξέλλες έχουν συνδέσει την ευρωπαϊκή πορεία της Σερβίας και του Κοσόβου με τον διάλογο για την εξομάλυνση των σχέσεων Αλβανών και Σέρβων, αλλά αν η προοπτική αυτή εκλείψει, ποιο κίνητρο θα έχουν να προχωρήσουν οι δύο ιστορικοί εχθροί σε επώδυνους συμβιβασμούς; Βόσνιοι μουσουλμάνοι, Σέρβοι και Κροάτες συνυπάρχουν σε ένα ετοιμόρροπο κράτος, αυτό της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, ευελπιστώντας ότι κάποια μέρα θα γίνουν Ευρωπαίοι πολίτες. Αν πάψουν να προσβλέπουν στην Ευρωπαϊκή Ενωση, πολύ δύσκολα θα αποφύγουν ένα καθόλου φιλικό διαζύγιο με παρενέργειες στο συνοριακό status της μεταπολεμικής Γιουγκοσλαβίας.
Πώς θα εκτονωθεί ο αλβανικός αλυτρωτισμός (Μεγάλη Αλβανία), όταν οι ελπίδες της συστέγασης των επτά εκατομμυρίων Αλβανών της Βαλκανικής υπό ευρωπαϊκή ομπρέλα θα έχουν εκλείψει;
Αλλά ο Ζόραν Ζάεφ είναι αυτός που έχει κάθε λόγο να νιώθει προδομένος από τους Ευρωπαίους. Με το που έγινε πρωθυπουργός αποκατέστησε αμέσως τις σχέσεις της χώρας του με τους γείτονες, υπογράφοντας, με αντάλλαγμα την υπόσχεση για ένταξη στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε., δύσκολες συμφωνίες, διά των οποίων έκλεισε, στα χαρτιά τουλάχιστον, ιστορικές διενέξεις με τη Βουλγαρία, την Ελλάδα και την Αλβανία, κινήσεις που χειροκροτήθηκαν από τον διεθνή, ή καλύτερα τον δυτικό, παράγοντα ως τολμηρά βήματα για την εμπέδωση της σταθερότητας στην περιοχή. Και αντί για επιβράβευση, πίνει τώρα το γαλλικό «κώνειο».
Ο παράγοντας VMRO
Εάν χάσει τις εκλογές στις οποίες αναγκαστικά προσφεύγει, και τις κερδίσει –σενάριο πολύ πιθανό– το εθνικιστικό VMRO DPMNE, τότε όλες αυτές οι συμφωνίες μπορεί να βρεθούν στον αέρα και τα φαντάσματα της Ιστορίας να ξαναβγούν στο φως. Διότι το VMRO όχι μόνο δεν τις ψήφισε στη Βουλή, αλλά τις αποδοκίμασε ως προδοτικές για το έθνος και υποσχέθηκε στους οπαδούς του ότι θα τις ακυρώσει εάν έλθει στην εξουσία.
Ποιες είναι αυτές και τι (μπορεί να) σημαίνει η κατάργηση ή, το πιο πιθανό, το de facto πάγωμα της εφαρμογής τους στο εσωτερικό;
Η διδασκαλία της αλβανικής γλώσσας ως δεύτερης επίσημης σε όλη την επικράτεια ήταν το μεγάλο αντίδωρο του Ζάεφ στον Αλί Αχμέτι για τη σύμπλευσή του στη συμφωνία των Πρεσπών και εάν το VMRO DPMNE επιχειρήσει να το πάρει πίσω, οι Αλβανοί θα… ανέβουν στα κάγκελα, με κίνδυνο να ενεργοποιηθεί το διεθνοτικό ρήγμα και να προκαλέσει εσωτερική αποσταθεροποίηση, η οποία μπορεί να υπερπηδήσει τα σύνορα.
Οσο για τη συμφωνία των Πρεσπών, θα «περπατήσει» μόνο αν και οι δύο πλευρές, Σκόπια και Αθήνα, έχουν τη βούληση να την τηρήσουν, αλλά με το VMRO στην κυβέρνηση δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι δεν θα προκύψει κάποιο «ατύχημα» στη διαδικασία εφαρμογής. «Η παραίτηση Ζάεφ θέτει σε κίνδυνο τις συμφωνίες με τη Βουλγαρία και την Ελλάδα», προειδοποίησε ο Μπίμπερ.Η αλήθεια είναι ότι ο Γάλλος πρόεδρος δεν αιφνιδίασε. Παρέμεινε πιστός στη στρατηγική του για το μέλλον της Ε.Ε., που λέει «πρώτα η εμβάθυνση με μεταρρυθμίσεις στο εσωτερικό της και η διεύρυνση μπορεί να περιμένει».
Αλλες αγκαλιές, μη επιθυμητές στη Δύση, απλώνονται ήδη. «Τα κράτη της Δυτικής Βαλκανικής ίσως στραφούν σε άλλες κατευθύνσεις. Υπάρχουν παίκτες με διαδραστική σχέση σήμερα σε αυτή την περιοχή, οι οποίοι θα επιδιώξουν να καλύψουν το κενό κεφαλαιοποιώντας γεωπολιτικά την απογοήτευση των πληθυσμών. Οι πολίτες ήθελαν την Ε.Ε. και τώρα οι ηγέτες τους θα τους πουν ότι οι Ευρωπαίοι δεν μας ήθελαν και άρα πρέπει να αναζητήσουμε αλλού την προοπτική μας», επισήμανε ο Αυστριακός αναλυτής.
