«Αισθάνθηκα σοκ όταν είδα το παιδί μου να γυρίζει μεθυσμένο Σάββατο βράδυ. Μαθητής της Γ΄ Γυμνασίου, μόλις 15 ετών, είχε βγει με φίλους του, όπως κάνει αρκετά Σαββατόβραδα. Δεν γύρισε αργά, αλλά ήταν σε άθλια κατάσταση. Είχαν πάει σε κλαμπ στο κέντρο της Γλυφάδας και ήπιαν μπίρες και σφηνάκια! Αμάθητοι καθώς είναι, μέθυσαν. Μα καλά, είναι δυνατόν να σερβίρουν σε μικρά παιδιά αλκοόλ;». Ο πατέρας που μιλάει στην «Κ», ο οποίος για ευνόητους λόγους ζήτησε να τηρηθεί η ανωνυμία του, δεν περιγράφει κάτι σπάνιο. Δεν είναι λίγοι οι γονείς που ειδικά το Σάββατο το βράδυ περιμένουν με αγωνία να κάνουν… αλκοτέστ στα παιδιά τους. Κι όλοι ξέρουν πόσο δύσκολο είναι αυτό, ειδικά όταν έχεις να κάνεις με εφήβους.
Με την μπίρα στο χέρι
«Περπατάς στις πλατείες και στους πεζόδρομους του κέντρου της Αθήνας και βλέπεις εκατοντάδες εφήβους με ένα κουτάκι μπίρας στο χέρι. Αλήθεια, υπάρχει κάποιος έλεγχος; Οποιο παιδί επιθυμεί, μπορεί να πάει σε ένα περίπτερο ή μίνι μάρκετ και να αγοράσει μπίρα ή άλλο ποτό με αλκοόλ. Πού θα πάει αυτή η κατάσταση;», αναρωτιέται ο κ. Κώστας Παπαγεωργίου, πατέρας δύο ανήλικων παιδιών, που ανησυχεί ιδιαίτερα με την ευκολία πρόσβασης των νέων στο αλκοόλ.
Βεβαίως, στην Ελλάδα απαγορεύεται από τον νόμο η πώληση οινοπνευματωδών ποτών σε ανήλικα άτομα, δηλαδή μικρότερα των 18 ετών, είτε σε περίπτερο, σούπερ μάρκετ ή άλλο κατάστημα είτε σε μπαρ, καφετέρια και κλαμπ, ενώ σε καταστήματα που υπάρχει πώληση αλκοόλ (μπαρ, κλαμπ κ.λπ.) δεν επιτρέπεται η είσοδος και παραμονή ανηλίκου. Δυστυχώς, οι συγκεκριμένες διατάξεις δεν τηρούνται, ούτε υπάρχει ουσιαστικός έλεγχος. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, τα παιδιά πέφτουν θύματα ακόμα και από τα ποτά-μπόμπες, δηλαδή των αλλοιωμένων ποτών, τα οποία μπορούν να προκαλέσουν άμεσα προβλήματα στην υγεία τους.
Η κατανάλωση αλκοόλ στην Ελλάδα είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη μεταξύ των εφήβων, ακολουθώντας σε σημαντικό βαθμό την ευρύτερη διάδοση στην ελληνική κοινωνία και οικογένεια. Σύμφωνα με τα στοιχεία της πιο πρόσφατης μεγάλης έρευνας στον μαθητικό πληθυσμό (σε εφήβους ηλικίας 16 ετών) από το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής, στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής έρευνας ESPAD, το 94,1% των εφήβων έχει πιει αλκοολούχο ποτό, ενώ δύο στους τρεις (66,2%) έχουν πιει τον προηγούμενο μήνα.
Οι απαντήσεις των ίδιων των εφήβων επιβεβαιώνουν την κατάσταση που όλοι βλέπουμε. Πάνω από εννιά στους δέκα (90,8%) θεωρούν εύκολη την πρόσβαση σε οινοπνευματώδη ποτά, ενώ το 60,9% κατανάλωσε αλκοόλ σε μπαρ, κλαμπ, καφετέρια ή εστιατόριο τουλάχιστον μία φορά κατά τη διάρκεια του προηγούμενου μήνα.
