της Μαργαρίτας Αριανούτσου-Φαραγγιτάκη καθηγήτριας Οικολογίας στο ΕΚΠΑ.
Εκφράζοντας ευθύς εξαρχής τη μεγάλη θλίψη μου για τις απώλειες ανθρώπινων ζωών και τα ειλικρινή μου συλλυπητήρια στους οικείους τους, παραθέτω μια σειρά από ερωτήματα και απαντήσεις σχετικά με τη μεγάλη καταστροφή της περασμένης Δευτέρας. Γνωρίζοντας τα δεδομένα και τις δυνατότητες που υπάρχουν, μπορούμε να ελαχιστοποιήσουμε τις πιθανότητες επανάληψης ανάλογων τραγικών περιστατικών.
Είναι η φωτιά ένα φυσικό φαινόμενο στενά συνδεδεμένο με το μεσογειακού τύπου κλίμα;
Η επιστημονική έρευνα πάνω στο θέμα στις πέντε γεωγραφικές περιοχές της Γης που έχουν μεσογειακό κλίμα έχει αποδείξει την άμεση σχέση της εκδήλωσης της φωτιάς με τα χαρακτηριστικά της βλάστησης, τα οποία σχετίζονται με τις προσαρμογές των φυτών στη θερινή ξηρασία (αιθέρια έλαια, ρητίνη, μεγάλη ποσότητα νεκρής ιστάμενης μάζας).
Εχει η επιστήμη στη διάθεσή της εργαλεία έγκαιρου εντοπισμού της εκδήλωσης της φωτιάς;
Πολύ προχωρημένα, που βασίζονται κυρίως στη δορυφορική τεχνολογία.
Εχει η επιστήμη φθάσει στο σημείο να μπορεί να προβλέπει τον κίνδυνο εκδήλωσης αλλά και τον τρόπο συμπεριφοράς της πυρκαγιάς;
Ναι. Υπάρχουν σήμερα διαθέσιμα συστήματα πρόβλεψης κινδύνου που αξιοποιούν μετεωρολογικά δεδομένα, δεδομένα όγκου, κατανομής και ευφλεκτότητας της βλάστησης, τα οποία σε χαρτογραφικό υπόβαθρο με τα γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά του αναγλύφου μπορούν να δώσουν σε σύντομο χρονικό διάστημα πρόβλεψη για τη συμπεριφορά της φωτιάς (ταχύτητα εξάπλωσης, φορά, ένταση στο μέτωπο της φλόγας κ.ά.).
Υπάρχει καταγεγραμμένη μεταβολή στα πρότυπα εκδήλωσης των πυρκαγιών διεθνώς και στη χώρα μας;
Ναι. Η μεταβολή αυτή σχετίζεται με την αλλαγή των χρήσεων γης από τον άνθρωπο και τη διαφαινόμενη αλλαγή στα κλιματικά δεδομένα. Οι παραδοσιακές χρήσεις των δασικών οικοσυστημάτων έχουν σε μεγάλο βαθμό εγκαταλειφθεί, με αποτέλεσμα να συγκεντρώνεται ολοένα και μεγαλύτερη φυτομάζα στα δάση, ενώ οι οικισμοί δεν χωροθετούνται σε διακριτές θέσεις από τα δάση και έτσι προκύπτει πλέον αστικοποιημένο δάσος. Από την άλλη, έχει αυξηθεί η συχνότητα ακραίων κλιματικών φαινομένων, π.χ. παρατεταμένης ξηρασίας, υψηλότερων θερμοκρασιών και ανέμων μεγάλης ταχύτητας.
Οδηγούμαστε, κατά συνέπεια, με μαθηματική ακρίβεια σε καταστάσεις συχνότερων και μεγαλύτερης έκτασης και έντασης περιστατικών πυρκαγιών. Αυτές πλέον αναμένεται να επισυμβαίνουν σε μεγαλύτερα υψόμετρα (όπως οι φωτιές του Μαινάλου το 2002 και του Ταϋγέτου το 2007), σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη (όπως στη Σουηδία) αλλά και σε θέσεις υψηλής πυρικής επικινδυνότητας, δηλαδή εκεί που παλαιότερα υπήρχε η διεπαφή του αστικού ιστού με το δάσος και τώρα το αστικοποιημένο δάσος.
Τι περιλαμβάνει η διαχείριση των δασικών πυρκαγιών;
Η διαχείριση έχει τρία στάδια: πρόληψη, καταστολή και αποκατάσταση. Προκαλεί μεγάλη απογοήτευση η αδιαφορία της πολιτείας για την πρόληψη και η πεισματική σχεδόν άρνησή της να ενσωματώσει στις πρακτικές της την επιστήμη στον τομέα αυτό. Η ελληνική και η διεθνής επιστημονική κοινότητα μας έχουν συντάξει πλήθος εκθέσεων και προτάσεων, οι οποίες θα μπορούσαν να έχουν ληφθεί υπ’ όψιν για την πρόληψη μιας τραγικής καταστροφής. Σταχυολογώ μερικές από αυτές:
• Απομάκρυνση βιομάζας στη δασική βλάστηση και επαναφορά παραδοσιακών δραστηριοτήτων (νέος όρος: βιοοικονομία).
• Καθαρισμοί και περιπολίες στα όρια οικισμών με δασικές εκτάσεις.
• Κανόνες πυρασφάλειας σπιτιών που κακώς ή καλώς βρίσκονται μέσα στις δασικές εκτάσεις.
• Οργάνωση πολιτικής προστασίας σε επίπεδο δήμου και κοινότητας με αυστηρή και συστηματική εκπαίδευση. Η πολιτική προστασία του δήμου οφείλει να έχει δημιουργήσει μια βάση δεδομένων με τις γεωγραφικές πληροφορίες του χώρου που έχει να διαχειριστεί και να έχει εκπονήσει και δοκιμάσει στην πράξη σχέδιο απομάκρυνσης του πληθυσμού σε διάφορα σενάρια, ακόμη και ακραία.
• Εκπαίδευση / ευαισθητοποίηση των πολιτών σε θέματα πρόληψης. Ο ρόλος της εκπαιδευτικής κοινότητας είναι εξαιρετικά σημαντικός, παρά την πολιτική επιλογή περιθωριοποίησής της τα χρόνια της οικονομικής κρίσης.
Η αναγνώριση της αξίας του φυσικού περιβάλλοντος και των ορίων του ανθρώπου ως προς αυτό δεν μπορεί να επαφίεται στον πατριωτισμό μας. Το περιβάλλον έχει την αυταξία του και εμείς, ως ευνομούμενη πολιτεία, οφείλουμε να το κατανοήσουμε και να το διαχειριστούμε προληπτικά. Αν ακολουθούσαμε τη λογική της πολιτικής απέναντι στις πυρκαγιές σε άλλους τομείς, δεν θα εμβολιάζαμε τα παιδιά μας, ούτε θα δαπανούσαμε δισεκατομμύρια σε εξοπλισμούς.
Η πολιτεία οφείλει να σταματήσει να επενδύει στην επικοινωνιακή διαχείριση των κρίσεων από τις φυσικές καταστροφές. Η επικοινωνία δεν είναι η κολυμβήθρα του Σιλωάμ που θα την εξαγνίσει από αυτά που δεν έκανε πριν συμβεί το κακό.
* Η κ. Μαργαρίτα Αριανούτσου-Φαραγγιτάκη είναι καθηγήτρια Οικολογίας στο ΕΚΠΑ.
