Μια έκθεση στο Μουσείο Μπενάκη παρουσιάζει για πρώτη φορά στο ελληνικό κοινό τη συλλογή κεραμικών του Γιάννου Ιωαννίδη από ένα εργοστάσιο καλλιτεχνικών κεραμικών το οποίο συνδέεται άρρηκτα με την ιστορία του νησιού
Η έκθεση «ICARO – ΙΚΑΡΟΣ, Το εργοστάσιο κεραμικών της Ρόδου, 1928-1988» με ροδιακά κεραμικά και αδημοσίευτο αρχειακό υλικό από όλη την περίοδο λειτουργίας του εργοστασίου κεραμικών, η οποία παρουσιάζεται στο Μουσείο Μπενάκη, είναι στην ουσία η πρώτη προσπάθεια να αναδειχθεί η συνολική ιστορία του ΙΚΑΡΟΥ, που είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το νησί της Ρόδου.
Ταυτόχρονα, έρχεται σε διάλογο με την έκθεση «Η Μαγεία των Κεραμικών Ιζνίκ», που γίνεται την ίδια χρονική περίοδο στο Μουσείο Μπενάκη Ισλαμικής Τέχνης στον Κεραμεικό.
Το πρώτο αντικείμενο της συλλογής, που εκτίθεται στο Μουσείο Μπενάκη είναι ένα μικρό τιρκουάζ βάζο με υπογραφή «IKAROS RHODES – Ποτοποιία Τριανταφύλλου»: «Το αγόρασα ο ίδιος σε ηλικία 15 ετών, σε μια επίσκεψη με τους γονείς μου στο εργοστάσιο του ΙΚΑΡΟΥ το 1987, λίγο πριν κλείσει. Τότε δεν μπορούσα να φανταστώ ότι μετά από 30, περίπου, χρόνια θα κατέγραφα την ιστορία του εργοστασίου», γράφει ο συλλέκτης Γιάννος Ιωαννίδης στην ωραία δίγλωσση έκδοση (σε ελληνικά – αγγλικά), που συνοδεύει την έκθεση ICARO – ΙΚΑΡΟΣ.
Η συγκρότηση της συλλογής του Γιάννου Ιωαννίδη με κεραμικά της εταιρείας ΙΚΑΡΟΣ ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και καθώς εμπλουτιζόταν με νέα αποκτήματα, η ύπαρξη αποσπασματικών πληροφοριών και η έλλειψη μιας ολοκληρωμένης μελέτης για την ιστορία αυτής της βιομηχανίας τον οδήγησε παράλληλα στην έρευνα.
Η συλλογή του, μία από τις μεγαλύτερες και πληρέστερες στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, περιλαμβάνει 400 και πλέον κεραμικά όλων των ειδών και σχεδίων, κάθε χρονικής περιόδου του εργοστασίου, σπάνιο και αδημοσίευτο αρχειακό και φωτογραφικό υλικό και αρθρογραφία από ελληνικές και ξενόγλωσσες εφημερίδες και περιοδικά, και περισσότερες από 25 συνεντεύξεις με εργαζόμενους του εργοστασίου.
Μέρος της συλλογής αυτής παρουσιάζεται τώρα στην έκθεση του Μουσείου Μπενάκη, η οποία πραγματοποιείται με χορηγό την Alpha Bank. Την έχει επιμεληθεί ο ίδιος ο Γιάννος Ιωαννίδης, ο οποίος έχει αναλάβει επίσης μέρος των ξαναγήσεων.
Αγγειοπλαστική παράδοση και ξενόφερτα κεραμικά
Κατά τον 19ο και τον 20ο αιώνα τα περισσότερα εργαστήρια αγγειοπλαστικής της Ρόδου λειτουργούσαν στην Αρχάγγελο. Από τον Πετρώνα έως κάτω στη θάλασσα, η περιοχή ήταν διάσπαρτη με ροδίτικα αγγειοπλαστεία, που λειτουργούσαν από τον Μάρτιο μέχρι τον Οκτώβριο.
