Στο ακριτικό Καστελόριζο και στους κατοίκους του, με την πλούσια πολιτισμική παρακαταθήκη, όπως με πείσμα διαφύλαξαν μέσα από την πολυκύμαντη ιστορική πορεία τους στο διάβα του αιώνα, αφιερώθηκε η διοργανωμένη από το Ελληνικό Ίδρυμα Ιστορικών Μελετών (ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ.), πολυθεματική εκδήλωση , ΣΤΟ Πολεμικό Μουσείο.
Μέσα από το ντοκιμαντέρ «Στην άκρη του Αιγαίου, Καστελλόριζο» με την αφηγηματική γλαφυρότητα των μαρτυριών και των ιστορικών ημερολογιακών- καταγραφών, οι θεατές παρακολούθησαν την ιστορία του πολύπαθου Καστελλόριζου.
Το 50λεπτο ντοκιμαντέρ είναι βασισμένο στο βιβλίο «Στην άκρη του Αιγαίου, Καστελλόριζο 1890-1948» του Νικολάου Γ. Παππά (το οποίο παρουσιάστηκε στην εκδήλωση) και στο ημερολόγιο «Ιστορίες του Καστελλόριζου» της γερόντισσας Καστελλοριζιάς Χριστίνας Ευστρατιάδου. Περιλαμβάνει αρχειακό υλικό του ΙΔ.ΙΣ.ΜΕ και της ΕΡΤ αλλά και πλούσιο οπτικοακουστικό αρχείο που πρώτη φορά παρουσιάζεται στο κοινό ενώ στο χώρο φιλοξενήθηκε και η ομώνυμη εικαστική έκθεση του Παύλου Χαμπίδη με υδατογραφίες του Καστελλορίζου.
Στο νοερό αυτό ταξίδι αναδρομής όπου πρωταγωνιστούν οι μαρτυρίες των κατοίκων του νησιού καταγράφεται το πολυκύμαντο παρελθόν του, τα δεινά που υπέστη από κατακτητές και φυσικές καταστροφές, από τους πολέμους και τη φτώχεια, από τον ξεριζωμό που ακολούθησε και την προσπάθεια αναγέννησης του κατά τις τελευταίες δεκαετίες . «Μία μικρογραφία της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας», όπως παρατήρησε και ο γενικός γραμματέας Απόδημου Ελληνισμού Μιχάλης Κόκκινος.
Ο θεατής μέσα από την αφηγηματική γλαφυρότητα των μαρτυριών και των ιστορικών ημερολογιακών- καταγραφών, ξαφνιάζεται ευχάριστα από το υψηλό επίπεδο ποιότητας ζωής που είχαν καθιερώσει κατά την ακμάζουσα περίοδο -τέλη του 19ου και αρχές του 20ου αιώνα. Τότε που έσφυζε από ζωή αποτελώντας ένα από τα μεγαλύτερα εμπορικά και ναυτικά κέντρα της ανατολικής μεσογείου.
Με έναν μεγάλο στόλο εμπορικών πλοίων, με κατοίκους που δραστηριοποιούνταν σε όλους τους τομείς της οικονομίας, με φημισμένα δημόσια και ιδιωτικά σχολεία, με ζηλευτή οργάνωση της τοπικής κοινωνίας, παρά την οθωμανική κυριαρχία που επικρατούσε στο νησί, με κάλυψη όλων των υλικών αναγκών των κατοίκων χάρη στον τρόπο που λειτουργούσε η δημογεροντία του νησιού. “Δεκατέσσερις χιλιάδες και παρά τους πολέμους, ξενιτεμούς, κατακτητές … αντέχαμε. Αντέχαμε γιατί ακουμπούσαμε σε κάτι πολύ δυνατό … στον πολιτισμό μας. Πολιτισμός που ήταν πράξη “αναφέρει -μεταξύ άλλων- η Καστελλοριζιά συγγραφέας.
Κατά τη διάρκεια των δυο παγκοσμίων πολέμων που ακολουθούν, το Καστελλόριζο βρίσκεται αντιμέτωπο με πολλαπλές κατοχές, κακουχίες και βομβαρδισμούς. Η μετανάστευση -κυρίως προς την Αυστραλία- ήταν αναπόφευκτη. Τα πολυάριθμα επαγγέλματα που ασκούσαν οι Καστελλοριζιοί κάποτε, η πνευματική ακμή και η κοινωνική μέριμνα μαζί με τις εμπορικές δραστηριότητες μοιάζουν να είναι οριστικά παρελθόν.
Το ντοκιμαντέρ, σημείωσε η Ειρήνη Σαρίογλου μία εκ των σκηνοθετών του έργου και γραμματέας του (ΙΔΙΣΜΕ) πραγματεύεται την εντυπωσιακή οικονομική και πνευματική ακμή του νησιού στις αρχές του 20ου αιώνα, όταν διαδραμάτισε έναν εξαιρετικά σημαντικό πολιτιστικό και εμπορικό ρόλο στην ευρύτερη περιοχή «Και σκοπός του Ιδρύματος, είναι η ανάδειξη αυτής της πολιτιστικής κληρονομιάς ».
Εξάλλου η πολιτισμική ποιότητα είναι εμφανέστατη στο σπάνιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό του βιβλίου το οποίο καταγράφει με τον καλύτερο τρόπο τη μεγάλη ακμή του νησιού, με τους καραβοκύρηδες και τους εμπόρους, καθώς αναδεικνύει παράλληλα τη σημασία που έδιναν οι Καστελλοριζιοί στα γράμματα, την εκπαίδευση και την κοινωνική μέριμνα, ακόμη και σε ιδιαίτερα δύσκολες εποχές.
Οπως σημειώνει και στο ημερολόγιο της η Καστελλοριζιά Χρ. Ευστρατιάδου, ήταν εποχές όπου «η καλλιέργεια, η γνώση, το φιλότιμο, η αλληλεγγύη είχαν ιδιαίτερη αξία.» Καταλήγει με την ευχή και οι νεώτερες γενιές ” τις ρίζες να κρατήσουν, το Καστελλόριζο να μην το λησμονήσουν “.
Κατ. Ρουμελιώτη ΑΠΕ-ΜΠΕ
