Κάπου βαθιά μέσα στα πετρώδη βουνά της Σύμης, κοντά στα βυζαντινά της πατητήρια και σε μεγάλο ύψος πάνω από την παραλία του Άη Γιώργη του Δυσάλωνα (ή «Δυσάλωτου» κατά τη νεότερη άποψη, δηλαδή του δύσκολου να αλωθεί), βρίσκεται ένα ξωκλήσι αφιερωμένο στην Μεγαλόχαρη κι είναι γνωστό με το όνομα «η Παναγιά του Χαμού». Το ξωκλήσι αυτό έχει κάτι το ιδιαίτερο· ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα καλά κρυμμένο από τον πολύ κόσμο και η πιο κατάλληλη περίοδος για να αποκαλυφθεί και να περιγραφεί ως μια αυτοτελής ιστορία είναι οι μέρες που μεσολαβούν ανάμεσα στα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά.
Πήρε το όνομά της από την περιοχή: Χαμές, που κι αυτή η ίδια η περιοχή ονοματίσθηκε έτσι πιθανότατα επειδή πρόκειται για ένα σχετικά χαμηλό σημείο των βουνοπλαγιών της Σύμης. Προφανώς, οι ιστοριοδίφες αναζητώντας στα βάθη των αιώνων θα βρουν κι άλλες, ενδεχομένως πολλές, εναλλακτικές προελεύσεις του ονόματος. Το σίγουρο είναι πως το εκκλησάκι κατασκευάστηκε εκεί ώστε οι πιστοί να είναι προστατευμένοι από τους κουρσάρους που κάποτε αφθονούσαν στα νερά της Μεσογείου. Έτσι, η «Παναγιά του Χαμού» ή «Παναγιά Χαμιώτισσα», παρά τη διφορούμενη έννοια του ονόματός της, είχε συνδεθεί με την προστασία από το κακό όπως αυτό προέρχεται από τους ανθρώπους και λιγότερο για την προστασία από το κακό ως μια γενικότητα και η οποία ξετυλίγεται σε μια κλίμακα που ξεκινά από τα δαιμόνια και απλώνεται μέχρι τη γλωσσοφαγιά.
Στο σημείο αυτό ξεκινά η ιδιαιτερότητα που κρύβει το ξωκλήσι. Συμιακοί και Συμιακές, θέλοντας να προστατέψουν τους γάμους τους ή τους επικείμενους γάμους τους από τις κακές βουλές, πήγαιναν μέχρι την Παναγιά του Χαμού και χάρασσαν στο δάπεδό της τα ονόματά τους. Με τον τρόπο αυτό πίστευαν και είχαν τη σιγουριά ότι η Παναγιά θα προστατέψει το σπιτικό τους από όλους εκείνους που θα θελήσουν να του προξενήσουν κακό. Μάλιστα, επειδή το δάπεδό της είναι πλούσιο σε βοτσαλωτά, οι ερωτευμένες πιστές και οι ανάλογου αισθήματος πιστοί αναζητούσαν τη λιγοστή επιφάνεια των κεραμικών αρμών, ανάμεσα στις γεωμετρικές, βοτσαλωτές παραστάσεις για να γράψουν τα ονόματα του έρωτά τους:
Κατερίνα – Μιχαήλης, Άγγελος – Γαβριέλα, Νικόλαος – Δέσποινα, και η λίστα των ονομάτων δεν έχει τελειωμό στο δάπεδο της Παναγιάς του Χαμού. Δίπλα τους, στα περισσότερα, υπάρχει χαραγμένη και η ημερομηνία. Η πλειονότητα των ημερομηνιών αφορούν στη δεκαετία του ’40 και του ’50. Τα χρόνια του πολέμου, της φτώχειας και της μετανάστευσης. Οι τρεις αυτές αιτίες γεννούσαν ατελείωτες αφορμές για τα νεοφυή, ερωτευμένα ζευγάρια να προσφύγουν στη Μεγαλόχαρη για βοήθεια. Μάλιστα, η προσφυγή αυτή δεν ήταν καθόλου εύκολη, αφού η πρόσβαση στο ξωκλήσι μέχρι πριν από κάποια χρόνια γινόταν μέσω ενός δύσβατου και μακρινού μονοπατιού.
Άραγε τα ερωτευμένα ζευγάρια έτασσαν στην Παναγιά του Χαμού να δώσουν στο πρωτότοκο παιδί το όνομά της, όπως συνέβαινε και με την Παναγιά Τσαμπίκα στη γειτονική Ρόδο; Αυτό το γνωρίζουν μόνο οι μνήμες που πλανώνται στην ατμόσφαιρα και αναδεύουν τα τερπνά μαρτύρια του παρελθόντος. Ωστόσο, το μικρό όνομα «Χαμιώτισσα», συνοδεύει επώνυμα στη Σύμη μέχρι και σήμερα· είναι ωστόσο σπάνιο. Ακόμα σπανιότερο το «Χαμιώτης». Βλέπετε η ωραία αυτή επίκληση βοηθείας τερματίσθηκε πριν από μερικές δεκαετίες.
Η πιο πρόσφατη ημερομηνία ζευγαριού αναφέρεται στο έτος 1973. Από κει και πέρα δεν υπάρχουν άλλες εγχαράξεις. Ίσως, να φταίει γι’ αυτό η απόφαση να κλειδώνουν οι πόρτες των ξωκλησιών ως μέτρο προστασίας κατά των ιερόσυλων. Προφανώς, όχι εκείνων που χάρασσαν ονόματα στο δάπεδο, αλλά κατά όλων των άλλων που έκλεβαν τις παλιές εικόνες από μοναχικά ξωκλήσια, μονές και μοναστήρια για να τις πουλήσουν σε συλλέκτες έναντι μιας, συνήθως πενιχρής, αμοιβής.
Τι έγιναν άραγε όλα εκείνα τα ζευγάρια; Υπάρχουν ακόμα κάποια που βρίσκονται εν ζωή; Σίγουρα οι καρποί τους ζουν ανάμεσά μας. Ορισμένοι είναι εύκολα αναγνωρίσιμοι λόγω ονόματος και άλλοι όχι· ίσως να μη γνωρίζουν καν την αγωνία των προγόνων τους να βρουν λίγο γόνιμο έδαφος, τόσο όσο ο αρμός ανάμεσα στα βοτσαλωτά του δαπέδου της Παναγιάς του Χαμού για να μεγαλώσουν τον έρωτά τους.
Το κάθε ένα από τα παλιά ξωκλήσια της Σύμης (όπως του κάθε τόπου) έχει μια ιστορία χαμένη στο χρόνο και καθώς οι αιώνες κύλισαν, αυτή ειπώθηκε και ειπώθηκε ξανά με τρόπο που να είναι επίκαιρη στην εποχή της. Η ιστορία των ονομάτων στο δάπεδο της Παναγιάς του Χαμού ή Παναγιάς Χαμιώτισσας, με τα χρόνια στρογγύλεψε κι αυτή και κινδυνεύει να σβήσει, όπως σιγά – σιγά φθείρονται οι χαραγμένοι έρωτες στο δάπεδό της. Γι’ αυτό και οι γιορτινές μέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς είναι η πιο κατάλληλη περίοδος για να ζωντανέψουμε αυτή την ανάμνηση και με τη μαγεία να της δοθεί η παραμυθένια υπόσταση που της πρέπει.
