Το «Οδοιπορικό της Παναγιάς Σκιαδενής», ένα έθιμο που ξεκίνησε από την ανέγερση του Μοναστηριού και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας, θα αναβιώσει και φέτος ξεκινώντας από σήμερα, Παρασκευή, παραμονή του Σαββάτου του Λαζάρου.
Όπως μας διηγείται ο πολιτικός μηχανικός κ. Στέλιος Κούτρης, ο οποίος ξεκίνησε μια μεγάλη προσπάθεια για την καταγραφή των εθίμων του Μονολίθου, απ΄όπου και κατάγεται, το έθιμο αυτό που συνεχίζεται μέχρι σήμερα, είναι γνωστό ως «το οδοιπορικό της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Σκιαδενής», σε όλα τα χωριά των Δημοτικών Ενοτήτων Αταβύρου και Νότιας Ρόδου. Το οδοιπορικό ξεκινά την Παρασκευή του Λαζάρου από τον Μονόλιθο και τελειώνει την Κυριακή του Θωμά στον Μεσαναγρό.
Η παράδοση, θέλει αυτή την αφετηρία και αυτό τον τερματισμό, γιατί “λέει” η Παναγία ήταν αδελφή του Αποστόλου Θωμά και έτσι ξεκινά από την εκκλησία του Αποστόλου Θωμά, του πολιούχου του Μονολίθου και καταλήγει στο εξωκκλήσι του Αγίου Θωμά στο Μεσαναγρό.
Κάτοικοι των χωριών, κατά το έθιμο, μεταφέρουν πεζοί την θαυματουργή εικόνα της Παναγίας στα χέρια. Θεωρείται μεγάλη ευλογία η συμμετοχή σε αυτό το οδοιπορικό και στη διάρκεια της διαδρομής οι πιστοί, κρατούν την εικόνα εναλλάξ.
Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΘΑΥΜΑΤΟΥΡΓΗΣ ΕΙΚΟΝΑΣ:
1. ΜΟΝΟΛΙΘΟΣ: Από Παρασκευή του Λαζάρου έως Κυριακή των Βαΐων
2. ΣΙΑΝΝΑ: Από Κυριακή των Βαΐων έως Μεγάλη Δευτέρα
3. ΚΡΗΤΗΝΙΑ: Από Μεγάλη Δευτέρα έως Μεγάλη Τρίτη
4. ΕΜΠΩΝΑ : Από Μεγάλη Τρίτη έως Μεγάλη Τετάρτη
5.ΑΓΙΟΣ ΙΣΙΔΩΡΟΣ: Απο Μεγάλη Τετάρτη έως Μεγάλη Πέμπτη
6.ΙΣΤΡΙΟΣ: Απο Μεγάλη Πέμπτη έως Μεγάλη Παρασκευή
7. ΑΡΝΙΘΑ: Μεγάλη Παρασκευή (χωρίς διανυκτέρευση)
8. ΑΠΟΛΑΚΚΙΑ: Μεγάλη Παρασκευή έως Μεγάλο Σάββατο
(Μεγάλο Σάββατο επιστροφή στο Σκιάδι)
9. ΚΑΤΤΑΒΙΑ: Απο Μεγάλο Σάββατο έως Λαμπρή Τρίτη
10. ΒΑΤΙ: Από Λαμπρή Τετάρτη εως Λαμπρή Πέμπτη
11. ΑΣΚΛΗΠΕΙΟ: Από Λαμπρή Πέμπτη έως Λαμπρή Παρασκευή
12. ΓΕΝΝΑΔΙ: Από Λαμπρή Παρασκευή έως Λαμπρό Σάββατο
13. ΛΑΧΑΝΙΑ: Από Λαμπρό Σάββατο έως Κυριακή του Θωμά
14. ΜΕΣΑΝΑΓΡΟΣ: Από Κυριακή του Θωμά έως Λαμπρή Τρίτη
Η εικόνα επιστρέφει στο Σκιάδι, την Λαμπρή Τρίτη.
Για την ονομασία του της Παναγίας αλλά και του βουνού «Σκιάδι» στην κορυφή του οποίου βρίσκεται η Ιερά Μονή της Παναγίας Σκιαδενής, υπάρχουν δυο εκδοχές. Η πρώτη δηλώνει ότι το μέρος που είναι χτισμένο το μοναστήρι, ακόμα και το πρωί που ανατέλλει ο ήλιος δε φωτίζεται αμέσως και παραμένει σκιαδερό (σκιερό). Η δεύτερη εκδοχή, αφορά το σχήμα του βουνού αν το κοιτάξει κανείς από μακριά και την ομοιότητα του με σκιάδιον , δηλαδή ένα πυραμιδοειδές καπέλο.
