Για να ξεφύγουμε από την βασανιστική επικαιρότητα σας το προτείνω . Αφορά την σύγχρονη ιστορία της Ρόδου…
Γαλοζοαίματος διπλωμάτης, ανθρωπιστής, διαμεσολαβητής για την ειρήνευση στη Μέση Ανατολή, ο Φόλκε Μπερναντότε, ο πανίσχυρος ήρωας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είχε και μια αδυναμία. Τα γιασεμιά της Ρόδου.
Του Τέρη Χατζηιωάννου
Φθινόπωρο 1943. Ενώ ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος μαίνεται σε όλη την Ευρώπη, πραγματοποιείται μια τεράστια επιχείρηση ανταλλαγής αιχμαλώτων μεταξύ Γερμανών και συμμάχων. Πίσω από την επιχείρηση, βρίσκεται ο Σουηδός κόμης Φόλκε Μπερναντότε ο οποίος κατορθώνει τελικά να διασώσει περισσότερους από 15.000 ανθρώπους από τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης.
1944. Η Σουηδία καταβάλλει σοβαρές προσπάθειες να διασώσει τους Ούγγρους εβραίους. Ο αντιπρόσωπος του συμβουλίου προσφύγων πολέμου των ΗΠΑ ζητάει από μια ομάδα Σουηδών εβραίων να του συστήσουν κάποιον για να πάει στην Ουγγαρία να αναλάβει την αποστολή. Εκείνοι του συστήνουν τον κόμη Μπερναντότε. Επειδή όμως η ουγγρική κυβέρνηση δεν θα του επιτρέψει την είσοδο στη χώρα, τη θέση του θα πάρει ο θρυλικός Ρ. Βάλενμπεργκ. Απρίλιος του 1945.0 Χάινριχ Χίμλερ συντάσσει, κρυφά από τον Χίτλερ, πρόταση ειρήνης προς τον Αικ Αιζενχαουερ προτείνοντας την παράδοση της Γερμανίας στις χώρες των δυτικών συμμάχων, απομονώνοντας έτσι τους Σοβιετικούς. Επιλέγει τον κόμη Μπερναντότε για να μεταβιβάσει και να διαπραγματευθεί την ανακωχή. Εκείνος του απαντά ότι η πρόταση δεν έχει καμία πιθανότητα αποδοχής. Παρ’ όλα αυτά, δέχεται να μεταφέρει το σχετικό αίτημα στη σουηδική κυβέρνηση. Η πρόταση διαβιβάζεται στον Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσόρτσιλ και στον Αμερικανό πρόεδρο Χάρι Τρούμαν και, φυσικά, απορρίπτεται. Λίγο πριν από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η επιχείρηση «Λευκά Λεωφορεία» βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη. Οχήματα του σουηδικού Ερυθρού Σταυρού μεταφέρουν Νορβηγούς, Δανούς, και άλλους Δυτικοευρωπαίους, στην πλειονότητα τους εβραίους, πρώην έγκλειστους στα κολαστήρια των ναζί που έχουν διασωθεί, σε νοσοκομεία της Σουηδίας. Η αποστολή είναι άκρως επικίνδυνη, καθώς τα λεωφορεία περνούν από περιοχές που δέχονται συμμαχικούς βομβαρδισμούς. Μέσα στους δυο μήνες που χρειάζεται για να ολοκληρωθεί η αποστολή, διασώζονται χιλιάδες άνθρωποι. Αρχηγός της αποστολής είναι ο κόμης Μπερναντότε. Ο άνθρωπος, που σαν άλλος Σίντλερ, απέδειξε με τη δράση του ότι ήταν γαλαζοαίματος και στα ιδανικά του και στον τρόπο με τον οποίο αγάπησε τη Ρόδο, κάνοντας την ένα διεθνές στρατηγείο της ειρήνης και μια δεύτερη πατρίδα του.
