Το νεκροταφείο βρεφών στην Αστυπάλαια στις σημαντικότερες ανακαλύψεις της Αρχαιολογικής Εταιρίας

Σε εξέδρες, το ένα δίπλα στο άλλο, έθαβαν οι αρχαίοι κάτοικοι της Αστυπάλαιας τα βρέφη κατά την 5η/4η χιλιετία.

Τα ευρήματα ανασκαφής στο Βαθύ βεβαιώνουν πως οι ταφές γίνονταν οργανωμένα και με τελετουργίες. Η συνήθεια της ύστερης νεολιθικής/πρώιμης εποχής του χαλκού απαντάται και σε άλλη ανασκαφή στο νησί, όπου και πάλι έχουν ταφεί μαζί βρέφη, αυτήν τη φορά κατά τη γεωμετρική περίοδο.

Μοναδικό στον κόσμο το νεκροταφείο βρεφών με ταφές σε πήλινα αγγεία, που έχει αποκαλυφθεί στην Αστυπάλαια. Η ανασκαφή έφερε στο φως πάνω από 2.500 χιλιάδες ταφές βρεφών, κυρίως νεογέννητων μωρών, τα οποία είχαν εναποτεθεί μέσα σε πήλινα αγγεία, σύμφωνα με έναν τρόπο ταφής που ονομάζεται εγχυτρισμός.
Η ταφή μέσα σε πήλινα αγγεία αρχικά χύτρες, αλλά και υδρίες, πίθους, αμφορείς ή και άλλα σχήματα αγγείων, ήταν ο πιο συνηθισμένος τρόπος ταφής στην αρχαία εποχή για μωρά, συμβολίζοντας πιθανόν τη μήτρα της μητέρας τους.
Οι τάφοι των βρεφών με τους εγχυτρισμούς αποκαλύφθηκαν στη θέση Κυλίνδρα.
Η ταφή του βρέφους γινόταν συνήθως από οπή που ανοιγόταν στην κοιλιά του αγγείου, η οποία στη συνέχεια καλυπτόταν με το ίδιο τεμάχιο που είχε αποκοπεί ή ακόμη και με κάποια πέτρα.
Οι επιστήμονες πιθανολογούν ότι στην περιοχή υπήρχε ιερό της γεωμετρικής εποχής, όπου έρχονταν πιστοί για να εναποθέσουν το χαμένο μωρό τους ή ακόμη και τα έμβρυα από τις αμβλώσεις. Στη συνέχεια ωστόσο το αρχικό ιερό της γεωμετρικής περιόδου με τα χρόνια εξελίχθηκε σε πανελλήνιο ιερό, όπου πιστοί προσέρχονταν να προσφέρουν το χαμένο μωρό τους, χωρίς κτερίσματα, το ίδιο ως αφιέρωμα.

Είκοσι χρόνια αναζητούσε το αρχαίο θέατρο της Θουρίας η Ξένη Αραπογιάννη. Στις αρχαίες πηγές δεν έχουμε αναφορές του, υπάρχουν όμως σημειώσεις περιηγητών. Η κ. Αραπογιάννη, που σκάβει στη Θουρία επί δέκα έτη, βρήκε τα ίχνη του.

Τα ευρήματα

Οπως και η ίδια λέει, εντόπισε τμήμα της ορχήστρας, που ήταν κυκλική, και το βόρειο ανάλημμα του κοίλου. Επίσης εντοπίστηκε τμήμα της πρώτης σειράς εδωλίων, όπως και ο αγωγός των ομβρίων υδάτων και η αρχή κλίμακας ανόδου. Το εξαιρετικά κατεστραμμένο μνημείο κατασκευάστηκε τον 3ο αι. π.Χ. Η γεωφυσική διασκόπηση έγινε σε συνεργασία με τον καθηγητή Λάζαρο Πολυμενάκο.