«Εκεί που έγινε πραγματικό ξεσάλωμα ήταν κατά τη διάρκεια της σχολικής εκδρομής της Β΄ Λυκείου, όταν πολλά παιδιά μέθυσαν και έκαναν εμετό. Το πρόβλημα δεν ήταν τόσο στις εξόδους, που συνοδεύονταν από τους καθηγητές, αλλά μέσα στα δωμάτια των ξενοδοχείων, καθώς είχαν περάσει κρυφά μπουκάλια με αλκοόλ», λέει στην «Κ» η κ. Δέσποινα Κυρίτση, δίνοντας γλαφυρά μία ακόμα διάσταση του προβλήματος.
Οσον αφορά την «ένταση» της κατανάλωσης, το 38,3% των ερωτηθέντων 16χρονων είχε πιει περισσότερα από πέντε ποτά στη σειρά, μία φορά τον προηγούμενο μήνα, ενώ το 12,5% είχε μεθύσει τουλάχιστον μία φορά το ίδιο διάστημα. Συνολικά, έστω μία φορά στη ζωή του είχε μεθύσει το 36,3% των εφήβων, με το 28,2% να έχει μεθύσει έστω μία φορά το τελευταίο έτος.
Για αρκετά παιδιά το αλκοολούχο ποτό δεν αποτελεί μια εξαίρεση, κάτι που θα γίνει κάποιο Σαββατόβραδο ή κάποια γιορτή. Συχνή κατανάλωση, δηλαδή τουλάχιστον 10 φορές τον προηγούμενο μήνα από τη διεξαγωγή της έρευνας, έκανε το 7,6% των ερωτηθέντων, με το ποσοστό αυτό να ανεβαίνει στο 9,5% στα αγόρια (με πιο συνηθισμένο ποτό την μπίρα) και να μειώνεται στο 5,6% στα κορίτσια, με κυριότερο ποτό το κρασί.
Πάνω από πέντε ποτά
Η υπερβολική κατανάλωση, με όλους τους κινδύνους που επιφέρει, κτυπά έναν στους δέκα εφήβους. Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας του ΕΠΙΨΥ, το 9,9% των ερωτηθέντων 16χρονων ήπιε πέντε ή περισσότερα ποτά στη σειρά τουλάχιστον τρεις φορές τον προηγούμενο μήνα! Μιλάμε για τεράστια ποσότητα, με συχνότητα σχεδόν μία φορά την εβδομάδα, επικίνδυνη ακόμα και για ενηλίκους. Οι υπερβολικές αυτές δόσεις αφορούν το 12,2% των αγοριών και το 7,7% των κοριτσιών. Εχουν καταγραφεί στις εφημερίδες περιστατικά με εφήβους 15-16 ετών να βρίσκονται σε άθλια κατάσταση μετά υπερβολική κατανάλωση αλκοολούχων ποτών, όπως να μην μπορούν να επιστρέψουν στο σπίτι τους κ.λπ.
Μόνο θετικό είναι πως το ίδιο στοιχείο το 2011 ήταν στο 13,3%, δηλαδή παρουσίασε μείωση μέχρι το 2015 που πραγματοποιήθηκε η επόμενη έρευνα του ΕΠΙΨΥ σε περίπου 3.200 μαθητές και μαθήτριες από 175 σχολεία (τα αποτελέσματα μετά την επεξεργασία τους δημοσιοποιήθηκαν το 2017). Αντίστοιχα, το ποσοστό των μαθητών που δήλωσε πως μέθυσε τουλάχιστον τρεις φορές τον τελευταίο χρόνο ήταν 6,2% στην τελευταία έρευνα, έναντι 10,9% το 2003.
