• «Μετατρέπω τα χρώματα σε υφές, τις προοπτικές σε βάθη και “χτίζω” έναν “γυάλινο” κόσμο όπου η αφή περπατά»
Η ζωή μας είναι γεμάτη από ιστορίες ανθρώπων που με τις επιλογές τους καταφέρνουν να ξεχωρίσουν, να εμπνεύσουν και να προσφέρουν στους γύρω τους.
Η Άννα Εμμανουήλ, σε ηλικία μόλις 23 ετών, ανατρέπει τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τη σύνδεση της τέχνης με την επιστήμη. Κατάφερε να εκφράσει τις πιο βαθιές της σκέψεις και τα συναισθήματά της, συνδυάζοντας την καλλιτεχνική ευαισθησία με την επιστημονική σκέψη, ενώ ανοίγει νέους δρόμους για την προσβασιμότητα της τέχνης στους ανθρώπους με αναπηρία όρασης.
Έχει ήδη δημιουργήσει έργα που φέρνουν την τέχνη πιο κοντά στους ανθρώπους με αναπηρία όρασης, κάνοντάς την προσβάσιμη σε όλους, αποδεικνύοντας ότι η τέχνη μπορεί να είναι και λειτουργική και αισθητική.
Ιδιαίτερο ερευνητικό και ακαδημαϊκό επίτευγμά της αποτελεί η μετατροπή της Γκουέρνικα σε ανάγλυφη μορφή, ενώ έχει ασχοληθεί ερευνητικά με την ανάγλυφη και τρισδιάστατη απόδοση παραμυθιών σε απτική μορφή για άτομα με αναπηρία όρασης.
Αγαπημένα της καθημερινά ενδιαφέροντα αποτελούν η συγγραφή ποίησης, διηγημάτων αλλά και η δημιουργία έργων τέχνης σε ψηφιακή μορφή.
Εχει αποσπάσει το Α’ βραβείο του πανελλήνιου διαγωνισμού Digital Art by Kefalos, το «Εστί Ηδονή» είναι η πρώτη της ποιητική συλλογή, το οποίο έχει βραβευτεί με το βραβείο Ερατούς- βραβείο Ερωτικής-Λυρικής Ποίησης καθώς και το 1ο βραβείο Ερωτικής Ποίησης στον παγκόσμιο διαγωνισμό Καβάφη για την πρώτη της ποιητική συλλογή «Εστί Ηδονή».
• Άννα, είσαι μόλις 23 ετών και έχεις ήδη διακριθεί τόσο στον ακαδημαϊκό όσο και στον καλλιτεχνικό τομέα. Πώς νιώθεις που έχεις καταφέρει τόσο σημαντικά επιτεύγματα σε τόσο νεαρή ηλικία;
Νιώθω σαν ένα νιόβγαλτο πουλί που μόλις ανοίγει τα φτερά του και ανακαλύπτει έναν ουρανό ο οποίος δεν έχει τέλος. Είναι ένα μείγμα δέους και ευγνωμοσύνης ταυτόχρονα. Ορισμένες φορές νιώθω ότι χορεύω με τον άνεμο, κυριολεκτικά. Κάθε βήμα είναι ένα δώρο αλλά και μία πρόκληση. Τα 23 μου χρόνια, είναι μία αφετηρία, και όχι ένας προορισμός. Είναι μία αφετηρία που την σκαλίζω με νότες από όνειρα και σιωπηλή αλλά μεγάλη προσπάθεια.