Η ακριβής ημερομηνία ίδρυσης του μοναστηριού δεν είναι γνωστή. Ημερομηνίες που έμειναν χαραγμένες στο Ιερό Βήμα σηματοδοτούν η μία την κτίση του το 1200 ενώ η άλλη σηματοδοτεί το θεμελίωση του κύριου ναού το 1777. Βέβαιο είναι ότι το μοναστήρι συντηρήθηκε και αποπερατώθηκε στα χρόνια του σεβάσμιου ηγούμενου από την Κατταβιά Ιγνατίου Ζαννετίδη, με την ολοκλήρωση των έργων το 1861.
Η παράδοση αναφέρει ότι μέσα στο δάσος ζούσαν δυο τρεις μοναχοί από το Βάτι ή την Κατταβιά, σε ένα κτήριο που είχαν ονομάσει “Ασκηταργό”, περίπου 300 μέτρα από τη Μονή. Οι μοναχοί αυτοί λοιπόν, έβλεπαν ένα μεγάλο φως και όταν πλησίασαν ένα βράδυ, ανακάλυψαν την εικόνα της Παναγίας. Με ευλάβεια την μετέφεραν στο Ασκηταργό τους, μα το επόμενο πρωί η εικόνα είχε εξαφανιστεί. Όταν την αναζήτησαν, τη βρήκαν στο ίδιο σημείο, όπου την είχαν ανακαλύψει. Έτσι κατάλαβαν ότι η Παναγία επιθυμούσε να μείνει εκεί και έχτισαν τη Μονή προς τιμήν της. Στην ασημοστόλιστη εικόνα της Παναγίας Σκιαδενής, το πέρασμα του χρόνου άφησε μια έντονη σκοτεινιά, μα παρόλα αυτά η Παναγία έχει τα πιο έντονα, γλυκά και ζωντανά χαρακτηριστικά.
Με την εκφραστική παρουσία της προσελκύει πιστούς από όλη τη Ρόδο αλλά και τη Χάλκη. Στο δεξί μάγουλο της Παναγίας υπάρχει μια ανοιχτή πληγή με το αίμα ξερό.
Στο χώρο της Ιεράς Μονής διασώζονται πολλά κειμήλια μεταξύ των οποίων είναι ίσως η παλαιότερη εικόνα του μοναστηριού, κατασκευασμένη από μαστίχι, η οποία βρίσκεται επάνω στην Αγία Τράπεζα, ενώ ακριβώς δίπλα από αυτή την εικόνα, υπάρχει ένα Ευαγγέλιο του 1781. Επίσης υπάρχουν 5 λειτουργικά βιβλία, το Μηναίο και η Παρακλητική, όλα παλαιών εκδόεσων. Ο κώδικας της Ιεράς Μονής βρίσκεται στην Ιερά Μητρόπολη Ρόδου.
Η Παναγία Σκιαδενή γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου, κατά το Γενέθλιον της Θεοτόκου, όπου συγκεντρώνεται στην αυλή της Μονής, πλήθος πιστών για να προσκυνήσει. Επιπλέον, ένα από τα έθιμα που αφορούν την εικόνα της Παναγίας είναι η περιφορά της στα χωριά, κάτι που συμβαίνει μέχρι σήμερα. Αυτό γινόταν για να ευλογήσει στα παλιά χρόνια η Παναγία τα σπαρτά ή να θεραπεύσει τους αρρώστους, ή να ευλογήσει τον τόπο με βροχή. Γυναικόπαιδα και άντρες κρατούν στα χέρια τους τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας και ψάλλοντας τη μεταφέρουν στην αρχή των Νηστειών στο νησί της Χάλκης. Στη συνέχεια επιστρέφει στο Σκιάδι και έπειτα από την Ανάσταση του Λαζάρου που βρίσκεται στον Μονόλιθο, κάθε μέρα μεταφέρεται και σε άλλο χωριό.
Η εικόνα της Παναγίας είναι θαυματουργή με θαύματα να συμβαίνουν κατά τη διάρκεια όλων των δύσκολων περιόδων που πέρασε η Ρόδος και σε όλα τα χωριά. Ένα πολύ γνωστό θαύμα της Παναγίας είναι το εξής: Στα χρόνια των πειρατών, ένα πειρατικό πλοίο, άραξε στη θάλασσα κοντά στο νουνό Σκιάδι και οι πειρατές ανέβηκαν στο βουνό και λεηλάτησαν την εκκλησία. Μαζί τους πήραν και το εικόνισμα της Μεγαλόχαρης. Όταν όμως επέστρεψαν στο καράβι τους, αυτό μαρμάρωσε μαζί με όλο το πλήρωμα. Οι Χριστιανοί το απέδωσαν σε θαύμα της Παναγιάς της Σκιαδενής. Στη θαλάσσια αυτή περιοχή υπάρχει ένα μικρό νησάκι, το οποίο βλέπει κανείς πηγαίνοντας από τη Μεσαναγρό προς Σκιάδι. Το ονομάζουν πετροκάραβο επειδή μοιάζει με μικρό μαρμαρωμένο καράβι.