Η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των πέντε πρώτων ευρωπαϊκών χωρών όσον αφορά το ποσοστό των εφήβων που έχουν πιει αλκοόλ έστω και μία φορά στη ζωή τους, ενώ βρίσκεται πάνω από τον μέσον όρο και στην κατηγορία της υπερβολικής, ανά περίσταση, πρόσφατης κατανάλωσης οινοπνευματωδών. Επίσης, οι έφηβοι στην Ελλάδα θεωρούν πιο εύκολη την πρόσβαση στα αλκοολούχα ποτά απ’ ό,τι στην Ευρώπη κατά μέσον όρο. Μόνο στο ποσοστό της μέθης και στη μέση κατανάλωση αλκοόλης τα επίπεδα στη χώρα μας δεν ξεπερνούν τα μέσα ευρωπαϊκά επίπεδα.
Αυξημένο καταγράφεται την τελευταία οκταετία το γενικό ποσοστό κατανάλωσης αλκοόλ έστω και μία φορά στη ζωή του εφήβου (αντιστρέφοντας μια γενική τάση μείωσης των προηγούμενων ετών), ενώ μειώνονται τα ποσοστά υψηλής και υπερβολικής κατανάλωσης. Η μείωση αυτή σχετίζεται από τους ερευνητές με την αύξηση του κόστους των ποτών (ειδικά σε συνθήκες οικονομικής δυσπραγίας), αλλά και με την ευαισθητοποίηση γονιών και παιδιών, μέσω των προγραμμάτων πρόληψης.
Πίνουν και μετά… οδηγούν!
«Το αλκοόλ είναι ο τρίτος παράγοντας κινδύνου για ανάπτυξη της νοσηρότητας και της θνησιμότητας στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα είναι μια νόμιμη και πολύ διαδεδομένη ουσία, με οικονομική σημασία για επιχειρήσεις και κράτη. Ολα αυτά μας υποχρεώνουν σε μια πολυσύνθετη προσέγγιση, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε το αλκοόλ ως κάτι αθώο, ειδικά για τα νεαρά άτομα», λέει στην «Κ» η κ. Αννα Κοκκέβη, ψυχολόγος και ομότιμη καθηγήτρια Ψυχιατρικής στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Η μακρόχρονη κατανάλωση αλκοόλ χωρίς μέτρο και όρια μπορεί να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα υγείας με το πέρασμα των ετών, αλλά οι αρνητικές επιπτώσεις ξεκινούν για τους εφήβους από την πρώτη ακόμα μέθη. Σύμφωνα με την έρευνα του ΕΠΙΨΥ, ένας στους δέκα εφήβους (9,7%) οδήγησε μετά κατανάλωση αλκοόλ στη διάρκεια ενός έτους! Μάλιστα, το 0,9% ενεπλάκη σε τροχαίο, ενώ οδηγούσε μετά κατανάλωση αλκοόλ. Διπλό το πρόβλημα, αφού αποτελεί ερώτημα τι όχημα επιτρέπεται να οδηγούν άτομα 16 ετών…
Δύο στα τρία παιδιά ήπιαν το πρώτο ποτήρι πριν από τα 13
Σχεδόν δύο στα τρία παιδιά (62,1%) έχουν σηκώσει για πρώτη φορά το ποτήρι με μπίρα ή κρασί πριν από τα 13 τους, σύμφωνα με την έρευνα για το ESPAD. Αυτό σημαίνει πως αρκετά παιδιά στην Ελλάδα δοκιμάζουν αλκοόλ από το… δημοτικό. «Η Ελλάδα είναι μια οινοπαραγωγός χώρα και η κατανάλωση κρασιού ή άλλου αλκοολούχου ποτού είναι στοιχείο της πολιτισμικής μας παράδοσης. Δεν μπορεί να σκεφτεί κανείς γιορτή σε σπίτι χωρίς να σερβιριστεί κρασί, μπίρα ή άλλο ποτό. Το ερώτημα είναι πώς μπορούν οι κοινωνίες να αξιοποιήσουν τα θετικά στοιχεία, αποφεύγοντας τις επιβλαβείς επιπτώσεις», λέει στην «Κ» η κ. Αννα Κοκκέβη, ομότιμη καθηγήτρια Ψυχιατρικής.