• Σε ποια ηλικία ξεκίνησες να ασχολείσαι με την τέχνη;
Η τέχνη ήρθε και με βρήκε πριν καν μάθω να την ονομάζω. Ήμουν περίπου πέντε ετών όταν τα χρώματα έγιναν οι πρώτοι μου «φίλοι» και οι μολυβιές ψιθύριζαν ιστορίες που δεν ήξερα ακόμα να πω. Ενώ οι πρώτοι στίχοι ήρθαν πολύ αργότερα. Η ποίηση ήρθε αργότερα. Στην ενηλικίωσή μου. Ένας διαφορετικός άνεμος γεμάτος χιλιάδες αποχρώσεις. Και έτσι γεννήθηκε μέσα μου ένας κήπος, όπου κάθε λουλούδι είχε τη δική του φωνή. Και εγώ φυσικά με την παιδική μου περιέργεια απλώς πότιζα το κάθε λουλούδι. Και τώρα έχω φθάσει να πλουτίσω τον κήπο αυτό, αγάλι-αγάλι, ολοένα και πιο πολύ με λουλούδια κάθε λογής που έχω μαζέψει αλλά και μαζεύω από ταξίδια, έρωτα, γεύσεις, τόπους και εμπειρίες ζωής…
• Η μετατροπή της Γκουέρνικα σε ανάγλυφη μορφή για άτομα με αναπηρία όρασης αποτελεί ένα μοναδικό επίτευγμα. Τι σε ενέπνευσε να ασχοληθείς με την προσβασιμότητα της τέχνης για άτομα με αναπηρία όρασης;
Η έμπνευση ήρθε σαν σκιά που ζητούσε το φως. Κάποτε αντίκρυσα, κατά τη διάρκεια των φοιτητικών μου χρόνων, την Γκουέρνικα του Πικάσο, νιώθοντας τον πόνο και την κραυγή να με διαπερνούν. Την ίδια περίοδο με είχε εντυπωσιάσει ιδιαίτερα το πεδίο της αναπηρίας όρασης, και πώς και ποιες μέθοδοι υπάρχουν για την μετατροπή τέχνης σε προσβάσιμη μορφή. Τότε σκέφτηκα το εξής: Πώς μπορεί κάποιος που δεν βλέπει, να αγγίξει αυτή την οδύνη; Και έτσι η ιδέα γεννήθηκε για την ενασχόλησή μου με τον συγκεκριμένο τομέα. Παράλληλα, ο εξέχοντας και αγαπημένος μου καθηγητής του ΠΤΕΑ κ.Αργυρόπουλος -τον οποίο ευχαριστώ ολόθερμα μέσα από την καρδιά για την συνεχή υποστήριξή του- με βοήθησε στην υλοποίηση αυτής της ιδέας, μέσα από το Εργαστήριο Πρόσβασης στην τυπική-μη τυπική εκπαίδευση ατόμων με αναπηρία όρασης. Κάτι αόρατο έγινε απτό με την αμέριστη «θωπεία» επάνω στις ιδέες μου. Ήθελα η τέχνη να γίνει γέφυρα για όλους, όχι τοίχος -ένας χάρτης που τα δάκτυλα διαβάζουν, εκεί που τα μάτια σταματούν πια-. Ήταν και μία εσωτερική φωνή δικαιοσύνης που με κάλεσε. Μία προσωπική πρόκληση να κάνω τον κόσμο πιο ολόκληρο…
• Τι σε ώθησε να ασχοληθείς με την προσβασιμότητα της τέχνης για άτομα με αναπηρία όρασης;
Με ώθησε η ανάγκη να σπάσω τα δεσμά της αποχής. Αποχή και αδιαφορία για την ολότητα και το πανανθρώπινο δικαίωμα του κάθε ατόμου να έχει πρόσβαση στην τέχνη, είναι συνενοχή. Εγώ ήθελα να αντιστραφώ σε αυτό. Να απελευθερώσω την τέχνη από τα μάτια και να την αφήσω να ταξιδέψει στα χέρια. Είναι σα να φυτεύεις ένα δέντρο σε έδαφος που σχεδόν όλοι έχουν παραμερίσει -η προσβασιμότητα δεν είναι απλώς μία πράξη, αλλά μία φωνή ισότητας που οφείλουμε όλοι μαζί να βγάλουμε-. Λιθαράκι, λιθαράκι μπορεί να χτιστεί, από μέρους όλων μας, ένας κόσμος στον οποίο όλοι μπορούμε να αντιληφθούμε την τέχνη, όπως μπορεί ο καθένας μας να την αντιληφθεί. Ήταν λοιπόν και μία προσωπική αντίσταση απέναντι στη φθορά της ταλανισμένης κοινωνίας μας. «Κάνε ένα άλμα, πιο γρήγορο από τη φθορά». Εγώ το έκανα. Τώρα το ρεκόρ μου ίσως αντιστρέψει μερικώς την υπάρχουσα φθορά που υπήρχε… • Πώς πιστεύεις ότι η τέχνη μπορεί να λειτουργήσει ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας για άτομα με αναπηρία όρασης; Υπάρχει κάτι που έχεις παρατηρήσει μέσα από την ενασχόλησή σου με αυτόν τον τομέα;
