Κοινωνικό φαινόμενο που απαιτεί πλέον συνολική προσέγγιση χαρακτηρίζει την νεανική παραβατικότητα η γνωστή ψυχολόγος M.Sc. Ελένη Σολταρίδου στη συνέντευξή της σήμερα στη «δημοκρατική».
Η κ. Ελ. Σολταρίδου κρούει τον κώδωνα του κινδύνου για την έκρηξη των περιστατικών βίας ανάμεσα στα παιδιά, παραθέτοντας ποσοστά που σοκάρουν.
Όπως αναφέρει, στην τελευταία τριετία τα περιστατικά βίας που έχουν καταγραφεί πανελλαδικά ανάμεσα σε παιδιά έχουν αυξηθεί κατά 70% ενώ αύξηση που ξεπερνά το 150% παρουσιάζουν τα περιστατικά οπλοφορίας ανηλίκων!
«Αυτό που θα πρέπει να αντιληφθούμε είναι ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει μια έκρηξη της νεανικής παραβατικότητας η οποία θέλει κάτι να μας δείξει για όλα όσα έχουν προηγηθεί και να μας εφιστήσει την προσοχή για αυτά που πρέπει να γίνουν», λέει στη συνέντευξή της στη «δ».
• Κυρία Σολταρίδου, το τελευταίο διάστημα παρακολουθούμε αυξημένα περιστατικά βίας ανάμεσα σε παιδιά, σε μαθητές, σε έφηβους και η απορία που προκύπτει είναι αν όντως είναι αυξημένα σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια ή αν υπάρχει μια μεγαλύτερη προβολή των θλιβερών αυτών επεισοδίων και οδηγούμαστε σε αυτό το συμπέρασμα.
Είναι ξεκάθαρο κυρία Φώτη πως πρόκειται για αποτύπωση της πραγματικότητας… Πλέον μιλάμε για ένα κοινωνικό φαινόμενο και είναι οι αριθμοί που μιλούν από μόνοι τους. Αρκεί να σας πω ότι στην τελευταία τριετία τα περιστατικά βίας που έχουν καταγραφεί πανελλαδικά ανάμεσα σε παιδιά αγγίζουν το 2023 περίπου τα 10.700 και μιλάμε πλέον για μια αύξηση περίπου του 70%! Κι επειδή μιλάμε για παραβατική συμπεριφορά ανηλίκων, το πιο σημαντικό είναι ότι υπάρχουν και περιστατικά οπλοφορίας που παρουσιάζουν αύξηση παραπάνω από 150%! Από το 2000 μέχρι το 2023 αυξήθηκαν τα περιστατικά οπλοφορίας από 72 σε 201. Αρα πλέον, μιλάμε για ένα κοινωνικό φαινόμενο και όχι για μεμονωμένα περιστατικά όχι μόνο στα μεγάλα αστικά κέντρα αλλά και στην περιφέρεια.
• Και μιλάμε για τα επισήμως καταγεγραμμένα περιστατικά, υποθέτω ότι υπάρχουν και άλλα τα οποία δεν καταγγέλθηκαν που αν συνυπολογιστούν, ανεβάζουν ακόμα περισσότερο τα ποσοστά.
Βεβαίως, ναι. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το κομμάτι της παραβατικότητας των ανηλίκων είναι ένα φαινόμενο το οποίο αποτυπώνει μια ξεκάθαρη εικόνα της κοινωνίας. Παράλληλα όμως υπάρχουν και πάρα πολλά παιδιά θύματα τα οποία φοβούνται να καταγγείλουν το περιστατικό bullying ή βίας το οποίο έχουν βιώσει είτε για να μην στιγματιστούν, είτε για να μην κατηγορηθούν, είτε για να μην σχολιαστούν από τους συμμαθητές τους, είτε για να μην περιθωριοποιηθούν στο σχολείο ή μέσα στην αστική κοινότητα. Οπότε ναι, υπάρχουν και πάρα πολλά περιστατικά τα οποία δεν καταγράφονται. Ο πολλαπλασιασμός των περιστατικών βίας ανάμεσα σε παιδιά, από την μια μεν δείχνει μια πάρα πολύ μεγάλη αύξηση αλλά ταυτόχρονα δείχνει και μια ενεργοποίηση του κοινωνικού συνόλου και την πρόθεσή του να καταγγείλει αυτά τα περιστατικά. Που σημαίνει ότι αποδίδουν οι προσπάθειες για την ανάγκη καταγγελίας και δημοσιοποίησης των περιστατικών βίας αλλά επίσης δείχνει ότι είναι αρκετή και η δουλειά που πρέπει να γίνει, για τη διαχείριση αυτού του φαινομένου.
• Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να περάσει αυτό το κύμα βίας που συναντάμε στις παρέες των εφήβων κυρίως στις γειτονιές, μέσα στα σχολεία;
Νομίζω ότι ούτως ή άλλως σταδιακά βλέπουμε εικόνες βίας και παραβατικότητας και μέσα στο σχολικό περιβάλλον. Παλαιότερα η παραβατικότητα των ανηλίκων ήταν στοχευμένη, με συγκεκριμένο κοινωνικό προφίλ ανθρώπων και με συγκεκριμένη οικονομική επιφάνεια. Πλέον δεν υπάρχει αυτό, υπάρχει μια γενικευμένη εικόνα. Δεν υπάρχει διαχωρισμός, γι’ αυτό και μίλησα για ένα κοινωνικό φαινόμενο. Βλέπουμε ένα σύνολο δυσμενών κοινωνικών συνθηκών, στις οποίες θα αναζητούσα τις ρίζες της βίας. Βλέπουμε οικονομική ανέχεια ή δυσκολίες, κοινωνική ανασφάλεια, κοινωνικές αλλαγές όπως είναι η μετανάστευση, η αύξηση του άγχους και των ψυχικών διαταραχών… Βλέπουμε πάρα πολλά πράγματα τα οποία εάν κάποιος κληθεί να τα αναλύσει, θα καταλήξει επίσης στο συμπέρασμα πως πρόκειται για ένα κοινωνικό πολυπαραγοντικό φαινόμενο.
• Αρα δεν μπορούμε να ξεχωρίσουμε κάποιους από τους λόγους που έχουν οδηγήσει σε αυτή την κατάσταση.
Νομίζω ότι θα ήταν λάθος να το κάνουμε αυτό. Υπάρχουν μια σειρά από λόγοι, μεταξύ των οποίων και η περίοδος της πανδημίας. Μην ξεχνάμε ότι βρισκόμαστε ελάχιστα χρόνια μετά από την εμφάνιση του covid που και αυτή η συνθήκη έχει συντελέσει σημαντικά στην κατάσταση που έχει διαμορφωθεί, αλλά όλα δεν είναι μόνο αυτή. Θα επιμείνω στο πολυπαραγοντικό κοινωνικό φαινόμενο. Θα πρέπει όλοι οι παράγοντες που ευθύνονται για τη βίαιη συμπεριφορά των παιδιών να μελετηθούν σε ένα βάθος χρόνου. Θα πρέπει δηλαδή σε βάθος 10ετίας ή και 15ετίας να μελετηθεί και να δούμε αυτά τα παιδιά πώς θα συμπεριφερθούν μέσα στις οικογένειές τους… Πολλές φορές βλέπουμε θύτες να γίνονται θύματα και θύματα να γίνονται θύτες.
• Πώς διαχειριζόμαστε τα παιδιά που αναπτύσσουν παραβατική συμπεριφορά τόσο για να προστατέψουμε τα παιδιά θύματα αλλά και τα ίδια τα παιδιά που αναπτύσσουν παραβατική συμπεριφορά.
