Γράφει η Ψυχολόγος του Κέντρου Κοινότητας Δήμου Ρόδου με Παράρτημα Ρομά, Ευαγγελία Χατζημιχαήλ
Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός πως όσοι είναι «προικισμένοι» με υψηλό δείκτη νοημοσύνης (IQ) έχουν κάποια παραπάνω «εφόδια» σε σχέση με όσους δεν έχουν εξίσου υψηλό IQ. Ενδεικτικά, μαθαίνουν καινούργιες πληροφορίες πιο εύκολα, αποστηθίζουν, έχουν έμφυτη περιέργεια και συνεχώς αναζητούν να μάθουν νέα πράγματα και να διευρύνουν τους ορίζοντές τους, τους χαρακτηρίζει η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, κλπ.
Μολονότι ένα άτομο είναι επιτυχημένο σε διάφορους κλάδους της ζωής του (επαγγελματικούς, οικονομικούς, προσωπικούς), δε σημαίνει πως είναι και ευτυχισμένο. Άτομα με υψηλό IQ πολλές φορές αντιμετωπίζουν δυσκολίες στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, στον έλεγχο των συναισθημάτων τους, κλπ. Αυτό συμβαίνει γιατί δεν έχουν αναπτύξει τόσο τη Συναισθηματική τους Νοημοσύνη (ΣΝ) ή, αλλιώς, τη Νοημοσύνη της Καρδιάς.
Η Συναισθηματική Νοημοσύνη ορίζεται ως η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει τόσο τα δικά του συναισθήματα όσο και των άλλων γύρω του, να τα διαχειρίζεται με αποτελεσματικό τρόπο και να δημιουργεί κίνητρα για τον εαυτό του. Σε αντίθεση με το IQ, η ΣΝ μπορεί να διδαχθεί και να αναπτυχθεί καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Έτσι αναπτύσσεται, διδάσκεται και εξελίσσεται αδιάκοπα, μέσα από συνεχή μεθόδευση, υπομονή, εξάσκηση και κυρίως, επιθυμία εκ μέρους του ατόμου να αλλάξει.
Πώς μπορούμε να ενισχύσουμε τη Συναισθηματική μας Νοημοσύνη;
- Να αναγνωρίζουμε τα συναισθήματά μας τη στιγμή που δημιουργούνται και να τους δίνουμε όνομα, (π.χ. «Τι αισθάνομαι αυτή τη στιγμή; – θυμό, θλίψη, αγωνία»)
- Να διακρίνουμε τις Σκέψεις από τα Συναισθήματά μας και να αναγνωρίσουμε τη δύναμη που έχουν οι δικές μας Σκέψεις πάνω σε αυτά. Επί παραδείγματι, συχνά σκεφτόμαστε μία δεδομένη κατάσταση, ένα πρόβλημα π.χ. και τους τρόπους επίλυσης του προβλήματος αυτού και ξαφνικά νιώθουμε να μας διακατέχει άγχος, πολλές φορές συνοδευόμενο και από σωματικά συμπτώματα. Αυτό που πρέπει να κατανοήσουμε είναι πως δε μας δημιουργεί άγχος η ίδια η κατάσταση καθεαυτή ή η εκάστοτε πρόκληση – δυσκολία, αλλά οι δικές μας σκέψεις επί του προβλήματος και οι δικοί μας χειρισμοί αντιμετώπισης
- Να αναλαμβάνουμε την ευθύνη των συναισθημάτων μας. Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε πως είμαστε οπλισμένοι με την ελευθερία του λόγου και της γνώμης μας και άρα, ελεύθεροι να παίρνουμε αποφάσεις που μας αφορούν. Επομένως, είμαστε υπεύθυνοι και για την έκβαση της εκάστοτε κατάστασης και για τα συναισθήματα που «νομίζουμε» πως μας έχει δημιουργήσει η συγκεκριμένη κατάσταση
- Να δείχνουμε σεβασμό και κατανόηση στα συναισθήματα των άλλων
- Να μην ασκούμε κριτική στους άλλους, αλλά να προσπαθούμε να καταλαβαίνουμε τα κίνητρά τους και να μπαίνουμε στη θέση τους, να έχουμε δηλαδή ενσυναίσθηση. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί κάνοντας την εξής απλή ερώτηση στον εαυτό μας: «Τι θα έκανα και πώς θα ένιωθα εάν ήμουν ακριβώς στην ίδια θέση με τον άλλον, με ακριβώς τις ίδιες συνθήκες, την ίδια ακριβώς στιγμή;»
- Να μάθουμε να χαλιναγωγούμε και να αντικαθιστούμε τον αρνητικό τρόπο σκέψης μας με έναν πιο παραγωγικό και θετικό τρόπο σκέψης
Πώς μπορούν οι γονείς να αναπτύξουν τη Συναισθηματική Νοημοσύνη στα παιδιά τους;
Η προσωπικότητα κάθε ατόμου ξεκινά να διαμορφώνεται κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του, ιδίως δε κατά τη βρεφονηπιακή ηλικία. Καταλυτικός λοιπόν είναι ο ρόλος των γονέων στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του παιδιού γενικά, αλλά και την ανάπτυξη της ΣΝ ειδικά. Αυτό συμβαίνει γιατί οι γονείς είναι οι «σημαντικοί άλλοι» στη ζωή του παιδιού, αυτούς εμπιστεύεται και με αυτούς νιώθει ασφάλεια. Αποτελούν για εκείνο πρότυπο για αυτό και ακολουθεί άκριτα τις νουθεσίες και τις συμβουλές που του δίνουν και υιοθετεί τον δικό τους τρόπο συμπεριφοράς. Άλλωστε μην ξεχνάμε πως τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία είναι «σφουγγάρια» και απορροφούν όποια τροφή και να τους δώσουν οι γονείς τους.
