Ο μεγάλος θυμός και ο φόβος της «βουβής οργής»

«Ο συλλογικός φόβος ερεθίζει το αγελαίο ένστικτο και τείνει να προκαλεί το μένος εναντίον αυτών που δεν θεωρούνται μέρος της αγέλης». Αυτό είχε γράψει ο μεγάλος Βρετανός φιλόσοφος Μπ. Ράσελ, δίνοντας με τον τρόπο αυτό την εικόνα μιας κοινωνίας που κυριαρχείται από φόβο και είναι δεδομένο ότι κάποια στιγμή θα ξεσπάσει σ’ αυτούς που δεν θεωρεί μέρος της.
Από τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια είχε να ζήσει η Ελλάδα τόσο έντονα και ταυτόχρονα τα συναισθήματα του φόβου, της απελπισίας, της «βουβής οργής», της αίσθησης πως ό,τι κι αν γίνει η χώρα θα χειροτερεύει.
Τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 η οικονομική κατάσταση ήταν δραματική, σε μια χώρα κατεστραμμένη, που ζούσε με οικονομική βοήθεια από το εξωτερικό, αλλά που υπήρχε η αίσθηση της δημιουργίας, της φυγής προς τα εμπρός. Περισσότερα από 60 χρόνια μετά η οικονομία παίζει κυρίαρχο ρόλο στον βίαιο μετασχηματισμό της ελληνικής κοινωνίας και σηματοδοτεί τη λεγόμενη «εθνική κατάθλιψη», η οποία προς το παρόν δεν έχει εξελιχθεί σε «εθνική έκρηξη».
ΧΑΜΕΝΕΣ ΟΥΣΙΕΣ
Ολες οι τελευταίες μετρήσεις της κοινής γνώμης έχουν μια κοινή συνισταμένη: Οτι αυξάνεται δραματικά η δυσαρέσκεια για την πορεία που ακολουθεί η χώρα, καθώς και η απογοήτευση για την σημερινή κατάσταση. Και είναι διάχυτος ο φόβος των πολιτών ότι οι θυσίες που έχει κάνει επί επτά χρόνια πηγαίνουν χαμένες. Μάλιστα, η αίσθηση αυτή αυξάνεται κάθε φορά που η τρόικα είναι στην Αθήνα και το Χίλτον γίνεται «πεδίο μάχης», μέχρι να οριστικοποιηθεί κάποιου είδους «ανακωχή» κυβέρνησης και δανειστών. Οσο δηλαδή παρατείνεται η διαπραγμάτευση και η αβεβαιότητα τόσο αυξάνεται η οικονομική ανασφάλεια, αυτό που οι ειδικοί έχουν ονομάσει «κοινωνικό φόβο».
Ας δούμε τι δείχνουν τρεις τελευταίες δημοσκοπήσεις για την κατάσταση που επικρατεί στην ελληνική κοινωνία και πώς εκτιμώνται οι προσπάθειες της κυβέρνησης.
Σύμφωνα με την έρευνα του Πανεπιστημίου Μακεδονίας:
•  Σχεδόν εννέα στους δέκα πολίτες εκτιμούν πως τα πράγματα κινούνται προς τη λάθος κατεύθυνση για τη χώρα.
• Περισσότεροι από οκτώ στους δέκα πολίτες κρίνουν αρνητικά την πρώτη διετία της Κουμουνδούρου στην εξουσία.
•Η συντριπτική πλειοψηφία (78,5%) εκτιμά πως η κυβέρνηση θα κλείσει τελικά την αξιολόγηση με τίμημα νέα μέτρα. Μόλις το 6,5% πιστεύει πως η διαπραγμάτευση θα ολοκληρωθεί χωρίς νέα μέτρα.
• Το 52% των ψηφοφόρων δηλώνει πως θεωρεί λάθος τη διαπραγματευτική στρατηγική της κυβέρνησης, ενώ μόλις το 7,5% τη θεωρεί σωστή. Περισσότεροι από ένας στους τρεις ψηφοφόρους λένε πως η στρατηγική της Αθήνας δεν είναι σταθερή, και «συνεπώς κάποτε είναι σωστή και κάποτε λανθασμένη».
Αλλη έρευνα της Κάπα Research δείχνει ότι στην πλειοψηφία τους οι πολίτες, δηλώνουν ότι αισθάνονται «ανησυχία» και «θυμό».