Οι τεχνίτες έφτιαχναν χρηστικά αντικείμενα για το καθημερινό νοικοκυριό, ενώ μοναδική για τον ελλαδικό χώρο ήταν μια σειρά κεραμικών που έφτιαχναν οι Πετρωνιάτες: το «τακίμι» του γάμου, που κατά το τοπικό έθιμο έπαιρνε προίκα η πρωτότοκη κόρη, αποτελούνταν από 19 αγγεία, όλα ζωγραφισμένα με έντονα χρώματα από τις «πλουμίστρες», γυναίκες του χωριού ειδικευμένες στο πλούμισμα – εργασία που γινόταν με φτερό μικρής «πούλας» (όρνιθας).
Εκτός όμως από τα τοπικά αγγεία, στα ροδίτικα σπίτια υπήρχε, επίσης, μια τεράστια ποικιλία από εισαγόμενα κεραμικά από διάφορα κεραμουργικά κέντρα, τόσο οθωμανικά (κυρίως από το Ιζνίκ, το Τσανάκαλε και την Κιουτάχεια) όσο και ευρωπαϊκά (από την Ιταλία, τη Γαλλία και την Ολλανδία), αποτέλεσμα της μεγάλης ανάπτυξης της ναυτιλίας και του εμπορίου από τον 16ο αιώνα και μετά. Τα ξενόφερτα κεραμικά ήταν τα «καλά» σκεύη και στόλιζαν τους τοίχους του σπιτιού.
Ο σκουτελότοιχος (ή πιατελότοιχος), τοίχος γεμάτος μέχρι τη μέση με πιάτα (σκουτέλες), βρίσκεται απέναντι από την κύρια είσοδο συνήθως λαϊκών σπιτιών της Ρόδου, κυρίως στα Κοσκινού και στην Έμπωνα. Στα αστικά σπίτια δεν υπήρχαν σκουτελότοιχοι.
Στην πόλη της Ρόδου, τοποθετούσαν τα καλά κεραμικά τους σε ράφια, αντίθετα στα αρχοντικά της Λίνδου, το καμάρι τους ήταν οι πιατελότοιχοι με σειρές από αριστουργηματικά πιάτα Ιζνίκ. Το Ιζνίκ, η πάλαι ποτέ βυζαντινή Νίκαια, είναι σήμερα μια μικρή τουρκική πόλη νοτιοανατολικά της Κωνσταντινούπολης. Στη Λίνδο υπήρχαν τόσα πολλά κεραμικά του Ιζνίκ ώστε λανθασμένα μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα όλοι πίστευαν ότι ήταν ροδιακά, γιαυτό και λέγονται «λινδιακά».
Να σημειωθεί ότι τα κεραμικά του Ιζνίκ «συνδυάζοντας το οθωμανικό ύφος με επιρροές από την Κίνα, την Ασία και την Ευρώπη, αντιπροσωπεύουν μια καταπληκτική τεχνική καινοτομία στην ιστορία της κεραμικής και αποτελούν το κορυφαίο επίτευγμα της οθωμανικής κεραμικής τέχνης», αναφέρει ο Γιάννος Ιωαννίδης.
Η ιταλική και η ελληνική περίοδος της I.C.A.R.O.
Κατά την περίοδο της Ιταλοκρατίας (άρχισε το 1912 και κράτησε 31 χρόνια) σε μία προσπάθεια εκβιομηχάνισης των Δωδεκανήσων, οι Ιταλοί ίδρυσαν διάφορες βιομηχανίες μεταξύ άλλων και την Industria Ceramiche Artistiche Rodio Orientali (I.C.A.R.O.), στη Ρόδο την 19η Δεκεμβρίου 1928.