Η διαμεσολάβηση
14 Μαΐου 1948. Ανακηρύσσεται η ίδρυση του κράτους του Ισραήλ και λίγο μετά την αναγνώρισή του από τις μεγάλες δυνάμεις -με πρώτες τις ΗΠΑ-, το νεοσύστατο κράτος αρχίζει να δέχεται επιθέσεις από τα γειτονικά αραβικά κράτη. Ο ανθρωπιστής κόμης, που μετά τις επιτυχίες του κατά τη διάρκεια του πολέμου έχει καταστεί πλέον ένας από τους κορυφαίους διπλωμάτες στην Ευρώπη, επιλέγεται από τον ΟΗΕ ως ειδικός διαμεσολαβητής στο φλέγον ζήτημα της αραβοϊσραηλινής διένεξης. Ο Σουηδός γαλαζοαίματος, ανιψιός του βασιλιά της Σουηδίας, φτάνει στις 13 Ιουνίου 1948 στη Ρόδο από τη Δαμασκό, προκειμένου να εγκαταστήσει στο Ξενοδοχείο των Ρόδων το αρχηγείο του και να συγκαλέσει σύσκεψη με τους εκπροσώπους των αντιμαχόμενων μερών. Το νησί μόλις πρόσφατα έχει γίνει τμήμα της Ελλάδας που, εκείνη την εποχή, σπαράσσεται από τον εμφύλιο πόλεμο. Ο δήμαρχος, μάλιστα, της Ρόδου ενημερώνει τον υπουργό Πρόνοιας για την αποπεράτωση των εργασιών των οικημάτων στα οποία θα στεγασθούν 700 συμμοριόπληκτα παιδιά από τη Μακεδονία. Ο Μπερναντότε, που είχε συμβάλει ως αντιπρόεδρος του σουηδικού Ερυθρού Σταυρού στην αντιμετώπιση της πείνας στην κατεχόμενη Ελλάδα, ζητάει, με το που πατάει ,το πόδι του στο αεροδρόμιο της Ρόδου, να επισκεφθεί τον οικισμό των προσφυγόπουλων. Εν τω μεταξύ, στο ιστορικό ξενοδοχείο έχει υψωθεί και κυματίζει η σημαία του ΟΗΕ. Η σύσκεψη, γεγονός ιδιαίτερης πολιτικής σημασίας, θα δεσπόσει στη διεθνή πολιτική σκηνή τους επόμενους μήνες και θα προβάλει τη Ρόδο διεθνώς, καθώς, την ώρα που η Μέση Ανατολή βάφεται στο αίμα, στο ξενοδοχείο γίνονται διαβουλεύσεις πυρός και σχεδιασμού του χάρτη της Παλαιστίνης. Οι ξένοι ανταποκριτές χαρακτηρίζουν τη Ρόδο όαση της ειρήνης. Στις αίθουσες του ξενοδοχείου Άραβες και Ισραηλινοί επιχειρούν να γκρεμίσουν το τείχος του μισούς. Κορυφαίες προσωπικότητες, όπως ο Μοσέ Νταγιάν, συμμετέχουν στις ειρηνευτικές συνομιλίες. Με πρωτοβουλία του Μητροπολίτη Ρόδου Τιμόθεου γίνεται θεία παράκληση για την επίτευξη ειρήνης στον ιερό ναό του Ευαγγελισμού. Μπερναντότε, Αραβες, Ισραηλινοί, πολιτικές και στρατιωτικές Αρχές, με επικεφαλής τον γενικό διοικητή Δωδεκάνησου Νικόλαο Μαυρή γονατίζουν μπροστά στην εικόνα της Παναγίας παρακαλώντας για το «θαύμα» στους Άγιους Τόπους. Η πολυπολιτισμικότητα της Ρόδου και η ισορροπία εθνοτήτων και θρησκειών αξιοποιείται από τον διπλωμάτη που τη φέρνει ως παράδειγμα σε Άραβες και Ισραηλινούς. Κύριος στόχος του είναι η υποβολή σχεδίου για μόνιμη ειρήνευση στην περιοχή της Παλαιστίνης και, παρουσία του βοηθού του Ραλφ Μπαντς και εκπροσώπων των αιώνιων εχθρών, επιχειρεί να σχεδιάσει τον χάρτη της Μέσης Ανατολής. Φωτιά παίρνουν οι τηλεφωνικές γραμμές μεταξύ του κόμη και της έδρας του Οργανισμού. Την 1η Ιουλίου 1948 ο κόμης θα εκφράσει τις ευχαριστίες του προς τον περιφερειακό Διευθυντή Ρόδου των ΤΤΤ, στις κεντρικές υπηρεσίες, και στο υπουργείο ΤΤΤ για τις επιτυχείς τηλεπικοινωνιακές συνδέσεις μεταξύ Ρόδου και Νέας Υόρκης. Όταν ο κόμης δεν περιμένει στην είσοδο του ξενοδοχείου τους συνομιλητές του, αξιοποιεί τον χρόνο του κάνοντας περιπάτους με τον βοηθό του Ραλφ Μπαντς και αργότερα με τη σύζυγο του και τα δυο παιδιά του. Σε έναν από αυτούς τους περιπάτους, γνωρίζοντας τους κινδύνους που κρύβει το βάρος της αποστολής του, ζητάει από τη γυναίκα του σε περίπτωση που του συμβεί κάτι, να του υποσχεθεί ότι θα τον φέρει για μια τελευταία φορά να μυρίσει τα …γιασεμιά της Ρόδου.