Η τέχνη είναι σαν ποτάμι που κυλά πέρα από τα όρια της όρασης. Γίνεται γλώσσα που μιλά μέσω της αφής, της υφής και της κίνησης. Για τα άτομα με αναπηρία όρασης είναι ένας καθρέφτης που δεν χρειάζεται φως για να αντανακλά την ψυχή. Έχω δει χέρια να «χορεύουν» πάνω σε ανάγλυφα έργα. Αυτά τα χέρια βρίσκουν και ξετυλίγουν ένα μεγάλο νόημα, εκεί που τα μάτια δεν βρίσκουν. Είναι σα να ανοίγουν παράθυρα, σε κόσμους που εγώ δεν είχα ποτέ ξανά αντικρίσει. Η τέχνη μπορεί να γίνει η φωνή τους. Πιστεύω ακράδαντα, όχι μόνο ότι μπορούν να την αντιληφθούν αλλά και να την εκμαιεύσουν. Δηλαδή η ατομική-προσωπική καλλιτεχνική έκφραση. Να εμπνέουν και να εμπνέονται, με όσα τα μάτια δεν μπορούν να δουν, και με όσα τα δάκτυλα μπορούν να αγγίξουν…
• Η διαδικασία της μετατροπής έργων τέχνης σε ανάγλυφη ή τρισδιάστατη μορφή απαιτεί μία διαφορετική προσέγγιση στην αισθητική και στην αντίληψη του χώρου. Πώς προσαρμόζεις τη σκέψη σου για να “μεταφράσεις” την τέχνη σε μία απτική εμπειρία;
Είναι σαν να ξαναγράφω ένα ποίημα σε μία γλώσσα που δεν έχει λέξεις. Αφήνω τα μάτια μου και ακούω τα χέρια μου -πώς μπορεί να νιώσω όταν αυτή η γραμμή είναι πιο έντονη, πώς μπορεί αυτό το σχήμα να είναι μικρότερο ή μεγαλύτερο ή πώς πάλλεται η ένταση μέσα από την απτική επεξεργασία των εικόνων;- Μετατρέπω τα χρώματα σε υφές, τις προοπτικές σε βάθη και «χτίζω» έναν «γυάλινο» κόσμο όπου η αφή περπατά. Τον θεωρώ γυάλινο γιατί είναι αρκετά εύθραυστος, με την έννοια ότι μία τροποποίηση μπορεί να φέρει αρκετές και μεγάλες αλλαγές στον τρόπο που το άτομο θα αντιληφθεί την εικόνα που αγγίζει. Είναι μία χορογραφία φαντασίας. Κάθε σχέδιο είναι μία ανάσα που κάποιος θα νιώσει…
• Υπάρχει κάποια εμπειρία σου από την αλληλεπίδραση με άτομα με αναπηρία όρασης που σε συγκίνησε ή σε επηρέασε ιδιαίτερα;
Θυμάμαι μία κοπέλα, όπου είχε τύφλωση. Άγγιξε το ανάγλυφο της Γκουέρνικα. Ψιθύρισε: «Στα στόματά τους νιώθω μία αγριότητα. Νιώθω ότι κάτι άσχημο συμβαίνει. Σα να θέλουν να κατασπαράξουν ο ένας τον άλλον εδώ. Σαν να πολεμούν…». Τα δάκτυλά της πηγαινοέρχονταν με τέτοια ευχέρεια. Με συγκλόνισε η δύναμη της αίσθησης. Η τέχνη του Πικάσο, έγινε δική μου τέχνη, και η δική μου τέχνη, δική της. Σαν αλληλοδιαδοχή που φέρνει τη μεταμόρφωση. Από την απόλυτη έμπνευση στην απόλυτη και διαφορετική αίσθηση της τέχνης. Τελικά, το συναίσθημα δεν χρειάζεται να φαίνεται, αρκεί να αγγίζεται…
• Ως νέα επιστήμονας και καλλιτέχνης, πώς πιστεύεις ότι μπορεί να ενισχυθεί η ευαισθητοποίηση γύρω από την αναπηρία μέσα από την τέχνη και την εκπαίδευση;
Η τέχνη και η εκπαίδευση είναι σα δυο κλωστές που υφαίνουν έναν ιστό κατανόησης. Μέσα από έργα που μιλούν σε όλες τις αισθήσεις, μπορούμε να φωτίσουμε τις σκιές της αδιαφορίας. Η εκπαίδευση είναι εφαλτήριο για τη γνώση. Η γνώση είναι πάντα δύναμη. Μα η τέχνη δίνει πάντα φωνή -αν πλέξουμε αυτούς τους δύο κόσμους, θα βγει ένα θαυμαστό κεντητό-. Πιστεύω αμέριστα σε συλλογικές δράσεις που ενώνουν, σε εργαστήρια που ανοίγουν πόρτες, σε μουσεία που φιλοξενούν τέτοια έργα, σε καλλιτέχνες που μετατρέπουν τέτοια έργα, σε εκπαιδευτικούς που διδάσκουν τη γνώση μετατροπής. Πιστεύω σε ένα όνειρο και έχω ένα όνειρο. Είμαι από αυτούς που θα συμβάλλουν σε αυτό…
• Η βράβευσή σου στον πανελλήνιο διαγωνισμό Digital Art και στον παγκόσμιο διαγωνισμό Καβάφη μαρτυρά μία έντονη καλλιτεχνική πλευρά. Πώς συνδυάζεις την τέχνη με την επιστημονική σου κατάρτιση στην ειδική αγωγή;
Είναι σαν να σμίγω δύο ποτάμία σε μία θάλασσα. Η επιστημονική γνώση μου δίνει τη δυνατότητα να γνωρίζω, να κατανοώ, να αναλύω, να αμφιβάλλω, να χτίζω δομές. Η τέχνη μου δίνει τα φτερά να τα ανατρέπω όλα αυτά. Στην ειδική αγωγή μαθαίνω πώς να ακούω τις ανάγκες των παιδιών. Στην τέχνη πώς να τις μεταμορφώνω σε εικόνα και λέξεις. Είναι μία αρμονία, όπου η λογική συναντά το όνειρο, και το όνειρο τη λογική. Είναι ένα ίαμα ή μία κάθαρση που μπορεί να σε βοηθήσει να εκφράσεις όλα όσα νιώθεις μέσα σου, δίχως να φοβάσαι.
