Τα υψηλότερα ποσοστά νέων που βρίσκονται εκτός απασχόλησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης, των αποκαλούμενων ΝΕΕΤ (Not in Employment, Education or Training), εμφανίζει η Ελλάδα στον ευρωπαϊκό Νότο.
Ερευνα που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου στο πλαίσιο του έργου Youthshare, το οποίο χρηματοδοτείται από τον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο, έδειξε ότι το 19,5% των νέων 15-29 ετών δεν εργάζεται και δεν παρακολουθεί κάποιο επιμορφωτικό πρόγραμμα. Το πρόβλημα εμφανίζεται ιδιαίτερα οξυμένο στις ηλικίες των 25 έως 29 ετών. Την περίοδο 2006-2009 οι νέοι 25-29 ετών εκτός εργασίας ή επιμόρφωσης αποτελούσαν το 25% του συνόλου αυτής της πληθυσμιακής ομάδας στην Ελλάδα. Το 2013 άγγιξαν το 40%, στη συνέχεια άρχισαν να μειώνονται και το 2018 έφτασαν να αποτελούν το 29,5%, παρά τη δημογραφική συρρίκνωση αυτής της πληθυσμιακής ομάδας, η οποία το 2006 περιελάμβανε 800.000 άτομα και το 2018 περίπου 560.000, λόγω brain drain.
«Μελετάμε το φαινόμενο σε τέσσερις χώρες, Ελλάδα, Κύπρο, Ιταλία, Ισπανία, αλλά και στις περιφέρειές τους, καταγράφοντας διαφορές και εσωτερικές ανισότητες, για όλη την περίοδο της κρίσης. Μετά το 2013, πρώτη ανέκαμψε η Κύπρος (14,8% το σημερινό ποσοστό των ΝΕΕΤ), κατόπιν η Ισπανία (16,5%), ενώ Ελλάδα και Ιταλία εξακολουθούν να εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά (περί το 20%). Εστιάζουμε στους ΝΕΕΤ 25-29 ετών, 168.000 άτομα στην Ελλάδα, καθώς το φαινόμενο σε αυτή την ηλικιακή ομάδα, που μέχρι πρότινος δεν περιλαμβανόταν στις ευρωπαϊκές δράσεις για τους άνεργους ή ανενεργούς νέους, είναι πολύ πιο έντονο. Είναι οι ηλικίες που απειλούνται περισσότερο από τις δυσκολίες ένταξης στην αγορά εργασίας», σημειώνει στην «Κ» ο δρ Στέλιος Γκιάλης, αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Ο κ. Γκιάλης είναι κύριος ερευνητής του Youthshare (www.youthshare-project.org) και επιβλέπων της ερευνητικής ομάδας που συγκροτούν η διδακτορική ερευνήτρια Εφη Εμμανουήλ, ο μεταδιδακτορικός ερευνητής δρ Μιχάλης Πουλημάς και ο ερευνητής δρ Ιωάννης Παπαγεωργίου.
«Ο όρος ΝΕΕΤ εισήχθη τη δεκαετία του ’90 στη Βρετανία και διευρύνει την ομάδα των άνεργων νέων συμπεριλαμβάνοντας και εκείνους που δεν ψάχνουν για δουλειά και άρα δεν εμφανίζονται στις στατιστικές των ανέργων. Συναθροίζονται με τους ανενεργούς, με τα παιδιά και τους συνταξιούχους» συνεχίζει ο κ. Γκιάλης. «Περιλαμβάνει διάφορες κατηγορίες νέων 15-29 ετών, από άνεργους πτυχιούχους μέχρι νέους που απασχολούνται περιστασιακά στη “μαύρη” οικονομία, δεν εργάζονται γιατί έχουν αναλάβει τη φροντίδα μελών της οικογένειας, είτε ανήκουν σε άλλες “ευάλωτες” ομάδες, είναι εξαρτημένοι ή αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας.