Οι προτάσεις
Οι συνομιλίες αρχίζουν με την προσπάθεια ανακωχής των εχθροπραξιών. Ο κόμης το κατορθώνει και θέτει τα θεμέλια για την αντιπροσωπεία ανακούφισης των Ηνωμένων Εθνών και εργασίας για τους πρόσφυγες της Παλαιστίνης στη Μέση Ανατολή. Στις 28 Ιουνίου, και ενώ μαίνεται ο πόλεμος στην πολύπαθη Παλαιστίνη, ο Μπερναντότε παρουσιάζει την πρώτη επίσημη πρότασή του για τον νέο χάρτη της περιοχής -μυστικά- στα διάφορα μέρη. Προτείνει, η Παλαιστίνη και η Υπεριορδανία να διαμορφωθούν ως μια Ένωση αποτελούμενη από δύο μέλη, ένα αραβικό και ένα εβραϊκό. Η πρόταση απορρίπτεται αναγκάζοντας τον να στραφεί σε μια σύνθετη λύση για τα δύο κράτη, με την παραχώρηση της Νεγκέβ στους Αραβες, της Γαλιλαίας στους Εβραίους και, παράλληλα, τη μετατροπή της Χάιφας και τη Λύδας σε αερολιμένες ελεύθερης ζώνης και την Ιερουσαλήμ οντότητα διοικούμενη από τα Ηνωμένα Έθνη. Ένα άλλο μέρος της πρότασης κάνει λόγο για αναγνώριση του δικαιώματος επιστροφής των Παλαιστίνιων στα σπίτια τους σε ελεγχόμενο από τους εβραίους έδαφος. Η πρόταση αυτή ολοκληρώνεται στις 16 Σεπτεμβρίου 1948 και έχει επτά βασικές αρχές. Ο Μπερναντότε διαπιστώνει ότι οι προτάσεις των απεσταλμένων Αγγλίας και ΗΠΑ συντείνουν σε μεγάλο βαθμό με τις δικές του απόψεις και συνοψίζει τη φιλοσοφία της διαμεσολάβησής του λέγοντας: «Η οποιαδήποτε πρόταση για επίλυση του προβλήματος θα πρέπει να λάβει υπόψη τις προσδοκίες των Ισραηλινών, τις πολιτικές δυσκολίες, τις διαφορές απόψεων των Αράβων ηγετών, τα στρατηγικά συμφέροντα της Μεγάλης Βρετανίας, την οικονομική δέσμευση των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης, την έκβαση του πολέμου και, τέλος, το κύρος και το γόητρο των Ηνωμένων Εθνών». Κατά τη διάρκεια των συνομιλιών, ο κόμης προσπαθεί να διατηρήσει ουδέτερη στάση. Γνωρίζει καλά ότι ο Ερυθρός Σταυρός θεωρείται από ορισμένους Άραβες προ-εβραϊκή οργάνωση και κάνει ό,τι μπορεί για να διασκεδάσει τις εντυπώσεις, γι’
αυτό και στις πρώτες δηλώσεις του τονίζει: «Η αποστολή μου είχε μια έντονα ανθρωπιστική διάσταση και κατέβαλα κάθε δυνατή προσπάθεια η προσέγγιση του ΟΗΕ να είναι αντικειμενική και ουδέτερη». Με ανάλογη όμως καχυποψία αρχίζουν να τον βλέπουν και οι Ισραηλινοί μετά δήλωση του ότι: «Τα αραβικά έθνη δεν προτίθενται να επαναλάβουν συγκρούσεις στην Παλαιστίνη οι οποίες τώρα χαρακτηρίζονται από επεισόδια». Εκπρόσωπος της ισραηλινής κυβέρνησης δηλώνει τότε: «Ο κόμης Μπερναντότε χαρακτηρίζει τη νέα αραβική επίθεση ως «επεισόδια».
Όταν ανθρώπινες ζωές χάνονται, όταν η εκεχειρία παραβιάζεται κατάφωρα και το Συμβούλιο Ασφαλείας τα αψηφά όλα αυτά και τα χαρακτηρίζει απλώς επεισόδια, αυτό δείχνει έλλειψη ευαισθησίας. Η απολογία του Μπερναντότε για την επιθετικότητα των Αράβων δεν αποτελεί καλό οιωνό για οποιαδήποτε επιτυχή επανάληψη από τον διαμεσολαβητή της αποστολής του». Τελικά, παρά τις δυσκολίες, ο Μπερναντότε κατορθώνει να διαπραγματευτεί δύο συμφωνίες. Μια μεταξύ 11 Ιουνίου-8 Ιουλίου και δεύτερη μεταξύ 18 Ιουλίου-15 Οκτώβριου 1948.