Στο Ξηροκάμπι Λακωνίας, όπου ανασκάπτει η Αδαμαντία Βασιλογάμβρου, έχουν εντοπισθεί εδώ και χρόνια με γεωφυσική διασκόπηση θαμμένα οικοδομικά κατάλοιπα της μυκηναϊκής εποχής, σε έκταση τουλάχιστον 35 στρεμμάτων.

Η ανασκαφέας έφερε πέρυσι στο φως κυβόσχημο βωμό από μαλακό ασβεστόλιθο. Ο κ. Πετράκος ανέφερε: «Επάνω στον βωμό βρέθηκαν δυο κέρατα καθοσιώσεως, επίσης από ασβεστόλιθο, και ένα πήλινο ειδώλιο αλόγου, και γύρω από τον βωμό έξι πήλινα ειδώλια ταύρου».

Το κτίριο πιθανώς συνδέεται με λατρευτικές-θρησκευτικές πρακτικές.

Εχουν εντοπισθεί και άλλα χαρακτηριστικά λατρευτικά αντικείμενα και σκεύη, όπως πήλινα ειδώλια βοοειδών και ελεφαντοστέινο ειδώλιο ανδρικής μορφής που κρατάει νεαρό μοσχαράκι ή ταύρο, μεγάλο πήλινο ρυτό σε σχήμα κεφαλής ταύρου, λίθινη πρόχους με διπλό χείλος, δύο μεγάλοι τρίτωνες κ.ά.

Συνέχεια στον εντοπισμό βραχογραφιών είχαμε στο Βαθύ Αστυπάλαιας, όπου ανασκάπτει ο Ανδρέας Βλαχόπουλος (ανασκαφή Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και Αρχαιολογικής Εταιρείας). Το κορυφαίο περσινό εύρημα όμως είναι η συνέχεια από το νεκροταφείο βρεφών.

Ο ανασκαφέας σημειώνει πως πρόκειται για ταφές βρεφών που γίνονται σε οργανωμένο χώρο. Μέχρι στιγμής έχουν εντοπισθεί δύο ογκολιθικές ορθογώνιες εγκαταστάσεις στις οποίες τα βρέφη θάβονται μέσα σε πίθους (εγχυτρισμοί) σε σειρά και επάνω σε εξέδρες. Τα κτερίζουν γύρω γύρω με όστρακα και εργαλεία. Εξαίρεση μια οστέινη χάνδρα, που τοποθετήθηκε σε πίθο, ενδεχομένως κρυφά.

Ο Δρ Βλαχόπουλος με τον καθηγητή Simon Hillson (University College, London) μελετούν με μικροανασκαφή τα σκελετικά κατάλοιπα των βρεφών στο εργαστήριο. Επειδή δεν είναι δυνατή η εξαγωγή DNA, αναζητούνται άλλα χαρακτηριστικά ώστε να εξαχθούν ανθρωπολογικά συμπεράσματα.

Ο ανασκαφέας, σε συνεργασία με το Cyprus Institute όπως και με το Wiener Lab της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα, διαπιστώνει από την επίπλευση (πλύσιμο) των χωμάτων ότι υπήρχε τελετουργική καύση σπόρων. Η καύση των προσφορών, μαζί με τα κοχύλια, τη χάντρα και τα εργαλεία, «διαμορφώνουν έναν εθιμικό ορίζοντα ταφικών πρακτικών που πρώτη φορά παρακολουθούμε για την 4η χιλιετία π.Χ.» αναφέρει στο «Εθνος».

Η Αρχαιολογική Εταιρεία οργανώνει το φετινό της μπαζάρ βιβλίων την Πέμπτη, την Παρασκευή και το Σάββατο 11, 12 και 13 Μαΐου 2017, στη μεγάλη αίθουσα του μεγάρου της, Πανεπιστημίου 22. Ο κατάλογος εμφανίζεται στην ιστοσελίδα της: www.archetai.gr.

ΑΓΓΕΛΙΚΗ ΚΩΤΤΗ-ΕΘΝΟΣ/archaiologia.gr