Πρόκειται για μια μεγάλη ανομοιογενή ομάδα, που απασχολεί ιδιαίτερα την Ε.Ε., καθώς θεωρείται πηγή αρνητικού ριζοσπαστισμού και προς τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος. Δοκιμάζονται δράσεις για να περιοριστεί, με πιο εμβληματική το Youth Guarantee (κανένας νέος εκτός εργασίας ή κατάρτισης μετά την αποφοίτησή του ή τον τερματισμό προηγούμενης σύμβασής του) που “τρέχει” και στην Ελλάδα, ωστόσο με σχετικά περιορισμένα ακόμη αποτελέσματα», αναφέρει ο κ. Γκιάλης.
Ανισότητες
Σημαντικές είναι οι ανισότητες που καταγράφονται στο εσωτερικό της χώρας. «Στην Αττική και στην Κεντρική Μακεδονία, που συγκεντρώνουν το 60-70% του πληθυσμού και των δραστηριοτήτων της χώρας, σημειώθηκε μια μεγάλη έκρηξη των ΝΕΕΤ στη διάρκεια της κρίσης, η οποία σήμερα έχει υποχωρήσει στα προ κρίσης επίπεδα.
Στις μειονεκτικές μας Περιφέρειες, Δυτική Μακεδονία, Βόρειο Αιγαίο, τα ποσοστά παρέμειναν υψηλά και απαιτούνται ειδικά σχεδιασμένες παρεμβάσεις ώστε να μην αποκτήσουν μόνιμο χαρακτήρα, ειδικά για την ομάδα 25-29», εξηγεί ο κ. Γκιάλης.
Στην Ελλάδα, οι περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας (29%), του Βορείου Αιγαίου (27%) και της Κεντρικής Ελλάδας (26%) παρουσιάζουν τα υψηλότερα ποσοστά νέων ΝΕΕΤ 15-29 ετών. Πρέπει να σημειωθεί ότι η Κεντρική Μακεδονία ήταν σε ύφεση πολύ πριν από το 2008, καθώς εκατοντάδες περιφερειακές βιομηχανικές μονάδες είχαν εγκαταλείψει την περιοχή. Η κρίση ενίσχυσε το φαινόμενο.
Τα υψηλότερα ποσοστά γυναικών ΝΕΕΤ καταγράφονται στις Περιφέρειες Πελοποννήσου (67%), Δυτικής Ελλάδας (61%) και Θεσσαλίας (59%), δηλαδή η πλειονότητα των νέων γυναικών στις περιοχές αυτές είναι άνεργες. Τα υψηλότερα ποσοστά ανδρών ΝΕΕΤ καταγράφονται στην Ηπειρο (54%), στο Νότιο Αιγαίο (52%) και στα Ιόνια Νησιά (51%). «Οι νέοι απουσιάζουν από τις σύγχρονες κοινωνικοπαραγωγικές δομές κυρίως στις λιγότερο ανεπτυγμένες νησιωτικές και παράκτιες περιοχές που υπέφεραν περισσότερο κατά τη διάρκεια της ύφεσης.
Οι λόγοι; «Προσφορά κυρίως εποχικής εργασίας, απόσταση από τη μητρόπολη (η Ελλάδα εμφανίζει από τα μεγαλύτερα χάσματα μεταξύ πόλεων και αγροτικών περιοχών όσον αφορά τους NEET), πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου, φύλο, εθνικότητα, σχετικά χαμηλό οικονομικό επίπεδο της οικογένειας», σημειώνουν οι Εφη Εμμανουήλ και Μιχάλης Πουλημάς.
«Πιο ευάλωτες είναι οι γηγενείς γυναίκες και οι πρόσφυγες 25-29 ετών», λέει ο κ. Πουλημάς. «Στις νησιωτικές Περιφέρειες οι γυναίκες αναφέρουν έλλειψη ευκαιριών. Οι περισσότερες επιχειρήσεις στα χωριά είναι οικογενειακές, οι προσφερόμενες θέσεις απαιτούν χαμηλό επίπεδο ειδίκευσης σε σχέση με τις δεξιότητες που διαθέτουν οι γυναίκες. Ωστόσο, αγωνιούν και προσπαθούν να ενταχθούν στην αγορά εργασίας, για να μεταδώσουν στα παιδιά τους μέσα από τη δική τους επαγγελματική εμπειρία αξίες, πρότυπα, στάσεις», αναφέρει ο κ. Πουλημάς.
