Ο Πανταζής Χούλης εγκατέλειψε μια φιλόδοξη ακαδημαϊκή καριέρα στην Αυστραλία για να επιστρέψει στο Καστελλόριζο ως γριφολόγος. Μιλά στην «Κ» για τη ζωή στην ακριτική Ελλάδα, για παράδοξα και παθογένειες, για όσα ονειρεύεται και φυσικά για το «παιδί του», το πρώτο μουσείο Γρίφων στη χώρα
Ηζωή του στο Καστελλόριζο είναι αυτό που ονειρεύεται κάθε Αθηναίος κολλημένος στην κίνηση της ασφάλτου ένα συνηθισμένο πρωινό της εβδομάδας: Φύση, νερά, ορεινά μονοπάτια, ανοιχτοί ορίζοντες, πρόσωπα γνώριμα – και γρίφοι.
Ο Πανταζής Χούλης, μαθηματικός, γριφολόγος και «φόβος και τρόμος των απανταχού συλλεκτών», όπως λέει, γελώντας, ο ίδιος, έμεινε στην Αυστραλία 20 χρόνια. Και εγκατέλειψε μια φιλόδοξη ακαδημαϊκή καριέρα στην άλλη άκρη της Γης, για να γυρίσει στο νησί.
«Τη δεκαετία του ’70 και ’80, ήμασταν 78 άτομα. Τώρα που είμαστε 300 ντόπιοι κι άλλοι 300 στρατιωτικοί» λέει και εκφράζει σε κάθε ευκαιρία την ευγνωμοσύνη του σε όσους κράτησαν ζωντανό το νησί.
Επαναλαμβάνει πως, ως μαθηματικός, δεν πιστεύει στις συμπτώσεις, όμως στην πορεία του μοιάζουν πολλές μαζεμένες. Από το πώς κατέληξε στο Περθ για μεταπτυχιακό, μέχρι τη γνωριμία του με τον Μιχάλη Τούλουζα, επίσης γριφολόγο, επίσης Καστελλοριζιό.
Τα τελευταία χρόνια έχει δημιουργήσει ένα φεστιβάλ και ένα μουσείο Γρίφων όπου έχει χωρέσει όσα εντυπωσιακά αντικείμενα συλλέγει από το 1995, πιο πολύ από θαυμασμό στους μηχανισμούς τους.
«Μυστήριον το αίνιγμα, μυστήριον κι η λύσις, μυστήριο σου εξηγώ αν μ’ αναγραμματίσεις. Τι είναι;» θυμάται ο ίδιος ένα λεκτικό γρίφο που περιέχεται σε ένα από τα πολλά βιβλία του μουσείου και απαντά: «Γάμος και μάγος».
Πλέον, η συλλογή αυτή μετρά πάνω από 4.000 αντικείμενα, από το οστομάχιον του Αρχιμήδη και τανγκράμ έως λαβυρίνθους και τον πιο παλιό ηλεκτρονικό γρίφο, τα οποία δεν κοσμούν απλώς τα ράφια, αλλά και γίνονται παιχνίδια και τρόπος στοχασμού στα χέρια μικρών και μεγάλων επισκεπτών γιατί, όπως λέει, «η πεμπτουσία, ο σκοπός ύπαρξης του γρίφου είναι να λύνεται».
Ο κ. Χούλης μιλά στην «Κ» για τη ζωή στην ακριτική Ελλάδα, για παράδοξα και παθογένειες, για όσα ονειρεύεται και φυσικά για το «παιδί του», το πρώτο μουσείο Γρίφων στη χώρα.
Πριν ακούσω για εσάς, ήξερα προφανώς τι σημαίνει γρίφος, αλλά δεν γνώριζα πως υπάρχει και γριφολόγος. Τι κάνει, λοιπόν, ένας γριφολόγος;
Ο γριφολόγος είναι αυτός που ασχολείται με όλους τους γρίφους, λεκτικούς, τρισδιάστατους, εικόνες. Μπορεί να συλλέγει και να δημιουργεί γρίφους. Ο γριφοποιός είναι εκείνος που φτιάχνει αντικείμενα, συνήθως τρισδιάστατα, παιχνίδια κατά κάποιο τρόπο που πρέπει να επιλυθούν.
