Ιδιαίτερα ακριβό, σε όρους επιχειρηματικότητας και απασχόλησης, αποδεικνύεται το τίμημα που καταβάλλει ο εμπορικός τομέας τα χρόνια της βαθιάς ύφεσης, καθώς, όπως προκύπτει από την έρευνα του Ινστιτούτου Εμπορίου και Υπηρεσιών της ΕΣΕΕ, ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των απολεσθέντων θέσεων απασχόλησης αφορά τους ίδιους τους εργοδότες και τους αυτοαπασχολούμενους, που αναγκάστηκαν να βάλουν λουκέτο στις επιχειρήσεις τους.
ΣΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ τομέα, από το 2008 έως και το δεύτερο τρίμηνο του 2013 έχουν χαθεί περισσότερες από 176 χιλιάδες θέσεις απασχόλησης, εκ των οποίων οι 38.000 είναι εργοδότες, οι 45.000 αυτοαπασχολούμενοι, οι 65.000 μισθωτοί και οι 28.000 συμβοηθούντα μέλη.
Προκύπτει συνεπώς ότι, σε αντίθεση με την υπόλοιπη οικονομία όπου οι απώλειες κατανέμονται κυρίως εις βάρος της μισθωτής εργασίας, στο εμπόριο το μεγαλύτερο ποσοστό απωλειών έχει αναληφθεί από τον επιχειρηματικό κόσμο (εργοδότες και αυτοαπασχολούμενοι). Αυτό σημαίνει ότι η κρίση στο εμπόριο έχει λάβει τη μορφή κυρίως της διακοπής λειτουργίας των εμπορικών επιχειρήσεων καθώς οι απώλειες θέσεων εργασίας επιχειρηματιών (εργοδοτών και αυτοαπασχολουμένων) φθάνουν το 47% των συνολικών απωλειών του κλάδου, και σ’ αυτό το ποσοστό πρέπει να προστεθεί και ένα ποσοστό της τάξεως του 16% απώλειες που προέρχονται από τα συμβοηθούντα και μη αμειβόμενα μέλη της οικογένειας του επιχειρηματία. Τα ποσοστά αυτά μεταφράζονται σε 75.000 έως 80.000 απώλειες επιχειρηματικών μονάδων στον κλάδο.
Σε σχέση με το φύλο, στους άνδρες οι απώλειες θέσεων επιχειρηματικότητας φθάνουν το 72,1% των συνολικών απωλειών. Αντιθέτως, στις γυναίκες οι απώλειες συγκεντρώνονται κυρίως στο χώρο της μισθωτής εργασίας (52,9% των συνολικών απωλειών των γυναικείων απωλειών).
Σε ό,τι αφορά την ηλικιακή κατανομή των απωλειών θέσεων εργασίας από τους επιχειρηματίες, η έρευνα αποκαλύπτει υψηλό ποσοστό στις ηλικίες κάτω των 40 ετών. Περίπου το 56,4% των συνολικών απωλειών συγκεντρώνεται στις ηλικίες κάτω των 40 ετών, ενώ ιδιαίτερα αυξημένη είναι και η συμμετοχή της ηλικιακής ομάδας μεταξύ 45 και 50 ετών. Η κρίση της ελληνικής οικονομίας δεν έχει πλήξει μόνο τις νέες επιχειρηματικές δραστηριότητες, αλλά και τις περισσότερο ώριμες επιχειρηματικές προσπάθειες.