Ιδιαίτερα κρίσιμο σημείο είναι ο χρόνος εκκίνησης της κατανάλωσης αλκοόλ. «Οσο νωρίτερα ξεκινήσει η επαφή με το αλκοόλ τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα εξάρτησης», υπογραμμίζει η κ. Κοκκέβη. «Στην Ελλάδα, τα παιδιά ξεκινούν το αλκοόλ πιο νωρίς από την Ευρώπη, ως αποτέλεσμα της γενικότερης κουλτούρας. Αρκετοί γονείς, τελείως λανθασμένα, ενθαρρύνουν το παιδί τους να πιει ένα ποτήρι κρασί ή μπίρα», σημειώνει η ίδια. Συχνά λέμε «για να μάθει» το παιδί. Το πρόβλημα είναι πως δεν μαθαίνει, αλλά εξοικειώνεται, με αποτέλεσμα στα χρόνια της εφηβείας να είναι πιο πιθανό να προχωρήσει σε συχνή ή υπερβολική κατανάλωση. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο, πως ακόμα και στα μικρά παιδιά εμφανίζονται καταστάσεις μέθης, καθώς το 4,7% των εφήβων απάντησε πως η πρώτη φορά που μέθυσε ήταν πριν από την ηλικία των 13 ετών… Επίσης, είναι χαρακτηριστικό πως τα ποσοστά κατανάλωσης αλκοόλ είναι αυξημένα στην περιφέρεια σε σχέση με την Αθήνα και τα μεγάλα αστικά κέντρα. Γεγονός που δείχνει πως η κουλτούρα της οινοποσίας στην οικογένεια και η εύρεση φθηνότερου αλκοόλ τοπικής παραγωγής διευκολύνουν την πρόσβαση μικρών ηλικιών.
Βλέποντας το θέμα διαχρονικά, από τη δεκαετία του ’80 και μετά, καταγράφεται μείωση της κατανάλωσης μεταξύ των εφήβων και των παιδιών στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τους ερευνητές, πρόκειται για αποτέλεσμα και οικονομικών – κοινωνικών συνθηκών, αλλά και της δουλειάς που γίνεται από τα 60 κέντρα πρόληψης του ΟΚΑΝΑ σε συνεργασία με την Τοπική Αυτοδιοίκηση.
«Πρέπει βαθιά να κατανοηθεί πως το αλκοόλ δεν είναι ακίνδυνο, είναι μια εξαρτησιογόνος ουσία, όπως το κάπνισμα και οι παράνομες ουσίες, τα ναρκωτικά», τονίζει η κ. Κοκκέβη. «Το βασικό είναι η εκπαίδευση των παιδιών, στο σπίτι και στο σχολείο. Δεν είναι κυρίως οι απαγορεύσεις που θα λύσουν το πρόβλημα. Με τις απαγορεύσεις χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, γιατί οι έφηβοι πολλές φορές τις βλέπουν ως πρόκληση για να τις υπερβούν», συμπληρώνει.
Τα αναψυκτικά με αλκοόλη
Χρειάζεται μεγαλύτερη ευθύνη από όλους τους εμπλεκομένους. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που ασχολούνται με την πρόληψη σημειώνουν ως δούρειο ίππο των αλκοολούχων στην εφηβεία τα αναψυκτικά που κυκλοφορούν και περιέχουν ποσοστό αλκοόλης.
«Εχουμε απευθύνει επιστολές σε πάνω από 40 εταιρείες, φορείς, ιδρύματα και δημόσιους οργανισμούς, ζητώντας να ενισχύσουν το ερευνητικό έργο μας», λένε οι συντελεστές του ESPAD στην Ελλάδα. «Μέχρι τώρα έχουμε λάβει μόλις μία απάντηση. Η οικονομική κρίση δημιουργεί προβλήματα, αλλά ελπίζουμε σε μεγαλύτερη συμμετοχή και υπευθυνότητα», τονίζουν. Αντίστοιχα, περιμένουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον και υποστήριξη από τα υπουργεία Παιδείας και Υγείας. Χρειάστηκε να τους παρακαλέσουμε για να κάνουν έστω ανάρτηση των αποτελεσμάτων της έρευνας στην ιστοσελίδα του υπουργείου, μας είπαν, σχολιάζοντας θετικά πως πρόσφατα έλαβαν απάντηση από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής.
Καθημερινή