Μέχρι πρότινος η συντριπτική πλειοψηφία των παιδιών που είχαν αναπτύξει παραβατική συμπεριφορά, ήταν αγόρια. Τώρα βλέπουμε ότι πλέον και τα κορίτσια ασκούν βία και μάλιστα σκληρή βία πολλές φορές. Από τα μεμονωμένα περιστατικά βίας έχουμε περάσει πλέον στη σύσταση και λειτουργία συμμοριών. Βλέπουμε ένα διαφορετικό προφίλ των δραστών. Θεωρώ ότι το θέμα πρέπει να το δούμε συνολικά. Ακόμα υπάρχει και μια διαφοροποίηση στην άσκηση της βίας, στην πράξη της βίας. Παλιά μπορεί η βία και η παραβατικότητα να αφορούσε στο bullying. Πλέον βλέπουμε, πέρα από το bullying, ωμή βία. Βλέπουμε πιο σκληρές πράξεις στις οποίες οδηγούνται τα παιδιά και όχι μόνο αυτό… Βλέπουμε να μαγνητοσκοπούνται οι πράξεις αυτές και να αναρτώνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να εισπράξουν οι θύτες τον θαυμασμό. Είναι ουσιαστικά ένας τρόπος επίδειξης των ακραίων πράξεων των δραστών, ένα μέσο επίδειξης δύναμης και εντυπωσιασμού, κατάκτησης θα λέγαμε. Ας μην ξεχνάμε ότι στην περίοδο του covid τα παιδιά ήρθαν σε μεγαλύτερη επαφή με την τεχνολογία, αυτό είχε ως συνέπεια να δημιουργηθούν πρότυπα, να χτιστούν πρότυπα. Τα παιδιά ακούνε τραγούδια με σκληρό στίχο. Ανθρωποι που είναι στην τέταρτη ή στην πέμπτη δεκαετία της ζωής τους ακούνε αυτά τα τραγούδια και σοκάρονται ενώ οι ανήλικοι μαθητές θαυμάζουν αυτούς τους μουσικούς, χωρίς βέβαια να θέλουμε να ενοχοποιήσουμε κανέναν. Αλλά είναι γεγονός ότι χτίζονται διαφορετικά πλέον πρότυπα. Γι’ αυτό άλλωστε βλέπουμε αυτές τις πράξεις βίας να αναρτώνται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, διότι τα παιδιά-θύτες αναζητούν μια ταυτότητα, μια εικόνα, έναν ρόλο μέσα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οσον αφορά το κομμάτι του ανήλικου θύτη, θα πρέπει να εξετάσουμε και το κομμάτι της οικογένειάς του. Ενας ανήλικος θύτης, συχνά μεγαλώνει σε ένα αυταρχικό περιβάλλον με αυταρχικούς γονείς και μπορεί να έχει βιώσει τη βία μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον. Το παιδί θύτης μπορεί να αναζητάει την ταυτότητά του ή ακόμα και να έχει διδαχθεί από τους γονείς του ότι η βία είναι ένα μέσο απάντησης, ένα μέσο επιβολής. Μπορεί ακόμα και από το ίδιο το περιβάλλον, το οικογενειακό να υπάρχουν ερεθίσματα κινητοποίησης προς τη βία. Επίσης είναι πάρα πολύ σημαντικό να πούμε ότι ένα παιδί με ροπή προς τη βία έχει οπωσδήποτε κάποια ναρκισσιστικά στοιχεία και θα θέλει να προβάλει το έργο του γιατί για εκείνον οι πράξεις βίας είναι έργο, είναι ένα επίτευγμα. Αυτό το παιδί δεν θα χαρακτηρίζεται συνήθως από συναισθηματική νοημοσύνη, δεν θα μπει στη διαδικασία να μπει στα παπούτσια του θύματος… Δεν θα προσπαθήσει να καταλάβει τι νιώθει το θύμα, γιατί δεν το ενδιαφέρει. Το παιδί αυτό το ενδιαφέρει να προβάλει το δικό του έργο, οπότε θα είναι επιρρεπές να μην υπακούει σε όρια και κανόνες και αυτό να το επιδεικνύει.
• Τα παιδιά αυτά, δείχνουν κάποια προειδοποιητικά σημάδια που θα μπορούσαν να προϊδεάσουν τους γονείς ότι το παιδί τείνει να αναπτύξει παραβατική συμπεριφορά;
Ναι, αρκεί ο γονέας να μπορεί να τα προσέξει. Είναι πάρα πολύ σημαντικό ο γονέας να μπορεί να επικοινωνεί με το παιδί, να το ακούει να βάζει κάποια όρια και να περνάει ποιοτικό μαζί του. Και θα μου επιτρέψετε να σημειώσω ότι ο ποσοτικός χρόνος δεν είναι απαραίτητα και ποιοτικός. Είναι πολύ σημαντικό να μπορούμε να παρατηρούμε το παιδί μας στις συμπεριφορές του, να εντοπίζουμε αλλαγές στη συμπεριφορά του. Οταν εντοπίζουμε αυτές τις συμπεριφορές θα πρέπει να επικοινωνήσουμε με το σχολικό περιβάλλον, με τον εκπαιδευτικό, με άλλους γονείς και να συζητήσουμε αν παρατηρούν και εκείνοι κάποια αλλαγή στη συμπεριφορά των δικών τους παιδιών. Συνήθως η παραβατικότητα δίνει διάφορα σημάδια, αρκεί ο γονέας να μπορεί να τα ακούσει και να τα παρατηρήσει και βέβαια είναι σημαντικό να θέλει να τα παρατηρήσει. Αν ο γονέας χρησιμοποιεί τη βία, αν είναι αυταρχικός δεν θα θεωρήσει υπερβολική, ή λάθος τη συμπεριφορά του παιδιού του, ή αν θέλετε δεν θα την κατακρίνει. Πιθανώς κάποιες φορές να την επιβραβεύσει κιόλας.