Eίμαι ο φόβος κι ο τρόμος των συλλεκτών, διότι πρώτα είμαι μαθηματικός και μετά συλλέκτης. Αν π.χ. κερδίσω σε μια δημοπρασία ένα γρίφο που είναι μέσα στο κουτί του, οι συλλέκτες φοβούνται πως θα ανοίξω τον γρίφο και θα τον λύσω και θα χάσει την αξία του. Όμως, πρέπει να ξέρετε πως ο γρίφος χάνει την αξία του όχι όταν ανοίγουμε το κουτί, αλλά όταν τον αφήνουμε στο κουτί, γιατί η πεμπτουσία, ο σκοπός ύπαρξης του γρίφου είναι να λύνεται. Δεν είναι σαν πίνακας ζωγραφικής ή ένα γλυπτό που απλά το κοιτάς. Με το γρίφο πρέπει να υπάρξει διάδραση, να παίξουμε μαζί του.
Όπως η γνώση που πρέπει να μοιράζεται.
Ακριβώς.
Δηλαδή, μας λέτε πως υπάρχουν δημοπρασίες γρίφων;
Ναι, γίνονται. Υπάρχει μια σχετικά κλειστή κοινότητα, γίνεται ουσιαστικά μεταξύ των ανθρώπων στο διεθνή οργανισμό γρίφων, όμως γίνονται και μέσω eBay και amazon κ.τ.λ. Ενα μεγάλο μέρος της συλλογής μου το κατάφερα μέσω eBay έως το 2005. Όμως, αργότερα άρχισαν να υπάρχουν πολλά κλεψίτυπα, θα τα έλεγα, και τώρα γίνεται χαμός. Δεν είναι όπως πριν από 20 χρόνια.
Πού μεγαλώσατε;
Γεννήθηκα στην Αυστραλία. Ο πατέρας μου ήταν ένα από τα δέκα αδέρφια που γεννήθηκαν στο Καστελλόριζο. Ο παππούς μου, συνονόματος, Πανταζής Χούλης κι αυτός, είχε το δυστύχημα που έγινε με το Empire Patrol που έπιασε φωτιά επιστρέφοντας από την Παλαιστίνη, και μετά την καταστροφή αυτή πέντε από τα αδέρφια πήγαν στην Αυστραλία για να βοηθήσουν τα άλλα πέντε αδέρφια και τους γονείς τους που παρέμειναν στο Καστελλόριζο.
Ένας από αυτούς ήταν κι ο πατέρας μου. Γεννήθηκα, λοιπόν, εγώ το 1970 στην Αυστραλία, αλλά στα έξι μου είχαμε επιστρέψει στο Καστελλόριζο κι εγώ πήγαινα στη Σαντραπεία Σχολή. Τελείωσα Γυμνάσιο και Λύκειο στη Ρόδο και πανεπιστήμιο στην Κρήτη.
Και πώς αποφασίσατε να ξαναφύγετε;
Δεν πιστεύω στην τύχη, αλλά έγιναν κάποια περίεργα πράγματα τότε. Δηλαδή: Όταν τελείωνα το μαθηματικό, είχα έναν αγαπημένο καθηγητή, τον Μιχάλη τον Λάμπρου. Και του ζήτησα να με βοηθήσει να δω τι θα κάνω με το μέλλον μου, καθώς δεν υπήρχε κάποιο μεταπτυχιακό να μου αρέσει εκείνη τη στιγμή.