Αν εξαιρεθούν οι ηλικίες άνω των 70 ετών, για τις οποίες η απομάκρυνση από την άσκηση της επιχειρηματικότητας οφείλεται στην ηλικία, και το αναμενόμενο πολύ υψηλό ποσοστό αποτυχίας των νέων κάτω των 20 ετών, ο κίνδυνος υπερβαίνει το 40% για τις ηλικίες κάτω των 30 ετών και διαμορφώνεται σε μεγέθη άνω του 30% για τις ηλικίες κάτω των 50 ετών -με εξαίρεση την ηλικιακή ομάδα 40-45 ετών η οποία εμφανίζει ανθεκτικότητα άξια να προσεχθεί.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να υπογραμμισθεί ότι η ανάλυση των εξελίξεων κατά τον τελευταίο χρόνο (2012-2013) παρουσιάζει ορισμένες διαφοροποιήσεις, οι οποίες όμως ενδέχεται να αποδειχθούν φαινομενικές. Μια θετική διαφοροποίηση είναι ότι σε ορισμένες ηλικιακές ομάδες παρουσιάζεται αύξηση της απασχόλησης των επιχειρηματιών, γεγονός που ανατρέπει τη γενικευμένη υποχώρηση που εμφανίζεται σε όλη την περίοδο 2008-2013. Αυτό θα μπορούσε να εκληφθεί ως ευοίωνο σημείο μιας ενδεχόμενης ανάκαμψης της απασχόλησης του κλάδου. Ωστόσο, η συγκέντρωση της αύξησης της απασχόλησης σε ορισμένες ηλικιακές ομάδες, σε συνδυασμό με την υποχώρηση που εμφανίζεται στις λοιπές ηλικιακές ομάδες μετριάζει σημαντικά την αισιοδοξία, διότι:
• Πρώτον, επιβεβαιώνεται η συγκέντρωση των απωλειών στις ηλικίες κάτω των 40 ετών, αλλά και η εμφάνιση υψηλού ποσοστού απωλειών στην ηλικιακή ομάδα που χαρακτηριζόταν με σχετικά υψηλή σταθερότητα απασχόλησης δηλαδή στην ηλικία 40-44 ετών.
• Δεύτερον, η διάρκεια της περιόδου είναι μικρή (ένα έτος) για να διαπιστωθεί η βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και των αντίστοιχων θέσεων εργασίας. Το ποσοστό «θανάτου» των επιχειρήσεων εκδηλώνεται κυρίως μετά το πρώτο έτος λειτουργίας και μέχρι το τρίτο έτος σε ομαλές συνθήκες της αγοράς.
Σημειώνεται ότι η ανάλυση των ροών προς την επιχειρηματικότητα στο εμπόριο κατά το διάστημα 2012 – 2013 μάλλον επιβεβαιώνει την επιφυλακτική τοποθέτηση. Πρόκειται για αριθμητικά πολύ μικρές ροές, προερχόμενες κυρίως από ανέργους (σχεδόν το 90%), άτομα που μόλις τελείωσαν μια- βαθμίδα εκπαίδευσης και γυναίκες ασχολούμενες με τα οικιακά καθήκοντα.
Ουσιαστικά έχουμε -στη μικρή αυτή κλίμακα- μια εξαναγκασμένη επιλογή επιχειρηματικής δραστηριότητας, καθώς εναλλακτικές δυνατότητες δεν υπάρχουν. Η ανάληψη επιχειρηματικής δράσης μοιάζει ως καταφυγή πριν από την επιλογή της μετανάστευσης -για τα άτομα νεαρής ηλικίας. Το κόστος της επιλογής αυτής για τον επιχειρηματία και την οικογένεια είναι δύσκολο να αποτιμηθεί, αλλά δεν είναι ασήμαντο σε περίπτωση αποτυχίας.
Από την άλλη πλευρά, υπάρχει μια ηλικιακά καθυστερημένη εκδήλωση επιχειρηματικής δραστηριότητας σε ηλικίες άνω των 45 ετών, η οποία προέρχεται κυρίως από πρώην μισθωτούς και νοικοκυρές. Και στην περίπτωση αυτή η έλλειψη εναλλακτικών προοπτικών απασχόλησης και η αναπλήρωση ενός μέλους της οικογένειας (συζύγου) στην άσκηση των επιχειρηματικών καθηκόντων αποτελούν τους κύριους λόγους για την εμφάνιση αυτών των πολύ μικρών ροών προς το επιχειρείν.
Την ίδια στιγμή οι απώλειες θέσεων εργασίας μισθωτών εργαζομένων στο εμπόριο περιορίζονται σε άτομα ηλικίας κάτω των 40 ετών, άνδρες και γυναίκες, με τους ρυθμούς μείωσης της γυναικείας απασχόλησης να είναι αισθητά υψηλότεροι. Αντιθέτως, στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες η απασχόληση μισθωτών αυξάνεται ή μένει σχετικά σταθερή (γυναίκες ηλικίας 40- 55 ετών). Η απασχόληση των ανδρών μειώνεται σημαντικά για τα άτομα άνω των 60 ετών, ενώ η γυναικεία απασχόληση αυξάνεται, επίσης σημαντικά για τις γυναίκες άνω των 55 ετών. Η αύξηση αυτή πρέπει να αποδοθεί κυρίως στην αλλαγή των προϋποθέσεων για συνταξιοδότηση και επομένως στη μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής των γυναικών στη δομή της απασχόλησης.