• Πώς μπορούν να προστατευτούν τα παιδιά που υφίστανται βία;
Αυτό είναι ένα πάρα πολύ σημαντικό ερώτημα. Το παιδί θύμα, στα πλέον κρίσιμα χρόνια της ζωής του, νιώθει ότι στοχοποιείται, νιώθει πλήγμα στην αυτοπεποίθησή του, νιώθει φόβο και μεγαλώνει με τον φόβο, απομονώνεται, νιώθει τρόμο για τη σωματική του ακεραιότητα και αισθάνεται ότι δεν μπορεί να υπερασπιστεί τον εαυτό του. Συχνά νιώθει ότι αμφισβητείται όταν δεν τον πιστέψει το οικογενειακό του περιβάλλον ή ο εκπαιδευτικός της τάξης. Αρα, ένα πάρα πολύ σημαντικό κομμάτι για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε ένα παιδί το οποίο υφίσταται βία ξεκινάει από το σχολικό περιβάλλον και είναι ευθύνη του εκπαιδευτικού να μπορεί να παρατηρεί τις συμπεριφορές των παιδιών μέσα στην τάξη. Το δεύτερο κομμάτι έχει να κάνει με τους γονείς, να παρατηρούν τη συμπεριφορά του παιδιού τους. Ενα παιδί το οποίο ξαφνικά αλλάζει συμπεριφορά, ακόμα και τα ρούχα που φοράει για να κρύψει τυχόν σημάδια σωματικής βίας, δείχνει ότι κάτι δεν πάει καλά. Αρα είναι μια συνολική προσέγγιση και προφανέστατα έχει να κάνει με το χτίσιμο της ψυχικής ανθεκτικότητας του παιδιού, με το χτίσιμο των ορίων του παιδιού, να μπορεί να αντιληφθεί τι σημαίνει να καταπατάει ο άλλος τα όριά του. Καταπάτηση ορίων μπορεί να είναι ο σχολιασμός της σεξουαλικότητας, η λεκτική βία, η συκοφαντία και βεβαίως η σωματική βία. Γι΄αυτό επιμένω ότι είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο, πολυπαραγοντικό και για να μπορέσουμε να βοηθήσουμε και το θύμα και τον θύτη πρέπει να αναπτυχθούν συνολικές δράσεις. Πρέπει να υπάρχει μέριμνα από όλους μας και επίσης πρέπει να χτιστούν μηχανισμοί οι οποίοι θα είναι χρόνιοι διότι τα παιδιά πρέπει να βοηθηθούν είτε είναι θύματα είτε είναι θύτες. Γιατί και το παιδί θύτη αν δεν το βοηθήσουμε, η συμπεριφορά του θα τροποποιηθεί και θα νιώσει ότι δεν υπάρχει κανένας ελεγκτικός μηχανισμός, δεν θα εισπράξει κανένα όριο και όσο αυξάνεται η σωματική του ισχύς θα η συμπεριφορά θα επιδεινώνεται οπότε στη συνέχεια της ζωής του και ως ενήλικος θα χρησιμοποιεί τη βία στην καθημερινότητά του. Αυτό που απαιτείται είναι μια συνολική, συστηματική δράση. Είναι μια κινητοποίηση και ευαισθητοποίηση και τον γονέων και των εκπαιδευτικών και των τοπικών φορέων με τις δημοτικές αρχές να ηγούνται της προσπάθειας για να μπορέσουν να υποστηριχθούν και άνθρωποι που δεν έχουν την οικονομική δυνατότητα να απευθυνθούν σε ιδιώτη ψυχολόγο ή ψυχίατρο. Χρειάζονται συνολικές δράσεις. Αυτό που θα πρέπει να αντιληφθούμε είναι ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει μια έκρηξη της νεανικής παραβατικότητας η οποία θέλει κάτι να μας δείξει για όλα όσα έχουν προηγηθεί και να μας εφιστήσει την προσοχή για αυτά που πρέπει να γίνουν. Πρέπει να ενεργοποιηθούμε και να λειτουργήσουμε συλλογικά ο καθένας με τον τρόπο που μπορεί ώστε να μπορέσουμε να βοηθήσουμε τα παιδιά αυτά που 20 χρόνια μετά θα είναι στη θέση μας στην κοινωνία των ενηλίκων. Ειναι σημαντικό να τους εμφυσήσουμε αξίες, πάνω απ΄όλα όμως συναισθηματική νοημοσύνη…