Σοβαρές είναι οι έμφυλες ανισότητες. «Οι γυναίκες αναλαμβάνουν τον μεγαλύτερο όγκο του οικογενειακού φόρτου, τη φροντίδα των παιδιών, των ηλικιωμένων. Δεν υπάρχει ευελιξία στο ωράριο, οι προσφερόμενες θέσεις είναι κακοπληρωμένες και ανασφάλιστες», λέει η κ. Εμμανουήλ. «Μεγάλες δυσκολίες αντιμετωπίζουν οι γυναίκες από εργατικά και λαϊκά στρώματα που εργάζονταν από μικρές και ακόμη μεγαλύτερες εκείνες σε μονογονεϊκές οικογένειες καθώς δεν έχουν βοήθεια ούτε από το κράτος ούτε από την οικογένεια», τονίζει ο κ. Πουλημάς. Ομως, δεν πτοούνται. «Μια νεαρή γυναίκα που τελείωσε με δυσκολίες το νυχτερινό, έχει βάλει στόχους, να πάρει το “lower”, να μάθει υπολογιστές, να βρει μια καλή και σταθερή δουλειά, όπως είπε “δουλεύω από μικρή χωρίς ασφάλιση, τώρα πια δεν θέλω μια τέτοια δουλειά”», αναφέρει η κ. Εμμανουήλ.
Ελλειψη προϋπηρεσίας, ένας φαύλος κύκλος
Το 66% των ΝΕΕΤ 15-29 ετών ψάχνει για δουλειά και το 34% έχει παραιτηθεί από την αναζήτηση εργασίας. Πέραν των γυναικών, σε δυσμενή θέση βρίσκονται και οι αιτούντες άσυλο. Οι κυριότερες δυσκολίες που αντιμετωπίζουν «είναι η έλλειψη νομιμοποιητικών εγγράφων, αριθμού φορολογικού μητρώου, η άγνοια γραφειοκρατικών διαδικασιών, η μη γνώση της ελληνικής γλώσσας. Μέχρι να ενταχθούν στο καθεστώς διεθνούς προστασίας δεν μπορούν να εκδώσουν ΑΦΜ ούτε να εγγραφούν στον ΟΑΕΔ. Οι εργασίες που βρίσκουν, εάν βρουν, είναι περιστασιακές και άτυπες. Ειδικά οι γυναίκες πρόσφυγες έχουν παραιτηθεί από όνειρα. Προσβλέπουν στην ενσωμάτωση των παιδιών τους, μεταφέρουν τις προσδοκίες στα παιδιά τους», λένε οι ερευνητές.
Πρόβλημα, για γηγενείς και πρόσφυγες, «είναι η έλλειψη προϋπηρεσίας, ένας φαύλος κύκλος», σημειώνουν. Επίσης, «σημαντικό ρόλο παίζει η κοινωνικο-οικονομική θέση των γονέων. Αν οι γονείς κατατάσσονται στη βάση της κοινωνικής ιεραρχίας είναι περισσότερο πιθανό τα παιδιά τους να είναι NΕΕΤ». Σημαντικό εύρημα κατά τον κ. Πουλημά είναι «ότι οι NΕΕΤ με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, που είχαν αποτυχίες ή μαθησιακά προβλήματα και εγκατέλειψαν το σχολείο, δεν ενδιαφέρονται να συμμετάσχουν σε επιμορφωτικά προγράμματα, σε αντίθεση με εκείνους με υψηλό μορφωτικό επίπεδο». Συνεπώς, «παρόλο που το υψηλό μορφωτικό επίπεδο δεν προστατεύει απόλυτα τους νέους 25-29 ετών από τον κίνδυνο να βρεθούν άνεργοι, η εγκατάλειψη της κατάρτισης αυξάνει την πιθανότητα να βρεθούν κοινωνικά περιθωριοποιημένοι. Βέβαια, εξίσου σημαντική με την απόκτηση δεξιοτήτων είναι και η ανάκαμψη της αγοράς εργασίας. Κρίσιμη είναι και η διασύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας, με συνδυαστικές παρεμβάσεις και πολιτικές που να στοχεύουν σε κάθε μεμονωμένη κατηγορία νέων», καταλήγει ο κ. Πουλημάς.
