Αποκαλυπτική εισηγητική έκθεση για τη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου

Ακρως αποκαλυπτική των διαδικασιών που ακολούθησε η Διεύθυνση Προστασίας της Μεσαιωνικής Πόλης που υπάγεται στο Δήμο Ροδίων για την οριοθέτηση του οικισμού και της αγοράς πέριξ των τειχών σε αρχαιολογικό χώρο, με ότι αυτό συνεπάγεται για το καθεστώς εμπορικών μισθώσεων που ισχύει για εκατοντάδες επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στην περιοχή είναι η από 19 Ιουνίου 2006 σχετική εισήγηση της Διευθύντριας της υπηρεσίας στην 4η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων.
Στο υπόμνημα της Διεύθυνσης Μεσαιωνικής Πόλης αναφέρονται μεταξύ άλλων τα εξής:
Εισηγητική έκθεση για την κήρυξη της Μεσαιωνικής Πόλης ως «αρχαιολογικού χώρου» σύμφωνα με το άρθρο 14 του Ν. 3028/2002.
ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ
Η Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου διαθέτει εγκεκριμένο Ρυμοτομικό Σχέδιο από το 1961, όπου εγκρίθηκε η επέκταση του ρυμοτομικού σχεδίου της Ρόδου εντός των τειχών. Οι πολεοδομικές διατάξεις σύμφωνα με τις οποίες ορίζονται οι τομείς όρων δόμησης εντός της περιοχής προβλέπονται από τις διατάξεις του Β.Δ. 9-12-61 (ΦΕΚ 148Δ/23-12-61), όπως αυτό τροποποιήθηκε με το Β.Δ. 18-10-63 (ΦΕΚ 176Δ/23-10-63).
Το Νοέμβριο του 1971 το Γραφείο Δοξιάδη πραγματοποίησε μελέτη σχετικά με το πρόβλημα της διατηρήσεως, εξυγιάνσεως και αναμορφώσεως της Μεσαιωνικής Πόλης και προέβλεπε σημαντικές επεμβάσεις ως προς την αποκατάσταση του μεσαιωνικού πολεοδομικού ιστού και του δομημένου κελύφους της περιοχής. Οι προτάσεις της μελέτης Δοξιάδη δεν εφαρμόστηκαν, αφού δεν προχώρησε η θεσμοθέτησή του.
Η αναθεώρηση του Ρυμοτομικού της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου, που κατατέθηκε το 1985 στο Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. εκκρεμεί, όπως και το σχέδιο Π.Δ. καθορισμού επιτρεπομένων όρων δόμησης και χρήσεων γης εντός της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου.
Αντίστοιχα, στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Ρόδου που εγκρίθηκε με την από 26-1-87 Απόφαση Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. (ΦΕΚ 193/Δ της 11-3-87), υπήρχε πρόθεση προστασίας της περιοχής και ενίσχυσης της κατοικίας, που διαφαίνεται με τη χωροθέτηση εγκαταστάσεων κοινωνικού εξοπλισμού, την ιεράρχηση του οδικού δικτύου και την πρόβλεψη υπόγειο καλωδιακού δικτύου.
Ειδικότερα:
– Προέβλεπε ως προς την οργάνωση του πολεοδομικού συγκροτήματος της Ρόδου 8 πολεοδομικές ενότητες, μία εκ των οποίων ήταν και η Μεσαιωνική Πόλη.
– Ορίστηκε ως Ζώνη Ειδικών Ενισχύσεων (ΖΕΕ) και Ζώνη Περιβαλλοντικής Εξυγίανσης – Αναβάθμισης.
– Διατηρήθηκε η μορφή της γενικής κατοικίας και χωροθετήθηκαν υποδομές εγκαταστάσεων εκπαίδευσης, πρόνοιας και αθλητισμού.
Το 1993, από το Τμήμα Παραδοσιακών οικισμών του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. συντάχθηκε, με τη συμβολή της Διεύθυνσης Μεσαιωνικής Πόλης, Σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος και αφορούσε: 1) στο χαρακτηρισμό ως παραδοσιακού, του εντός των μεσαιωνικών τειχών τμήματος του πολεοδομικού συγκροτήματος της Ρόδου, 2) στον καθορισμό ειδικών όρων δόμησης και 3) στον καθορισμό επιτρεπομένων χρήσεων εντός αυτού. Το γεγονός όμως ότι δεν έχει θεσμοθετηθεί ακόμα, δημιουργεί πολλαπλά προβλήματα στον αποτελεσματικό έλεγχο των δραστηριοτήτων της περιοχής, καθώς και στην προστασία, συντήρηση και αποκατάσταση του κελύφους της.