Κι ο καθηγητής δέχτηκε, αλλά μου είπε να πάω την επόμενη ημέρα γιατί ήταν εξαντλημένος. «Μόλις γύρισα από ένα συνέδριο στο εξωτερικό, στο πανεπιστήμιο Δυτικής Αυστραλίας» μου είπε. Και τον ρώτησα: Αυτό το πανεπιστήμιο είναι στο Περθ; Και μου λέει, ναι, πού το ξέρεις; Εκεί γεννήθηκα, του απάντησα. Έτσι, έγινε κατ’ευθείαν συστατική επιστολή, με τη βαθμολογία που είχα, ήταν εύκολο να πάρω υποτροφία και τα υπόλοιπα είναι ιστορία, που λέμε…
Τι σας έκανε να επιστρέψετε;
Η απάντηση είναι πανεύκολη σ’ αυτή την ερώτηση: Έπρεπε να ήσασταν στο Καστελλόριζο τη δεκαετία του ’70 και 80. Ήταν λιτό το νησί, πολύ λιγότερα σπίτια, τα ενδημικά είδη όμως που υπήρχαν τότε ήταν πολλά περισσότερα, κάποια έχουν εξαφανιστεί δυστυχώς. Τότε ήταν μαγικό μέρος. Οι γονείς μου με έχαναν, ήμασταν δύο μικρά αγρίμια με τον αδερφό μου. Όταν αποφάσισα να φύγω για την Αυστραλία, λοιπόν, ήξερα πως θα πήγαινα για να πάρω τη γνώση και να επιστρέψω για να ενισχύσω τον ίδιο μου τον τόπο. Η Αυστραλία την έκανε τη δουλειά της ως κάτι προσωρινό. Ήμουν τυχερός που γεννήθηκα εκεί γιατί είχα την υπηκοότητα, κάτι που με έκανε να μην ανταγωνιστώ Κινέζους και Ινδούς, ειδάλλως στην υποτροφία δε θα είχα τύχη. Ενώ με τους Αυστραλούς ήταν πολύ πιο εύκολο. Εκεί το Μαθηματικό είναι τρία χρόνια, ενώ εδώ, στην Ελλάδα, τέσσερα. Και το επίπεδο εδώ είναι πολύ ανώτερο, οπότε ήταν πολύ εύκολο να ξεχωρίσω εκεί. Ιδίως το επίπεδο κάποιων φοιτητών ήταν απαράδεκτο, δεν ήξεραν τα βασικά.
Και πώς ξεκινήσατε να συλλέγετε γρίφους;
Όταν ήμουν μικρός, υπήρχε μια εκπομπή στην κρατική τηλεόραση όπου ζητούσαν να αναλυθεί το μαγικό τετράγωνο. Είναι ένας γρίφος όπου υπάρχουν τρία επί τρία τετράγωνα και πρέπει να βάλουμε αριθμούς από το ένα ως το εννέα ώστε να έχει, οριζόντια, κάθετα και διαγώνια, το ίδιο άθροισμα.
Κάτι σαν πρώιμο σουντόκου;
Ναι, ακριβώς, ήταν ο πρόγονος του σουντόκου. Τότε, λοιπόν, παρότι δεν ήξερα τις μαθηματικές έννοιες, το έλυνα με διαφορετικούς τρόπους, ενώ η αδερφή μου και οι γονείς μου δεν μπορούσαν. Και αυτό μου άρεσε. Ακούγεται λίγο εγωιστικό, αλλά εκεί κατάλαβα πως γι’αυτά τα πράγματα είχα ένα πάθος και ασχολήθηκα περισσότερο μ’ αυτά.
Το 1995 που πήγα στην Αυστραλία λοιπόν, ήταν εκεί η θεία μου Βέλμα. Είχαμε καθιερώσει κάθε Κυριακή να πηγαίνουμε σε κάποια πάρκα αυτοκινήτων (όπου ο καθένας έφερνε με το αυτοκίνητό του πράγματα που δεν ήθελε στο σπίτι του και τα πουλούσε όσο όσο). Εκεί εγώ έβλεπα κάποια μαθηματικά αντικείμενα, όπως γρίφους, τα οποία αγόραζα για ένα-δυο δολάρια, ενώ αργότερα στο eΒay πωλούνταν 100 και 200 ευρώ. Αυτοί που τα είχαν σπίτι τους, δεν ήξεραν την αξία τους. Κι επειδή ήταν νωρίς, ούτε εγώ ήξερα πως η αξία τους θα εκτοξευόταν στο μέλλον. Απλώς ήταν κάποια μηχανισμοί εξαιρετικά εντυπωσιακοί κι όποτε τους έβρισκα, τους έπαιρνα.