Η δολοφονία
Στις 17 Σεπτεμβρίου 1948 επιστρέφοντας από το αραβικό αρχηγείο 15 χιλιόμετρα βορείως της Ιερουσαλήμ, διασχίζοντας την εβραϊκή ζώνη και συνοδευόμενος από τζιπ και τεθωρακισμένο του ΟΗΕ, ο κόμης Μπερναντότε δέχεται δολοφονική επίθεση από μέλος εξτρεμιστικής σιωνιστικής οργάνωσης που τον θεωρούσε πράκτορα των Άγγλων και εχθρό του κράτους του Ισραήλ. Ο άνθρωπος που κατά τη διάρκεια του πολέμου είχε συμβάλει στην απελευθέρωση 30.000 εβραίων κρατουμένων από ναζιστικά στρατόπεδα συγκέντρωσης αφήνει την τελευταία του πνοή από εβραϊκό χέρι, δίνοντας έναν τραγικά ειρωνικό τόνο στο τελευταίο κεφάλαιο της ζωής του. Δύο ημέρες μετά τη δολοφονία, η Ρόδος υποδέχεται σύσσωμη στο αεροδρόμιο τη σορό του μεγάλου φίλου της, για να τον αφήσει να μυρίσει τα γιασεμιά της πριν από το τελευταίο ταξίδι επιστροφής στην πατρίδα του. Ο στρατιωτικός διοικητής Δωδεκάνησου Νικόλαος Μαυρής καταθέτει στεφάνι, ενώ σε όλο το νησί επικρατεί πένθιμη σιωπή.
Η παρακαταθήκη
Μετά τη δολοφονία του κόμη, ο βοηθός του, Αμερικανός μεσολαβητής του ΟΗΕ δρ Ραλφ Μπαντς, καταφθάνει στις 11 Ιανουαρίου 1949 στο Ξενοδοχείο των Ρόδων, ενώ την επομένη φτάνουν και οι αντιπρόσωποι του Ισραήλ και της Αιγύπτου για το ζήτημα της ανακωχής στην Παλαιστίνη. Στις 24 Φεβρουάριου 1949 υπογράφεται στην Παλαιστίνη η ιστορική συνθήκη ανακωχής μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ, ενώ στις 3 Απριλίου 1949 υπογράφεται στο Ξενοδοχείο των Ρόδων το πρωτόκολλο ανακωχής μεταξύ Υπεριορδανίας και Ισραήλ, με τη μεσολάβηση του δρ. Μπαντς, ο οποίος αργότερα θα τιμηθεί με το Νόμπελ Ειρήνης. Μετά τον τερματισμό των εργασιών της αραβο-ισραηλινής διάσκεψης, η σημαία του ΟΗΕ θα υποσταλεί και η πόλη της Ρόδου θα ανοίξει προς τιμήν του Σουηδού ανθρωπιστή κενοτάφιο στο νεκροταφείο των συμμάχων. Τριάντα χρόνια θα περάσουν από την πρώτη δημόσια αποδοχή του ρόλου Λεχί στη δολοφονία Η σουηδική κυβέρνηση για χρόνια πίστευε ότι ο Μπερναντότε είχε δολοφονηθεί από πράκτορες της Μοσάντ. Επέκρινε δημοσίως την ανεπάρκεια της έρευνας και αγωνιζόταν ανεπιτυχώς να καθυστερήσει την είσοδο του Ισραήλ στα Ηνωμένα Έθνη. Τελικά, το 1950, θα αναγκαστεί να το αναγνωρίσει, οι σχέσεις όμως ανάμεσα στα δύο κράτη θα παραμείνουν ψυχρές παρά τις προσπάθειες των Ισραηλιτών να παρηγορήσουν τη Σουηδία, δίνοντας το όνομα Μπερναντότε σε πάρκο του Τελ Αβίβ. Σε μια τελετή που έγινε στην ίδια πόλη, τον Μάιο του 1995, ο Σιμόν Πέρες θα καταδικάσει την τρομοκρατία, και αφού ευχαριστήσει για τη διάσωση των εβραίων θα εκφράσει τη βαθιά λύπη του για τη δολοφονία Μπερναντότε.
Δημοσιεύτηκε στο
περιοδικό “Rodos Confidential” ,εκδόσεις Liberis
Στην φωτογραφία του ΑΝΤΩΝΗ ΠΑΧΟΥ
Η Ρόδος υποδέχεται σύσσωμη στο αεροδρόμιο τη σορό του μεγάλου φίλου της, για να τον αφήσει να μυρίσει τα γιασεμιά της πριν από το τελευταίο ταξίδι επιστροφής στην πατρίδα του.