Αυτό λοιπόν που μπορούν και οφείλουν να κάνουν οι γονείς απέναντι στα παιδιά τους προκειμένου να τα βοηθήσουν να αναπτύξουν τη ΣΝ τους είναι:
- Να συζητούν με το παιδί τους σχετικά με το πώς αισθάνεται και να το μάθουν να αναγνωρίζει τα συναισθήματά του. Αυτό για να γίνει θα πρέπει και οι ίδιοι οι γονείς να αναγνωρίζουν και να εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους στο παιδί, σε λογικά πάντοτε πλαίσια.
- Να «διαβάζουν» τη συμπεριφορά του παιδιού τους: πίσω από κάποιες συμπεριφορές του παιδιού μπορεί να βρίσκονται κάποια «κρυφά μηνύματα» που μαρτυρούν κάποια δυσλειτουργία ή κάποιο μπλοκάρισμα από μέρους του παιδιού (π.χ. δυσκολίες στον ύπνο, νυχτερινή ενούρηση, κακές σχέσεις με συνομηλίκους, επιθετική ή παραβατική συμπεριφορά κλπ). Το παιδί με αυτόν τον τρόπο κάτι προσπαθεί να πει, να εκφράσει και είναι στο χέρι του γονέα να το κατανοήσει και να το βοηθήσει, ενισχύοντας έτσι τη ΣΝ του. Άλλωστε, κανείς δεν ξέρει καλύτερα ένα παιδί πέρα από τον ίδιο τον γονιό.
- Να στηρίζουν το παιδί όταν αυτό κάνει λάθη και να το ενισχύουν ώστε αυτό να μην το βάζει κάτω και πως «δε χάθηκε ο κόσμος αν αποτύχει», παρά μόνο αν δεν προσπαθήσει ή τα παρατήσει. Στο σημείο βέβαια αυτό πρέπει να πούμε πως θα πρέπει πρωτίστως οι ίδιοι οι γονείς να έχουν συμφιλιωθεί με τις δικές τους αποτυχίες προκειμένου να επικοινωνήσουν στο παιδί πως είναι κάτι φυσικό, ανθρώπινο και μη κατακριτέο. Έτσι το παιδί ενισχύεται με σιγουριά, θάρρος και δεν στεναχωριέται άσκοπα με τυχόν αρνητικά αποτελέσματα και απογοητεύσεις.
- Να μάθουν στα παιδιά τους να αναγνωρίζουν τα συναισθήματα των άλλων γύρω τους, ξεκινώντας από τους συνομηλίκους τους (π.χ. «Πώς μπορεί άραγε να αισθάνεται ο Χ. που τον κοροϊδεψαν στο σχολείο» «Πώς θα ένιωθες αν ήσουν στη θέση του» κλπ). Με αυτόν τον τρόπο αρχίζει να αναπτύσσεται η ενσυναίσθηση του παιδιού.
- Να ενισχύουν την αυτοπεποίθηση του παιδιού: με ένα ειλικρινές «μπράβο» εκ μέρους των γονέων, το παιδί δεν κερδίζει μόνο τον έπαινο, αλλά και την αγάπη, την εκτίμηση, την προσοχή και τη δύναμη να πιστέψει στον εαυτό του. Σημαντικό επίσης είναι να επαινούμε το παιδί όταν δείχνει αυτοέλεγχο.
- Να νουθετούν και να κατευθύνουν το παιδί να μην κρίνει τους άλλους: το παιδί δε θα πρέπει να βγάζει συμπεράσματα στηριζόμενο σε κάποιο τυχόν ελάττωμα, ή κάποια κακή συμπεριφορά (π.χ. ενός συνομήλικου). Θα πρέπει να μάθει να δικαιολογεί τυχόν ελαττώματα και μη επιθυμητές συμπεριφορές και να προσπαθεί να «μπαίνει στη θέση των άλλων» βλέποντας στα πράγματα από τη δική στους οπτική γωνία, προλαμβάνοντας καταυτόν τον τρόπο τη μισαλλοδοξία και την προκατάληψη στην ενήλικη ζωή του.
Η ανάπτυξη της Συναισθηματικής Νοημοσύνης, μόνο ευτυχισμένο μπορεί να κάνει ένα παιδί. Και αυτό γιατί μέσα από αυτήν μαθαίνει να έχει αυτοπεποίθηση και υπευθυνότητα, να συνεργάζεται, να κατανοεί και συνεπώς αργότερα, να εντάσσεται ομαλά στο κοινωνικό σύνολο, όντας «οπλισμένο» για τις σύγχρονες προκλήσεις της ζωής. Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειωθεί πως πρωτίστως οι γονείς είναι εκείνοι που θα πρέπει να εφαρμόζουν στη ζωή τους παραδείγματα προς μίμηση για τα παιδιά αναφορικά με τη Συναισθηματική Νοημοσύνη τους. Ας μην ξεχνάμε άλλωστε πως τα παιδιά «δεν κάνουν αυτό που τους λες, αλλά κάνουν αυτό που κάνεις».