Πείτε μας, λοιπόν, για τη συλλογή σας. Τι περιλαμβάνει;
Υπάρχουν διαφορετικά είδη γρίφων. Φυσικά, υπάρχουν οι λεκτικοί γρίφοι, τα αινίγματα ας πούμε, που είναι μονοδιάστατοι. Υπάρχουν οι δισδιάστατοι γρίφοι που είναι π.χ. οι εικόνες «βρείτε τις διαφορές», «πόσα φαντάσματα έχει η εικόνα» κ.ο.κ, και τέλος υπάρχουν και οι τρισδιάστατοι γρίφοι -με τους οποίους προσωπικά ασχολούμαι περισσότερο- οι οποίοι χωρίζονται σε υποκατηγορίες: Υπάρχουν οι ταιριαστικοί γρίφοι, όπως το τανγκράμ, να φτιάξουμε ελεφαντάκια ή παπάκια, ή το Οστομάχιον (η μάχη των οστών, δηλαδή) του Αρχιμήδη, ο αρχαιότερος καταγεγραμμένος γρίφος. Άλλοι είναι οι διασυνδεδεμένοι. Οι εκλειπόμενοι ή εξαφανιζόμενοι (όπου αν βγάλεις ένα κομμάτι, να φανεί πως δεν λείπει). Άλλος γρίφος είναι οι κούπες, όπως η Κούπα του Πυθαγόρα (η οποία, εκτός των άλλων διδάσκει και ηθική. Γιατί διδάσκει το μέτρο, αν βάλει κανείς παραπάνω από ό,τι πρέπει, θα αδειάσει όλο το δοχείο). Υπάρχουν οι ανοιγόμενοι γρίφοι, οι ακολουθιακοί, όπως του ο Κύβος του Ρούμπικ. Οι λαβύρινθοι ή δεξιότητας, οι εμπλεκόμενοι που έχουν σχέση με τοπολογία, π.χ ένα σκυλάκι που είναι μπλεγμένο σε ένα ξύλο και πρέπει να το ξεμπλέξουμε, οι ξένοι τους λένε και γόρδιους δεσμούς αυτούς τους γρίφους. Υπάρχουν οι ηλεκτρικοί γρίφοι που έχουν μπαταρίες ή ηλεκτρισμό. Και μάλιστα τον πιο παλιό ηλεκτρονικό γρίφο που έχει υπάρξει στην ανθρωπότητα, τον princeps, τον έχω στο μουσείο Γρίφων.
Όταν φτιάχνω γρίφους, χρησιμοποιώ πανίσχυρα προγράμματα. Όταν φτιάχνω γρίφους, είναι ψαγμένοι, έχουν μοναδική λύση. Πολλές εταιρείες δεν κάνουν τέτοια δουλειά και κάποιους γρίφους θα τους έλεγα κάπως τσαπατσούλικους. Αυτός που φτιάχνει και πάντα έφτιαχνε εξαιρετικούς γρίφους, ιδίως τη δεκαετία του ’80 είναι ο Ρούμπικ. Και χωρίς να έχει υπολογιστές.
Ισχύει πως το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών σας είχε ζητήσει τους γαλανόλευκους κύβους σας για δώρα σε ξένους επισκέπτες;
Ναι, το υπουργείο Εξωτερικών είναι ένας από τους αγοραστές των ελληνικών κύβων. Και η αυστραλιανή πρεσβεία. Και ευρωβουλευτές, Έλληνες και ξένοι .
Και λειτουργεί με αντίστοιχο τρόπο όπως του Ρούμπικ;
Ο Ρούμπικ -τον οποίο γνώρισα σε μια έρευνα για τους αναδιπλούμενους γρίφους στη Βουδαπέστη και είμαι ο μόνος από Ελληνες και ξένους που έχει καλέσει στο σπίτι του στην Ελβετία- είχε φτιάξει έναν γρίφο που είχε μπερδέψει και είχε νευριάσει πολλούς. Εγώ, λοιπόν, έφτιαξα με τον ίδιο μηχανισμό ένα γρίφο που ηρεμεί και χαλαρώνει, σαν το κομπολόι, όσους τον χρησιμοποιούν. Δεν ανακατεύεται ποτέ. Παραμένει πάντα σταθερή η ελληνική σημαία. Και συμβολίζει το Καστελλόριζο. Που παραμένει πάντα ελληνικό. Και περιμένω και τη νέα γενιά γρίφων που δεν έχουν τον σταυρό, αλλά τις εννιά γραμμές. Είναι δυσκολότερος, αλλά αν βρεις την πατέντα δεν έχεις πρόβλημα, κάνεις σόου.
