Στην ομιλία της, στην τελετή έναρξης των “10ων Ανοικτών Πορτών” η Δρ. Ιωάννα Χριστοφοράκη, αρχαιολόγος, ερευνήτρια της Ακαδημίας Αθηνών, ανέλυσε πώς ο Πολιτισμός μπορεί να προσεγγίσει τον πολίτη όταν ο πολίτης δεν πηγαίνει στον πολιτισμό. Πώς διευκολύνεται η πρόσβαση, συμμετοχή και απόλαυση των πολιτών στα πολιτιστικά αγαθά; Ερωτήματα στα οποία απαντά σε συνέντευξή της στη “δημοκρατική”.
Διαβάστε παρακάτω τη συνέντευξη της κυρίας Χριστοφοράκη, αναλυτικά:
• Στην ομιλία σας αναλύσατε το πώς μπορεί ο πολιτισμός να προσεγγίσει τους πολίτες, όταν αυτοί παραμένουν αποστασιοποιημένοι. Πώς μπορεί λοιπόν ο πολιτισμός να έρθει πιο κοντά στον πολίτη και ποιο είναι το κίνητρο;
Παλαιότερα επικρατούσε η αντίληψη ότι τα αριστουργήματα μιλούν από μόνα τους και ότι απλά περιμένουν στα μουσεία να τα θαυμάσουμε… Η νοοτροπία αυτή άλλαξε στην Ευρώπη και στην Αμερική, όταν η κοινωνία συνειδητοποίησε πώς τα μουσεία συντηρούνται από τους φορολογούμενους. Θα πρέπει συνεπώς οι φορολογούμενοι να έχουν ένα κάποιο όφελος από αυτά. Στην Αγγλία π.χ. επικρατεί η τάση της διάχυσης της γνώσης. Οι ερευνητές, οι πανεπιστημιακοί και οι ειδικοί επιστήμονες θα πρέπει να διαχέουν τη γνώση που έχουν αποκτήσει από την έρευνά τους. Αντίστοιχα, τα μουσεία θα πρέπει να προσελκύσουν επισκέπτες. Και όσο μειώνεται η κρατική επιχορήγηση, τόσο προσπαθούν τα μουσεία και οι χώροι πολιτισμού να αυξήσουν τα έσοδά τους. Η οικονομία κινεί τα πράγματα όπως αντιλαμβάνεστε…
• Στη χώρα μας, πώς μπορούν να ενεργοποιηθούν οι πολίτες, να ανακαλύψουν και να αναδείξουν τον πολιτισμό; Ποια μέσα θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για το σκοπό αυτό;
Υπάρχουν πολλά παραδείγματα από τα πιο συνηθισμένα, όπως ξεναγήσεις σε σχολεία, εκπαιδευτικά προγράμματα, ομιλίες, διεθνείς ημέρες… Οι “Ανοιχτές Πόρτες” των Riches είναι το πλέον χαρακτηριστικό. Δείχνει πώς οι πολίτες μπορούν να κινητοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Στην εποχή μας και όσο εξελίσσεται η τεχνολογία, υπάρχουν πολλές περισσότερες δυνατότητες. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι διασημότητες, μπορούν να προσελκύσουν κόσμο στα μουσεία. Υπάρχουν διάφορα τέτοια παραδείγματα από το εξωτερικό. Είναι θεμιτά όλα αυτά τα μέσα. Απλά θα πρέπει να προσέξει κανείς σε ποιους απευθύνεται και πώς. Διαφορετικά θα προσεγγίσεις τους νέους και με διαφορετικό τρόπο τα άτομα που ανήκουν στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες.
• Είναι έτοιμη η Ελλάδα να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία, το Facebook και το Instagram για την προώθηση των μνημείων;
Δεν μπορούμε να παραβλέπουμε τη χρησιμότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και την επιρροή που ασκούν στις νεότερες γενιές. Στο εξωτερικό τα μουσεία βελτιώνουν συνεχώς το ψηφιακό τους αποτύπωμα με απίστευτο υλικό και πληροφορίες που βοηθούν το κοινό να ενημερωθεί και να αυτοδιδαχτεί.