• Η ποιητική σου συλλογή “Εστί Ηδονή” έλαβε σημαντικές διακρίσεις. Τι σημαίνει για σένα η ποίηση και πώς εμπνέεσαι για τη θεματολογία των έργων σου;
Η ποίηση είναι μόνο φως. Σταλάζει φως στην ψυχή. Βάλσαμο στις πληγές μας. Διορθώνει τις ανορθογραφίες των ανθρώπων. Είναι ένας τρόπος να κοιτάζεις τον εαυτό σου. Να τον αντικρύζεις και να εκφράζεις την πληρότητα σου μέσα στο ελάχιστο. Είναι μία άλλη «όραση». Γιατί βλέπεις την άλλη όψη των πραγμάτων. Πώς ο έρωτας προεκτείνεται ως την λατρεία. Πώς η ζωή προεκτείνεται στον θάνατο, και ο θάνατος είναι η συνέχεια της ζωής. Είναι μία επανάσταση. Είναι και μία τρυφερή σκηνή εσωτερικής ξεγνοιασιάς. Μία άλλη γλώσσα με συμπυκνωμένη την ένταση. Τι με εμπνέει; Σχεδόν όλα τα αόρατα σημάδια που κανείς δεν αντικρίζει. Από το πώς γέρνει λοξά ένα πουλί μέχρι το πώς πετά μία πεταλούδα. Ένα τραγούδι. Ένα χάδι. Ένα φιλί. Ακόμα και ένα βλέμμα. Όλο αυτό γίνεται τροφή και έμπνευση. Έρωτας αναπάντεχος, που φθάνει ως την υπέρτατη λατρεία. Άγγιγμα ψυχής που γίνεται στίχος…
• Ως νέα επιστήμονας και δημιουργός, τι μήνυμα θα ήθελες να περάσεις σε άλλα άτομα της γενιάς σου που ίσως αντιμετωπίζουν δυσκολίες ή αμφιβολίες για το μέλλον τους;
Θα τους έλεγα «Μην στέκεστε στο σκοτάδι. Μην το φοβάστε γιατί ακριβώς εκεί κρύβεται το φως σας». Η κάθε δυσκολία είναι ένα σκαλοπάτι. Η κάθε αμφιβολία είναι ένας σπόρος που περιμένει αλλά θα ανθίσει. Πιστέψτε στον εαυτό σας, σα να είστε ένα ποίημα που ακόμα γράφεται. Δεν χρειάζεται να ξέρετε το τέλος, η διαδρομή μετράει. Ξεφύγετε. Απελευθερωθείτε από τα δεσμά αυτής της απέραντης μετριότητας που επικρατεί σήμερα. Αγγίξτε. Δείτε. Μυρίστε. Αισθανθείτε. Δημιουργείστε. Δοκιμάστε. Να ζήσετε. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να ζήσουμε.
Ο κόσμος χρειάζεται τη φωνή μας, και ποτέ τη σιωπή, με οποιοδήποτε τρόπο, ακόμα και αν τρέμει. Είστε αρκετοί όπως είστε, γιατί η γενιά μας δεν χτίζεται από σιγουριές αλλά από όνειρα που τολμούν να ξυπνήσουν…
Αυτό το άρθρο ήρθε σαν απάντηση σε κάποιες σκέψεις που έκανα όσον αφορά τα άτομα με αναπηρία όρασης. Σε μια υπέροχη ταινία, τη “Ρωσική Κιβωτό” οι τυφλοί είχαν τη δυνατότητα να αγγίζουν τα γλυπτά στο Μουσείο Ερμιτάζ. Αναρωτιομουν λοιπόν αν κάτι τέτοιο είναι δυνατόν στα δικά μας Μουσεία. Μέχρι στιγμής δεν έχω απάντηση.
Μπράβο στη νέα αυτή κοπέλλα που με ευαισθησία και όραμα ασχολήθηκε με το να φέρει την Τέχνη κοντά στους ανθρώπους με αναπηρία όρασης. Μια λαμπερη ακτίδα στο σκοτάδι των καιρών μας. Να μας θυμίζει ότι το ξημέρωμα θα έρθει ξανά.