Από την άλλη πλευρά, με την υπ’ αριθμό 418/22-6-1994 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου Ρόδου, υπήρξε θετική γνωμοδότηση επί του Σ.Π.Δ. Οι αποφάσεις περί καθορισμού, ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης καθώς και επιτρεπομένων χρήσεων εντός της Μεσαιωνικής Πόλης, υπήρξαν δεσμευτικές για τη λειτουργία της περιοχής και κατά κάποιο τρόπο άρχισαν να εφαρμόζονται ορισμένες από τις θέσεις του Διατάγματος.
Σημαντικό ρόλο προς την κατεύθυνση προστασίας και αποκατάστασης του οικισμού, διαδραμάτισε η σύναψη προγραμματικής σύμβασης ΥΠ.ΠΟ., Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. και Δήμου Ρόδου το 1985 και η ίδρυση από το Δήμο της Δ/νσης Προστασίας Μεσαιωνικής Πόλης και Αρχαιολογικών χώρων το 1987, όπως επισημαίνεται και στο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο Ρόδου. Επίσης, η κήρυξη της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου, το 1988, ως Μνημείου Παγκόσμιας Κληρονομιάς, συνέβαλε σημαντικά στην προστασία της, καθώς και στις διαδικασίες ανάπλασης του οικισμού.
Το χρονικό διάστημα όμως, το οποίο μεσολάβησε έως σήμερα, είχε ως αποτέλεσμα την αλλαγή των στοιχείων που χαρακτηρίζουν την πολεοδομική και χωροταξική οργάνωση της περιοχής, καθώς και την παρουσία νέων δεδομένων, όσον αφορά την προοπτική της βιώσιμης ανάπτυξης και πορείας της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου στην πάροδο του χρόνου. Επιβάλλεται λοιπόν, η άμεση θεσμοθέτηση του Προεδρικού Διατάγματος, το οποίο αφενός θα ορίζει ειδικούς όρους δόμησης και χρήσεων και αφετέρου θα αντιμετωπίζει τα φαινόμενα που αφορούν τα σύγχρονα προβλήματα της περιοχής.
Ο στόχος του Προεδρικού Διατάγματος είναι να οριοθετήσει τις ευρύτερες ζώνες ειδικών χρήσεων γης, καθώς και τους τομείς ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης. Η ολοκλήρωση και θεσμοθέτηση όμως του Προεδρικού Διατάγματος, έχει ως προϋπόθεση την κήρυξη ως «αρχαιολογικού χώρου» σύμφωνα με τα άρθρα 2 και 14 του Ν. 3028/2002 ΦΕΚ 153Α της 28-06-02, το εντός εγκεκριμένου σχεδίου τμήμα της πόλης της Ρόδου (Ν. Δωδεκανήσου), όπου το κείμενο της κήρυξης που έχει προηγηθεί ανέφερε, «Χαρακτηρίζομεν ως ιστορικά διατηρητέα μνημειακά συγκροτήματα α) άπασαν τη μεσαιωνικήν πόλιν της Ρόδου ως καθορίζεται δια των τειχών αυτής και της παραυτά εξωτερικής μνημειακής ζώνης» με την ΥΑ 94262/5720/18-12-1959, ΦΕΚ 24/Β/22-01-1960.
Μετά το 1947, κατά τη διάρκεια του μεταβατικού καθεστώτος της Γενικής Διοίκησης Δωδεκανήσου, με τις από 25-8-48 (Εφημερίδα Γενικής Διοίκησης Δωδεκανήσου / αριθμ. Φύλλου 10/23-9-48) και από 23/5/49 (Εφημ. Γ.Δ.Δ./αριθμ. Φύλλου 27/19-6-49) Αποφάσεις του Γενικού Διοικητού Δωδεκανήσου, χαρακτηρίστηκαν
ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΗΡΥΞΗΣ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 14 ΤΟΥ Ν. 3028/2002
Η προστασία της Μεσαιωνικής Πόλης ως ιστορικό κέντρο, αποτέλεσε πρωταρχικό στόχο στο σχεδιασμό του ρυθμιστικού σχεδίου της πόλης της Ρόδου κατά την Β’ ιταλική περίοδο (1923 – 1936), από τον Ιταλό αρχιτέκτονα Florestano Di Fausto, με εντολή του Ιταλού Κυβερνήτη Mario Lago, το οποίο εγκρίθηκε το 1926 και ολοκληρώθηκε το 1936.
