Η Εκθεση έχει… θέμα

«Οι μαθηταί ούτοι, οι οποίοι έρχονται να δώσουν εξετάσεις εις το πανεπιστήμιον και να γίνουν ακαδημαϊκοί πολίται, δεν έχουν σαφή αντίληψιν των εννοιών. Η ασυνταξία, η ασυναρτησία, το πέλαγος των ιδεών και των εκφράσεών των είναι πράγματα ανεκδιήγητα».

Ηταν το σχόλιο που έκανε εν έτει 1929 ο πρύτανης του Πανεπιστημίου Αθηνών Γ. Ματθαιόπουλος για τα γραπτά των υποψήφιων φοιτητών που είχε διορθώσει εκείνη τη χρονιά.

Θα μπορούσε κάλλιστα το κείμενο του Γ. Ματθαιόπουλου να είναι μια αποστομωτική απάντηση στους υποστηρικτές της άποψης περί λεξικής πενίας των σημερινών αποφοίτων του Λυκείου. Σε όλους εμάς τους μεγαλύτερους, που παριστάνουμε πως ξαφνιαζόμαστε κάθε χρόνο για τις ελλιπείς γνώσεις των παιδιών μας.

Από το 1985 που δύο λέξεις, η «αρωγή» και η «ευδοκίμηση», αναστάτωσαν μια ολόκληρη κοινωνία, έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Ανάμεσα στους υποψήφιους φοιτητές των δεκαετιών του ’80, του ’90 και του 2000 το χάσμα μοιάζει ολοένα και πιο αγεφύρωτο. Ακόμη κι αν απορρίπτουν τα ίδια πράγματα, οι νέοι από γενιά σε γενιά ελκύονται σαφώς από διαφορετικά. Κι εμείς εξακολουθούμε να τους λιθοβολούμε για το περιορισμένο, ασαφές και ασυνάρτητο λεξιλόγιό τους.

Θα ήταν αστείο να επιχειρήσει κανείς να συγκρίνει το εκπαιδευτικό γίγνεσθαι του 1929 με το σημερινό. Ούτε λόγος. Στον χώρο της Παιδείας πολλά έχουν αλλάξει και αλλάζουν διαρκώς προς το καλύτερο. Η ταχύτητα όμως με την οποία μεταβάλλονται τα πράγματα τις τελευταίες δεκαετίες είναι ένα γεγονός τρομακτικά ασύλληπτο. Τι αναζητούν στη μηχανή του Google οι σημερινοί 18άρηδες; Οχι πάντως τις λέξεις «αρωγή» και «ευδοκίμηση». Ούτε καν τους στίχους του Διονύση Σαββόπουλου «είμαι δεκαεξάρης…». Αυτές τις τόσο γρήγορες κοινωνικές μεταβολές μπορεί άραγε να τις ακολουθήσει ένα αργοκίνητο εκπαιδευτικό σύστημα σαν το δικό μας;

Θα μπορούσαμε να οδηγηθούμε ίσως σε απαντήσεις από τα θέματα των πανελλαδικών εξετάσεων, που καλώς ή κακώς δίνουν τροφή για σκέψη. Σε αρμοδίους και αναρμοδίους.

Κι αν για τα θέματα σε Μαθηματικά, Φυσική ή Χημεία τοποθετούνται μόνον οι ειδικοί, οι επιστήμονες δηλαδή, υπάρχει ένα μάθημα για το οποίο τοποθετούνται οι πάντες. Και αυτό είναι η Νεοελληνική Γλώσσα. Η Εκθεση, για τους παλαιότερους.

Ο στόχος στο μάθημα της Εκθεσης είναι να διαπιστωθεί αν ο υποψήφιος μπορεί να διατυπώσει με σαφήνεια την άποψή του, να ξετυλίξει τη δημιουργικότητα της σκέψης του, να ανοίξει την κουλτούρα του (αν υπάρχει) για το ζητούμενο θέμα. Το πώς όλο αυτό τώρα έχει μετατραπεί σε συσκευασία έτοιμων θεμάτων από τα φροντιστήρια που δίνουν μασημένη τροφή στους υποψηφίους, με κατασκευασμένα κείμενα, αυτό είναι ένα άλλο, προς διερεύνηση, θέμα.

Η διαδρομή των θεμάτων

Ανατρέχοντας στα θέματα της Εκθεσης διαπιστώνουμε ότι, αν και με χρονική καθυστέρηση, απηχούν κατά κάποιον τρόπο την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα της εποχής. Στη δεκαετία του ’80 τα θέματα αντλούνταν σχεδόν αυστηρά από την κλασική παιδεία. Στη δεκαετία του ’90 γίνεται ένα άνοιγμα σε θέματα κοινωνικού προβληματισμού. Χαρακτηριστική περίπτωση αυτή του 1996, με τα «παιδιά των φαναριών» και την εκμετάλλευση της παιδικής εργασίας. Ενα θέμα που προκάλεσε μάλιστα πολλές διαμαρτυρίες για ανισότητα ανάμεσα στους υποψηφίους, καθώς επρόκειτο για ένα φαινόμενο που εμφανιζόταν έντονα τότε στην Αθήνα, όχι όμως στην Περιφέρεια.