Σκοπός της ήταν η κατασκευή καλλιτεχνικών κεραμικών, και πιο συγκεκριμένα αντιγράφων των περιζήτητων κεραμικών Ιζνίκ. Η παραγωγή της εταιρίας ICARO ήκμασε τη δεκαετία 1930-40, κατόρθωσε, μάλιστα, να επιβιώσει την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Με την ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στην Ελλάδα και την αποχώρηση των Ιταλών, η εταιρία πωλήθηκε στον ρόδιο επιχειρηματία Κωνσταντίνο Δ. Χατζηκωνσταντή. Ο νέος ιδιοκτήτης, εκμεταλλευόμενος την αύξηση του τουρισμού και την ανάπτυξη του νησιού δημιούργησε το δεύτερο μεγαλύτερο εργοστάσιο κεραμικών στην Ελλάδα, μετά τον ΚΕΡΑΜΕΙΚΟ στην Αθήνα, με την επωνυμία ΙΚΑΡΟΣ.
Στα 40 χρόνια της ελληνικής περιόδου που λειτούργησε το εργοστάσιο (1948-88), περίπου 400-500 Ρόδιοι, κυρίως νέα παιδιά, θα δουλέψουν στο σχέδιο, στο χρώμα, ή σε κάποια άλλη φάση της παραγωγικής διαδικασίας.
Η παραγωγή καλλιτεχνικών κεραμικών γίνεται από τις βασικές δραστηριότητες στο νησί και ο ΙΚΑΡΟΣ σημείο αναφοράς στη συνείδηση των κατοίκων της Δωδεκανήσου. Το εργοστάσιο θα λειτουργήσει μέχρι το τέλος της ζωής του Χατζηκωσταντή σε ατύχημα το 1987, οπότε και η εταιρία θα διακόψει οριστικά τη λειτουργία της (1988).
Η βιομηχανία καλλιτεχνικών κεραμικών ΙΚΑΡΟΣ αποτέλεσε έναν σημαντικό πυλώνα για την οικονομία της Ρόδου, τόσο κατά την περίοδο της Ιταλοκρατίας, όσο και μετά την ενσωμάτωση του νησιού με την Ελλάδα. Παρέμεινε σε συνεχή λειτουργία για σχεδόν 60 έτη, παράγοντας μια τεράστια ποικιλία κεραμικών προϊόντων, όπως διακοσμητικά πιάτα, βάζα, κανάτια, σερβίτσια, αγαλματίδια, γυναικείες φιγούρες με παραδοσιακές φορεσιές, ζωόμορφα μπιμπελό κ.ά.
Συνδέθηκε στενά με την τοπική κοινωνία, μέσω της απορρόφησης σημαντικού εργατικού δυναμικού, αλλά και μέσω της παραγωγής προϊόντων, τα οποία αποτελούν χαρακτηριστικά δείγματα της εγχώριας βιομηχανικής παραγωγής κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα.
Info
Έκθεση: «ICARO – ΙΚΑΡΟΣ, Το εργοστάσιο κεραμικών της Ρόδου, 1928-1988»
- Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού-Κουμπάρη 1, Κολωνάκι
- Διάρκεια: 28.09.2017 – 19.11.2017
Παράλληλες εκδηλώσεις
Στην έκθεση θα πραγματοποιούνται ξεναγήσεις από τον συλλέκτη και επιμελητή της έκθεσης Γιάννο Θ. Ιωαννίδη και την επιμελήτρια της συλλογής Νεοελληνικού Πολιτισμού Ξένια Πολίτου, τις ακόλουθες ημερομηνίες και ώρες:
- Πέμπτη, 12/10, 19/10, 2/11, 9/11 & 16/11/2017, στις 18:00
- Σάββατο, 14/10, 4/11, 11/11/2017, στις 12:00
- Κυριακή, 19/10/2017, στις 12:00
Η συμμετοχή στις ξεναγήσεις επιβαρύνει το εισιτήριο της έκθεσης κατά €2
Για κράτηση θέσεων: Τηλ. 210-3671014, Δευτέρα – Πέμπτη, 10:00-15:00
protagon.gr