Η ζώνη περιλάμβανε την πόλη εντός των τειχών, την τάφρο και τα τείχη, το μώλο των μύλων και τον πύργο των Αγγέλων, την οχύρωση και το μώλο του Nailac, το μώλο των μύλων και το φρούριο του Αγίου Νικολάου καθώς και την περιοχή περιμετρικά της μεσαιωνικής πόλης όπου βρίσκονταν τα οθωμανικά και εβραϊκά νεκροταφεία και η οποία επεκτεινόταν πέρα από τη χάραξη του βασικού οδικού άξονα που είχαν ορίσει, τη vialle della Regina -σημερινή οδός Δημοκρατίας-.
Ο σχεδιασμός των Ιταλών αφορούσε τη μεταφορά των νεκροταφείων και τη δημιουργία ενός εκτεταμένου περιμετρικού δακτυλίου με πράσινο, ο οποίος αναπτύχθηκε στην περιοχή μεταξύ των τειχών και της χάραξης του οδικού άξονα περιμετρικά αυτών και ο οποίος διαχώριζε τη μεσαιωνική πόλη από την ευρύτερη πόλη της Ρόδου.
Βέβαια, με την πάροδο του χρόνου και κατά την εξέλιξη του πολεοδομικού σχεδίου της πόλης, πάνω στους τοίχους τους οποίους είχε θέσει ο Lago για την εφαρμογή ενός εκτεταμένου προγράμματος ανοικοδόμησης, υπήρξε τροποποίηση του αρχικού σχεδίου της μνημειακής ζώνης. Ετσι στο χώρο που εκτείνεται πέρα από την οδό Δημοκρατίας και η οποία βρισκόταν μέσα στην ζώνη προστασίας, επέτρεψαν την δημιουργία κτιριακών συγκροτημάτων δημόσιου κυρίως χαρακτήρα.
Οι παραπάνω λοιπόν επεμβάσεις των Ιταλών, στην ζώνη προστασίας (Zona Monumentale), η οποία είχε καθοριστεί με το διάταγμα του 1920, δημιουργεί εκ των πραγμάτων ένα περιορισμό των ορίων της και επιβάλλει την επαναοριοθέτησή της σύμφωνα με την εξέλιξη του ευρύτερου πολεοδομικού σχεδίου της πόλης κατά την πάροδο του χρόνου. Οι υπάρχουσες αποφάσεις κήρυξης των κτιριακών συγκροτημάτων που αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά και αυτών που προτίθεται να πραγματοποιηθούν, επιτρέπει την αφαίρεσή τους από τη ζώνη προστασίας της Μεσαιωνικής Πόλης της Ρόδου.
Σύμφωνα λοιπόν με το Αρθρο 14 του Ν. 3028/2002 «Για την Προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Νέος Αρχαιολογικός Νόμος), προτείνεται η κήρυξη της Μεσαιωνικής Πόλης ως «Αρχαιολογικού Χώρου».
Ειδικότερα, η περιοχή κήρυξης περιλαμβάνει την πόλη εντός των τειχών, την τάφρο και τα τείχη, την οχύρωση κατά μήκος της ακτής Σαχτούρη, τους χώρους του εμπορικού λιμένα (Τελωνείο, Κολόνα), καθώς και τις θολωτές αποθήκες απέναντι από το εμπορικό λιμάνι, το μώλο των μύλων και τον πύργο των Αγγέλων, την οχύρωση και το μώλο του Naillac, το μώλο των μύλων και το φρούριο του Αγίου Νικολάου, το χώρο του λιμένα Μανδρακίου (Νεώριο), καθώς και τα περιμετρικά των τειχών και της τάφρου πάρκα.
Το οδικό δίκτυο το οποίο περιβάλει την παραπάνω ζώνη είναι:
Οδός Δημοκρατίας, τμήμα της οδού Εθνάρχου Μακαρίου, οδός Αλ. Παπάγου, Πλ. Χριστοφόρου Πατρ. Αλεξανδρείας, Πλ. Νεωρίων, Ακτή Μπουμπουλίνας, Ακτή Σαχτούρη, Ακτή Κονίτσης, Ακτή Προμηθέως, Πλ. Μελίνας Μερκούρη, οδός Βύρωνος και Οδός Φιλελλήνων.