Οι Ρώσοι προβάλλουν ήδη ως εναλλακτική την ένταξη της Βόρειας Μακεδονίας στην «Ευρασιατική Οικονομική Ενωση», ενώ στη Μόσχα, λίγες ημέρες μετά την ψυχρολουσία Μακρόν στους Βαλκάνιους, η πρωθυπουργός της Σερβίας Αννα Μπρνάμπιτς υπέγραψε συμφωνία σύνδεσης με αυτή την Ενωση και ο Πούτιν ανέπτυξε πυραύλους S-400 στην κεντρική Σερβία, στο πλαίσιο κοινών στρατιωτικών ασκήσεων. Αλλά και ο Ερντογάν, σε μια (νεο)οθωμανικού τύπου επίσκεψη πριν από λίγες ημέρες στο Βελιγράδι, διακήρυξε το τουρκικό ενδιαφέρον για την περιοχή.
Μπορεί να αλλάξει κάτι πλέον; Ο πρόεδρος Μακρόν φέρεται να ετοιμάζει ταξίδι σε Τίρανα και Σκόπια, όπου τα αντιγαλλικά αισθήματα «έχουν χτυπήσει κόκκινο», με σκοπό να αναθερμάνει την ελπίδα, και οι υπόλοιποι της Ε.Ε. συνιστούν ψυχραιμία, αφήνοντας να εννοηθεί πως δεν χάθηκε το παιγνίδι. Ποιος, όμως, από τους άμεσα ενδιαφερόμενους θα τους πιστέψει;
H δεινή θέση του Ζάεφ και το στοίχημα της κάλπης
Ο Ζόραν Ζάεφ έχει περιέλθει σε δεινή θέση. Ο,τι έχτισε στη σύντομη πρωθυπουργική του θητεία, το βλέπει τώρα να γκρεμίζεται. Οχι από αντιπάλους της πολιτικής του, αλλά από φίλους και συμμάχους που τον παρότρυναν να προχωρήσει με τόλμη μη υπολογίζοντας το πολιτικό κόστος. Ανάμεσά τους ήταν και ο πρόεδρος Μακρόν. Οι εκλογές ήταν για τον Ζάεφ μονόδρομος μετά το «άδειασμά του». Μόνο που τώρα έχει μείνει από πολιτικό καύσιμο.
Θα πάει στις εκλογές, στις 12 Απριλίου, όπως και στις προηγούμενες αλλά και στο δημοψήφισμα για τις Πρέσπες, θέτοντας στους πολίτες το δίλημμα Ευρώπη ή οπισθοδρόμηση με φτώχεια και εθνικισμούς. Δεν θα είναι όμως εύκολο να απαντήσει στους εκλογείς το ερώτημα αν και ο ίδιος πλέον εμπιστεύεται την Ευρώπη. Ο Ζάεφ θα είναι πρωθυπουργός έως τις αρχές Ιανουαρίου οπότε με βάση το Σύνταγμα θα πρέπει να οριστεί υπηρεσιακός πρωθυπουργός.
Μέχρι τότε θα προσπαθήσει να επιταχύνει κάποιες από τις μεταρρυθμίσεις (δικαιοσύνη, δημόσια διοίκηση) για να ελπίζει ότι μπορεί οι Ευρωπαίοι να προχωρήσουν σε κάποιο «δώρο» της τελευταίας στιγμής για να τον σώσουν πολιτικά. Η ασκούσα την προεδρία της Ε.Ε. Ιταλία εμφανίζεται πρόθυμη να φέρει στην τελευταία σύνοδό της προς συζήτηση το θέμα της Βόρειας Μακεδονίας και της Αλβανίας, το ίδιο και η Κροατία που αναλαμβάνει από την 1η Ιανουαρίου. Ακόμα όμως και αν γίνει ένα τέτοιο βήμα, πράγμα πολύ δύσκολο, γιατί θα αλλάξει στάση η Γαλλία και μαζί με αυτήν η Δανία και η Ολλανδία;
Αν και είναι νωρίς ακόμη για προβλέψεις, δύσκολα μπορεί να δει κανείς πως δεν θα κερδίσει τις εκλογές το αλληθωρίζον προς τη Ρωσία VMRO. Με μια αναιμική, μετά τη φυγή του φυγόδικου Γκρούεφσκι στο εξωτερικό, ηγεσία, το φέρνει η συγκυρία, ώστε να βρίσκεται πολύ κοντά στην εξουσία και πάλι. Ο ηγέτης του Κρίστο Μίτσκοσκι δεν θα αφήσει την ευκαιρία να πάει χαμένη και πρέπει να θεωρείται βέβαιο πως θα υποσχεθεί ότι θα «μπλοκάρει» τη συμφωνία των Πρεσπών στο εσωτερικό, γιατί ως προς τη διεθνή της πτυχή δεν μπορεί, από τη στιγμή που δεν θα υπάρχει πλέον ως μηχανισμός επιβολής του erga omnes, η ενταξιακή διαδικασία.