Συναντήσατε εμπόδια ή καχυποψία στην υλοποίηση του εγχειρήματος; Από ντόπιους και μη;
Όχι εμπόδια, ούτε καχυποψία. Θα έλεγα άγνοια. Δηλαδή έρχονται ξένοι από όλο τον κόσμο για το μουσείο και δεν έρχονται οι ντόπιοι. Κι εγώ βέβαια τους δικαιολογώ πως φοβούνται μην τυχόν και το μουσείο των γρίφων είναι ένα είδος τεστ IQ. Δεν είναι τεστ IQ. Η αλήθεια είναι πως οι πιο πολλοί Καστελλοριζιοί έμειναν εδώ πέρα, χωρίς αυτούς δεν θα υπήρχε Καστελλόριζο. Εγώ πήγα και σπούδασα, εκείνοι όμως έμειναν εδώ παρά τις κακουχίες και κατάφεραν να διατηρήσουν το Καστελλόριζο ελληνικό. Αν είχαν φύγει όλοι αυτοί, δεν θα υπήρχε εδώ Καστελλόριζο και γι’ αυτό αυτούς τους ανθρώπους εγώ τους ευγνωμονώ. Δεν θέλω ούτε να τους προσβάλλω, ούτε να τους πιέσω, τους το έχω πει επανειλημμένως να έρθουν, θα περάσουμε υπέροχα. Πιστεύω πως κάποια στιγμή θα έρθουν, αλλά θέλει χρόνο, δεν γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Το θετικό είναι πως το τοπικό σχολείο φέρνει καμιά φορά τους μαθητές εδώ, Δημοτικού, Γυμνασίου και Λυκείου, και κάνουμε δράσεις. Και τα παιδιά είναι η πιο σημαντική επένδυση για το μέλλον και ελπίζω πως κι όταν μεγαλώσουν, δεν θα φοβούνται να έρχονται.
Είστε ιδρυτής και συνιδρυτής της Μαξμπρέιν, μιας εταιρείας που έχει στόχο την εισαγωγή γρίφων στην εκπαίδευση. Πιστεύετε πως βοηθάει κάτι τέτοιο τους μαθητές;
Τότε που πρωτοφτιάχναμε την εταιρεία, συνεργαστήκαμε με ειδικούς ψυχολόγους και μελετήσαμε άρθρα άλλων επιστημόνων που, σύμφωνα με αυτούς, ο εγκέφαλος ενός παιδιού μπορεί να γίνεται πιο δημιουργικός όταν αρχίσει να χρησιμοποιεί αντικείμενα από εννέα μηνών. Οπότε δεν έχει να κάνει μόνο με το σχολείο. Και πριν το νηπιαγωγείο, όταν ένα παιδί ασχολείται με εντυπωσιακά αντικείμενα, ο εγκέφαλός του αναπτύσσεται θετικά. Οι γρίφοι είναι ουσιαστικά εκφραστικά παιχνίδια.
Μαθαίνουν διασκεδαστικά, δεν βλέπουν σαν άχθος την εκπαίδευση.
Συγκεκριμένα για την εκπαίδευση, έχω πολλά παραδείγματα, όπως η προπαίδεια, οι κωνικές τομές, η προσθαφαίρεση, όπου ένα παιδί μπορεί να μάθει παίζοντας με γρίφους.
Αν υπήρχε μια τέτοια μέθοδος ή περισσότεροι δάσκαλοι σαν κι εσάς, ίσως να αγαπούσαν τα περισσότεροι τα μαθηματικά.
Έρχεστε στα λόγια μου. Όταν φτιάχνω ένα γρίφο, τον γράφω με τον κριτήριο αν μου άρεσε εμένα όταν πήγαινα στο σχολείο. Και τα μαθηματικά γενικώς δεν είναι το πιο δύσκολο μάθημα, είναι το πιο εύκολο, απλώς διδάσκεται λάθος.
Εχετε δίκιο. Και πολλές φορές τρομοκρατούν τα παιδιά επειδή σε κάποιες περιπτώσεις τα κάνουν οι διδάσκοντες να πιστεύουν πως το να είσαι καλός ή μη στα μαθηματικά είναι κριτήριο ευφυίας. Κάτι που δεν ισχύει.
