Στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά, στη Μάνη, στους Παξούς και σε κάθε άνυδρη γωνιά της χώρας, οι στέρνες ήταν κομμάτι της οικιακής οικονομίας. Υπόγειες ή στην επιφάνεια, λιθόκτιστες ή πελεκητές, θεωρούνταν σημαντικό περιουσιακό στοιχείο, αφού εξασφάλιζαν το πιο πολύτιμο αγαθό για το σπίτι ή το χωράφι. Η έλευση των δικτύων ύδρευσης και ακολούθως του τουρισμού τις «εξαφάνισε», χωρίς ωστόσο η ανάγκη για νερό να έχει καλυφθεί. Με πρωτοβουλία ιδιωτικής εταιρείας τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια για την επανένταξη των υδατοδεξαμενών για την κάλυψη αναγκών σε σχολεία και δημόσιες υποδομές στα νησιά.
Οι στέρνες δεν είναι βέβαια ελληνική «εφεύρεση», αφού απαντούν σε όλες τις μεσογειακές χώρες (και σε κάθε άνυδρη γωνιά του πλανήτη), ούτε εμφανίστηκαν τον τελευταίο αιώνα. «Οπως μας αποκαλύπτει η αρχαιολογική έρευνα, στέρνες υπήρχαν στην Ελλάδα ήδη από τη μινωική εποχή. Στην αρχαία Αθήνα ήταν πολύ διαδεδομένες, παρότι υπήρχαν υδραγωγεία. Μάλιστα, ο Αριστοτέλης έγραψε ότι έπρεπε να υπάρχουν σε κάθε σπίτι, ώστε η πόλη να έχει επάρκεια νερού σε περίπτωση πολέμου», εξηγεί στην «Κ» ο κ. Δημήτρης Κουτσογιάννης, καθηγητής υδρολογίας και υδραυλικών έργων στο Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ.
«Οπως ήταν επόμενο, η δημιουργία μοντέρνων συστημάτων ύδρευσης εξαφάνισε σταδιακά τις στέρνες από τα αστικά κέντρα. Στα νησιά, όμως, εκεί όπου δεν φθάνει το δίκτυο ύδρευσης, παραμένουν. Ακόμη κι εκεί που δεν το περιμένεις: για παράδειγμα στην Κεφαλονιά δεν υπάρχει μεν έλλειψη νερού, αλλά το έδαφος είναι τέτοιο που δεν συγκρατεί το νερό και έτσι οι στέρνες χρησιμοποιούνται ακόμη για τις ανάγκες των σπιτιών».
Οι στέρνες έφυγαν από πολλές περιοχές, αλλά όχι και το πρόβλημα. «Στην Κύπρο, για παράδειγμα, τοποθετούν στις ταράτσες των σπιτιών δεξαμενές τις οποίες γεμίζουν όταν το δίκτυο έχει πίεση, για να εξυπηρετούνται σε περίπτωση διακοπής», λέει ο κ. Κουτσογιάννης. «Αυτό μας δείχνει ότι η στέρνα ή η δεξαμενή παραμένει μια αειφορική λύση για την αντιμετώπιση των αναγκών σε οικιακό επίπεδο».
Σε 28 νησιά
Από το 2008 μία ιδιωτική εταιρεία (Coca-Cola 3Ε) σε συνεργασία με τον διεθνή οργανισμό Global Water Partnership-Meditettanean (GWP-Med) ξεκίνησε ένα πρόγραμμα συλλογής ομβρίων στα νησιά. Στο πλαίσιο του προγράμματος, που έχει φθάσει σε 28 νησιά των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων έχουν εγκατασταθεί ή επισκευαστεί 50 συστήματα συλλογής ομβρίων υδάτων και 3 μονάδες παραγωγής πόσιμου νερού, που επιτυγχάνουν ετήσια εξοικονόμηση 62,4 εκατ. λίτρων νερού. Πέρυσι μέσω της πρωτοβουλίας εγκαταστάθηκαν δύο υπόγειες δεξαμενές συλλογής ομβρίων υδάτων στο δημοτικό σχολείο και το γυμνάσιο των Λειψών, καθώς και στο δημοτικό Αλίντων στη Λέρο, αποκαταστάθηκε το σύστημα συλλογής ομβρίων υδάτων του δημοτικού και νηπιαγωγείου Πλάκας στην Πάτμο, ενώ εγκαταστάθηκε εφεδρική δεξαμενή στο ταχυδιυλιστήριο της λιμνοδεξαμενής της Αστυπάλαιας. Για την υλοποίηση των έργων υπεγράφη σύμφωνο συνεργασίας ανάμεσα στους δύο εταίρους και στις τοπικές Αρχές των νησιών. Ενώ με την έγκριση του υπ. Παιδείας η δημιουργία των υδατοδεξαμενών αξιοποιήθηκε από τους εκπαιδευτικούς σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης των μαθητών και προβλήθηκε στις τοπικές κοινωνίες. Στόχος της ενδιαφέρουσας πρωτοβουλίας, η προβολή βιώσιμων μεθόδων για την ενίσχυση της διαθεσιμότητας του νερού σε τοπικό επίπεδο και η εκπαίδευση των νέων για τη σωστή διαχείριση του νερού.
Πέρα όμως από τις μεμονωμένες ιδιωτικές πρωτοβουλίες, μήπως θα έπρεπε οι στέρνες να επανενταχθούν στην αρχιτεκτονική των νησιών; «Πιστεύω ότι η δημιουργία μιας μικρής στέρνας θα έπρεπε να επιβάλλεται από ένα νομοθετικό πλαίσιο σε όλες τις νέες οικοδομές στις άνυδρες περιοχές», λέει ο κ. Κουτσογιάννης. «Σε πολλές πόλεις της Ευρώπης η κατασκευή τους είναι υποχρεωτική, όχι για να αντιμετωπιστεί η λειψυδρία, αλλά για να συγκρατείται το νερό σε μεγάλες βροχοπτώσεις και να μην προκαλούνται πλημμύρες. Το παρελθόν μας μπορεί να μας διδάξει πολλά».
Η φωτογραφία από την ατασκευή στέρνας στο Γυμνάσιο Λειψών
Καθημερινή