Συγκεκριμένα:
• Οι πολίτες αισθάνονται «θυμό» για τη συμφωνία, ωστόσο εκτιμούν ότι ανοίγει ο δρόμος για το κλείσιμο της αξιολόγησης και απομακρύνεται το σενάριο του Grexit.
• Μπορεί το 73% να θεωρεί ότι τα αντισταθμιστικά μέτρα (μείωση ΕΝΦΙΑ, ΦΠΑ κ.λπ.) κινούνται στη σωστή κατεύθυνση, απορρίπτει όμως τη μείωση συντάξεων (78%), τη μείωση του αφορολογήτου (64,5%) και την αύξηση του ορίου των ομαδικών απολύσεων (59%).
• Το 64,5% επιθυμεί να παραμείνει η Ελλάδα στο ευρώ, έναντι ενός 27% που επιθυμεί την επιστροφή στη δραχμή, δείγμα του ότι οι πολίτες «ψάχνονται», καθώς είναι πλήρως απογοητευμένοι.
Τέλος, από την έρευνα της Prorata προκύπτουν τα εξής:
• Το 83% των πολιτών αισθάνεται φόβο, είτε μικρό είτε πολύ μεγάλο.
• Περισσότεροι από 9 στους 10 πολίτες αισθάνονται οργή για όσα συμβαίνουν στην Ελλάδα.
• Το 42% δεν νιώθει καθόλου ελπίδα, ενώ το 44% νιώθει λίγη ή μέτρια ελπίδα.
• Το 72% πιστεύει ότι η οικονομία χειροτερεύει, ενώ το 92% θεωρεί ότι η προσωπική του οικονομική κατάσταση θα γίνει χειρότερη ή θα παραμείνει ίδια το επόμενο διάστημα.
Είναι φανερή τόσο από τις μετρήσεις όσο και από την καθημερινότητα, η «βεντάλια» των αρνητικών συναισθημάτων που έχουν άμεση σχέση με το σκηνικό μιζέριας που επικρατεί στην οικονομία και η οποία αντικατοπτρίζεται στα νοικοκυριά. Η οργή σε συνδυασμό με την έλλειψη ελπίδας δημιουργούν ένα εκρηκτικό μείγμα που είναι άγνωστο πώς θα εκφραστεί. Δεν έχει να κάνει με την παρούσα κυβέρνηση, αν και η διάψευση των ελπίδων από τον ΣΥΡΙΖΑ επέτεινε την κακή ψυχολογία των ψηφοφόρων. Εχει να κάνει με το σύνολο του πολιτικού συστήματος και την αδυναμία να βρει τρόπους εξόδου από τη βαθιά κρίση, όχι μόνο την οικονομική αλλά και την αξιακή, την κοινωνική. Είναι η πλήρης απαξίωση του πολιτικού προσωπικού που έχει απογοήτευση τους πολίτες στα χρόνια της κρίσης.
ΕΚΡΗΞΗ;
Κι αυτή η σιωπηρή, προς το παρόν, αποδοχή της κατάστασης είναι σίγουρο ότι δεν θα διαρκέσει πολύ. Αντιθέτως, εκφράζονται φόβοι ότι θα επιφέρει είτε κοινωνική έκρηξη με επεισόδια σαν αυτά που έγιναν μέσα στην εβδομάδα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, είτε με έξαρση των λαϊκίστικων φαινομένων που εκπροσωπούνται είτε από επικίνδυνους (ακροδεξιά) είτε από γραφικούς (Σώρρας).
Μιλώντας πρόσφατα ένας διάσημος Αλγερινός συγγραφέας, ο Μπ. Σανσάλ είχε πει: «Εξαρτάται από την κοινωνική οργάνωση και τους ηγέτες εάν αυτός ο φόβος θα γίνει κινητήρας για να προχωρήσουμε προς τα εμπρός ή φρένο για να σταματήσουμε και να κρυφτούμε. Μεγάλοι ηγέτες ήξεραν, σε συνθήκες πολύ πιο επικίνδυνες από τις σημερινές, να εμπνέουν κουράγιο και δύναμη στους λαούς. Με τη σημερινή ηγεσία στην Ευρώπη οι φόβοι πολλαπλασιάζονται και γίνονται θανάσιμο δηλητήριο».
Στην περίπτωση της Ελλάδας το μεγάλο στοίχημα είναι αυτό ακριβώς. Αν θα υπάρξουν ηγέτες που θα κινητοποιήσουν την κοινωνία και θα μετατρέψουν τον φόβο όχι σε φρένο αλλά σε κινητήρια δύναμη για τη χώρα.