Θα σας πω κάτι που δεν έχω ξαναπεί δημοσίως. Ενας γρίφος που έχω φτιάξει, που ονομάζεται «Διαστημικός Σταθμός», έχει κάτι σαν πλανητάκια που γυρίζουν γύρω του που είναι τα σημεία, το πώς κινείται δισδιάστατα, αλλά και τρισδιάστατα το σημείο αυτό στις τριγωνομετρικές συναρτήσεις. Έτσι, μπορεί ένα παιδί να καταλάβει αυτόματα τις συναρτήσεις αυτές πάρα πολύ εύκολα. Έχω δει πάρα πολλούς μαθητές να δυσκολεύονται στην τριγωνομετρία. Αλλά μέσω αυτού του γρίφου, αποκαλύπτεται μπροστά τους σε όλο του το μεγαλείο το πώς κινείται αυτό το σημείο με βάση το συνημίτονο και το ημίτονο και καταλαβαίνουν πως σχετίζονται αυτά τα δύο γιατί αυτό είναι κάτι που δεν εξηγούν ποτέ καλά οι μαθηματικοί στα σχολεία, όχι γιατί φταίνε οι ίδιοι, αλλά γιατί δεν υπάρχουν τα εργαλεία.
Ένα μηδέν στην ορθογραφία που, όπως έχετε πει παλιότερα, σας έβαλε στην πρώτη Δημοτικού η δασκάλα σας στη Σαντραπεία Σχολή, δεν σας έκανε ζημιά πάντως…
Αυτό μου έκανε καλό. Ξέρετε, πριν επιστρέψουμε στην Ελλάδα για το δημοτικό, πήγαινα στο προνήπιο στην Αυστραλία, κάτι σαν κατηχητικό για την ακρίβεια γιατί δεν είχαν σχολεία κανονικά, κι εκεί και να φταρνιζόσουν, σου έδιναν βραβείο. Κι εγώ από τα πολλά βραβεία, είχα «φουσκώσει» λίγο. Με το τεράστιο αυτό 0, έπαθα σοκ. Από τότε όμως πείσμωσα. Και έγινα απαιτητικός με τον εαυτό μου.
Εκτός από τους γρίφους, αγαπάτε -και φροντίζετε- και τη φύση του Καστελλόριζου…
Πολύ. Ανεβαίνω και κατεβαίνω το βουνό, κολυμπάω. Πριν από ένα μήνα ανοίξαμε ένα νέο μονοπάτι με τον Μανώλη τον Ρωξάνα, τον αερολιμενάρχη. Ανοίγουμε μονοπάτια. Υπάρχουν πολλά παλιά μονοπάτια που λόγω βλάστησης είναι μη προσβάσιμα.
Οπότε, τα καθαρίζετε για να είναι αξιοποιήσιμα περιπατητικά;
Ακριβώς. Και τα τελευταία τέσσερα χρόνια έχουμε ανοίξει διαδρομές περίπου είκοσι χιλιομέτρων. Χαρτογραφούμε τα μονοπάτια και έχουμε φτιάξει χάρτη του Καστελλορίζου που πρέπει να ανανεώσουμε γιατί υπάρχουν πλέον και νέα μονοπάτια. Και μάλιστα το πιο όμορφο μονοπάτι είναι αυτό που έχουμε ονομάσει “Γαλάζιο μονοπάτι” και περνάει πάνω από τη γαλάζια σπηλιά. Δεν είναι εύκολο μονοπάτι, όμως είναι πέντε χιλιόμετρα κυκλικό, και περνάει από παρθένα φύση, έχει αρχαιολογικά μνημεία, είναι εκπληκτικό.
Ως μαθηματικός που έχει ασχοληθεί με το παράδοξο, ποιο θα ήταν το παράδοξο που θα θέλατε να μη ζείτε σ’αυτή τη χώρα;
Ελπίζω κάποια στιγμή, ακόμη και με πολιτικό κόστος, οι νόμοι να τηρούνται. Κι επίσης, να βοηθούν την παιδεία και την υγεία που είναι από τα πιο σημαντικά.
Κάνετε όνειρα για το μέλλον;
Φυσικά. Κι ένα από αυτά θα ήταν ένα μεγαλύτερο, αρτιότερο μουσείο για τους θησαυρούς μας εδώ.
Επίσης, θα ήθελα να κάνω πιο αποτελεσματική την εκπαίδευση, ιδίως στα μαθηματικά, ώστε η γνώση να είναι πιο εύληπτη και πιο εκφραστική και να έχουμε περισσότερους σκεπτόμενους ανθρώπους.
Πηγή kathimerini.gr