Το Βρετανικό Μουσείο μπορείς να το εξερευνήσεις π.χ. εικονικά μέσω του Google Street View. Δεν είναι ίδια η εμπειρία με τη φυσική παρουσία… Πόσες φορές όμως μπορεί να επισκεφτεί κανείς τα μουσεία για να θαυμάσει όλα τα εκθέματα…
• Έχει αξιοποιήσει η Ρόδος στο βαθμό που θα μπορούσε την πλούσια πολιτιστική της κληρονομιά;
Η Ρόδος είναι πασίγνωστη για τον πλούσιο πολιτισμό της. Και έχει κεφαλαιοποιήσει σε κάποιο βαθμό αυτή τη φήμη. Στην εποχή του all inclusive που οι επισκέπτες τείνουν να μην αποχωρούν από τα ξενοδοχεία καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής τους, τα μνημεία μπορούν να προσελκύσουν υψηλότερου επιπέδου τουρίστες οι οποίοι μάλιστα προτιμούν να ταξιδεύουν σε περιόδους εκτός αιχμής.
Και μιλώντας για πολιτιστική κληρονομιά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι δεν εννοούμε μόνο τα αρχαία. Η UNESCO αναγνωρίζει τη λεγόμενη άυλη πολιτιστική κληρονομιά… Πέρα λοιπόν από τα μνημεία, θα πρέπει να αναδείξουμε τον παραδοσιακό και σύγχρονο λαϊκό πολιτισμό. Θα μπορούσαν π.χ. οι επισκέπτες να έρθουν να παρακολουθήσουν τη γιορτή μελιού και σούμας στα Σιάννα, ένα παραδοσιακό γάμο ή οτιδήποτε άλλο σχετικό.
• Πώς διευκολύνεται η πρόσβαση, συμμετοχή και απόλαυση των πολιτών στα πολιτιστικά αγαθά από τους εξειδικευμένους επιστήμονες; Αναφερθήκατε στο παράδειγμα του αείμνηστου Ηλία Κόλια, πρώτου προϊστάμενου της 4ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, ανθρώπου που… ανέστησε τη Μεσαιωνική Πόλη. Υπάρχουν αντίστοιχα παραδείγματα σήμερα;
Ο Ηλίας Κόλιας ήταν πρωτοπόρος για την εποχή του. Ακολούθησε ο διευθυντής του Βυζαντινού & Χριστιανικού Μουσείου Δημήτριος Κωνστάντιος και υπάρχουν διάφορα άλλα τέτοια παραδείγματα σήμερα.
Το σημαντικότερο είναι να εκπαιδεύσει κανείς τους πολίτες. Θα πρέπει να υπάρχει στόχευση, όπως είπαμε, διαφορετική για το ντόπιο κοινό και τους επισκέπτες. Όπως πολύ σωστά επεσήμανε και ο Χρήστος Μαλλιαράκης, όταν οι πολίτες γνωρίζουν, συμμετέχουν, πονούν και προστατεύουν. Αυτό έχει σημασία. Αντί να τσακώνονται π.χ. οι αρχαιολόγοι με τους καταστηματάρχες στη Μεσαιωνική Πόλη για τις πινακίδες, τις προσόψεις των καταστημάτων κοκ, όλα θα γίνονταν πιο απλά εάν εκπαιδεύονται οι πολίτες. Εάν κάποιοι καταλάβουν τη σημασία της Μεσαιωνικής Πόλης ως Μνημείου Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς θα το σέβονταν χωρίς δεύτερη σκέψη.
Οφείλουμε να παραδεχθούμε ότι είναι θαύμα που η αρχαιολογική υπηρεσία της Ρόδου καταφέρνει να συντηρεί αυτό το πολιτιστικό πλούτο με το ελάχιστο προσωπικό που διαθέτει όντας υπεύθυνη για όλα τα νησιά του νομού και επιφορτισμένη με μία απίστευτη γραφειοκρατία και όλη τη δουλειά που πρέπει να φέρει σε πέρας.
• Πώς σας φαίνεται η Μεσαιωνική Πόλη σήμερα και πώς θα μπορούσε να βελτιωθεί;
Είναι πανέμορφη η Μεσαιωνική Πόλη, είναι νομαδική. Ένα απίστευτο μνημείο συνεχούς κατοίκισης. Θέλει όμως προσοχή. Θα την παρομοίαζα με τον παππού μας ο οποίος μας μεγάλωσε με τις ιστορίες του αλλά θέλει στοργή και φροντίδα. Χρειάζεται συνεχή εγρήγορση και προσοχή.
Θα επιμείνω στην εκπαίδευση του κόσμου… Η κοινωνία μπορεί να εκπαιδευτεί και αυτή η ευθύνη ανήκει στους ειδικούς…
• Οι συνεργασίες/συνέργειες, ευνοούν τον πολιτισμό;
Νo man is an Island, κανείς δεν πρέπει να είναι απομονωμένος. Η Ρόδος είναι νησί αλλά δεν πρέπει να πορεύεται μόνη της… Όσο πιο πολλοί ενωνόμαστε, τόσο πιο εύκολα γίνονται τα πράγματα.
• Έχετε ζήσει και έχετε σπουδάσει στο εξωτερικό. Πόσο πολύ εκτιμούν τελικά τον ελληνικό Πολιτισμό πέρα από τα σύνορα της χώρας;
Στο εξωτερικό βλέπουν με δέος τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό. Θαυμάζουν τη δημοκρατία και τους θεσμούς της. Τα πράγματα μπερδεύονται όταν αρχίζουμε να μιλάμε για τα γλυπτά το Παρθενώνα που θα μπορούσαν να ενώνουν αντί να διχάζουν…
• Ποια είναι η άποψή σας για τα Γλυπτά; Θα επιστρέψουν κάποτε στην Ελλάδα;
Στην ιστορία και στον πολιτισμό δεν υπάρχουν κόκκινες γραμμές. Μόνο οι πολιτικοί τραβούν κόκκινες γραμμές. Στην ιστορία οι γραμμές είναι γκρίζες.
Θα σας απαντούσα ότι τα γλυπτά θα έρθουν κάποια στιγμή στην Ελλάδα, προφανώς όχι σύντομα. Το κλίμα όμως έχει αρχίσει να αντιστρέφεται. Ήδη επιστρέφουν στις χώρες προέλευσής τους διάφορα ευρήματα από μεγάλα μουσεία. Θα φτάσουν κάποια στιγμή και τα Γλυπτά στην Αθήνα με μόνιμο ή προσωρινό δανεισμό. Πάντως το Μουσείο Ακρόπολης κάνει εξαιρετική δουλειά με ένα ex silentio statement για τον …επαναπατρισμό των μαρμάρων.
• Κλείνοντας, θα ήθελα να μου πείτε ποιο ρόλο μπορεί να διαδραματίσει η ιδιωτική πρωτοβουλία;
Οι εποχές μπορεί να είναι δύσκολες. Είναι όμως λυπηρό που σε ένα νησί σα τη Ρόδο που γνώρισε τόσο μεγάλη ανάπτυξη να μην προωθείται ο Πολιτισμός από τους μεγάλους επιχειρηματίες. Τηρουμένων των αναλογιών, θα έπρεπε να υπήρχαν ιδρύματα στα πρότυπα του Σταύρος Νιάρχος. Το επιχείρημα θα είναι πάντα οι δυσκολίες της εποχής μας. Τι έγινε όμως τις εποχές που η οικονομία ήταν εύρωστη, τότε που όλα τα ξενοδοχεία ανήκαν σε ντόπιους-γιατί τώρα βλέπουμε να περνούν κάποια σε ξένους ομίλους… Δυστυχώς είχαμε εφησυχαστεί ως κοινωνία και χάσαμε ευκαιρίες. Ποτέ όμως δεν είναι αργά να αναπτυχθεί μία ιδιωτική πρωτοβουλία για την προβολή και ανάδειξη του πολιτισμού.
Who is who
Η Ιωάννα M. Χριστοφοράκη γεννήθηκε στη Ρόδο και σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Στη συνέχεια εξειδικεύθηκε στη Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, απ’ όπου πήρε μάστερ και διδακτορικό με υποτροφία από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών και το Ίδρυμα Αναστασίου Γ. Λεβέντη. Κατέχει επίσης μεταπτυχιακό δίπλωμα στη Διοίκηση Μουσείων και Αιθουσών Τέχνης από το Πανεπιστήμιο City του Λονδίνου.
Έχει εργαστεί στο Υπουργείο Πολιτισμού και στο Κέντρο Έρευνας της Μεταβυζαντινής και Μεταβυζαντινής Τέχνης της Ακαδημίας Αθηνών και έχει συμμετάσχει επί σειρά ετών στην πανεπιστημιακή ανασκαφή της αρχαίας Αλάσαρνας (σημερινής Καρδάμαινας) στην Κω. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο και στη Σχολή Ξεναγών της Αθήνας, ενώ έχει δώσει διαλέξεις σε πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της Ελλάδας και του εξωτερικού. Τα επιστημονικά της ενδιαφέροντα εντοπίζονται στην αρχαιολογία και τέχνη της λατινοκρατούμενης Ανατολής από τον 13ο έως τον 16ο αι., με ιδιαίτερη έμφαση στην ιπποτοκρατούμενη Ρόδο και την φραγκοκρατούμενη Κύπρο.
«Ο πολιτισμός μπορεί να προσεγγίσει τον πολίτη όταν ο πολίτης δεν πηγαίνει στον πολιτισμό»