Από το 2000 και μετά η στόχευση των θεμάτων μετατοπίζεται. Αλλος αιώνας. Η ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας, ο καταιγισμός των πληροφοριών, η οικολογική κρίση, η εξέλιξη στις βιοϊατρικές επιστήμες, η ανάγκη για συνεργασία και συνύπαρξη των λαών, η ανθρώπινη επικοινωνία που υποχωρεί, τα κρούσματα βίας και ο φανατισμός. Είναι φαινόμενα που απασχολούν την κοινωνία και πηγή προβληματισμού για τους υποψηφίους που καλούνται να τα ερμηνεύσουν και να τα εντάξουν στον χώρο και στον χρόνο. Και απέναντι σε όλα αυτά, ο ΑΝΘΡΩΠΟΣ.

Το 2008 ένα χαρακτηριστικό κείμενο του Γιώργου Σεφέρη για την πίστη του και την προσήλωσή του στα έργα και στις φωνές των ανθρώπων δόθηκε στους υποψηφίους ζητώντας τους να αναφέρουν τις αιτίες που πολλοί νέοι έχουν απομακρυνθεί από την παράδοση.

Το 2009 οι υποψήφιοι κλήθηκαν να καταπιαστούν με ένα φαινόμενο που είχε πάρει τότε διαστάσεις επιδημίας. Το γνώριζαν μάλιστα τόσο καλά όσο κανείς άλλος. Την καταστροφή των σχολικών τους βιβλίων στο τέλος της χρονιάς. «Η μεγαλύτερη αρετή του βιβλίου είναι ότι σου προσφέρει έναν πόλεμο έντιμο» ξεκινούσε το κείμενο του Αγγελου Τερζάκη από τις «Ταραγμένες ψυχές».

2010: Για την αυτομόρφωση και τη σημασία της εκπαιδευτικής διαδικασίας ως κινητήριας δύναμης σε όλη τη διάρκεια της ζωής του ανθρώπου ήταν το θέμα της Εκθεσης. Για γνώσεις, επαγγέλματα και δεξιότητες που μεταβάλλονται μιλούσε το κείμενο της Αλεξάνδρας Κορωναίου «Εκπαιδεύοντας εκτός σχολείου».

Το 2011 η επανάσταση που έφερε στην πληροφορία το Διαδίκτυο ήταν το πολύ οικείο, για τους μαθητές, θέμα της Εκθεσης. «Παλιότερα, για να δει κανείς τη βιβλιοθήκη του Κέμπριτζ, έπρεπε να ταξιδέψει χιλιάδες χιλιόμετρα. Σήμερα, μπορεί να βρει τα βιβλία της από το γραφείο του» έλεγε το κείμενο του δημοσιογράφου Πάσχου Μανδραβέλη που δόθηκε στους υποψηφίους προκειμένου να αναπτύξουν τις απόψεις τους για τις υπηρεσίες που προσφέρει το Διαδίκτυο στη διάδοση της γνώσης.

Το 2012 η Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ «έδωσε» το θέμα της Εκθεσης και οι υποψήφιοι κλήθηκαν να αναπτύξουν την προσφορά της τέχνης μέσα από το πανανθρώπινο μήνυμα του πολιτισμού.

Το 2013 η εξωγήινη μοναξιά και η μοναδικότητα του ανθρώπου ήταν το σύνθετο θέμα της Εκθεσης, βασισμένο σε ένα κείμενο με πληθώρα μηνυμάτων, του Γιώργου Γραμματικάκη από το βιβλίο του «Ενας αστρολάβος του Ουρανού και της Ζωής». Οι υποψήφιοι κλήθηκαν να αναφερθούν στις επιπτώσεις που έχει προκαλέσει η έλλειψη σεβασμού του ανθρώπου προς το φυσικό περιβάλλον.

Το 2014 το έλλειμμα ανθρωπιάς και ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος δίνουν το θέμα. «Η “ανθρωπιά” είναι μια λέξη του καιρού μας, ένας όρος κοινόχρηστος, ένα νόμισμα που κυκλοφορεί σ’ όλα τα χέρια, γιατί συμβαίνει η ανταλλακτική του αξία να είναι πολύ μεγάλη…». Από τους υποψηφίους ζητήθηκε να αναφερθούν σε φαινόμενα που αποδεικνύουν το έλλειμμα ανθρωπιάς αλλά και σε δραστηριότητες που αποσκοπούν στον περιορισμό του.

Το 2015 το θέμα ήταν η προστασία και η αξιοποίηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, από ένα κείμενο του Β. Λαμπρινουδάκη. Οι υποψήφιοι έπρεπε να παραθέσουν τους λόγους για τους οποίους πρέπει το ευρύ κοινό να πλησιάσει και να γνωρίσει τους χώρους και τα μνημεία της πολιτισμικής μας κληρονομιάς.

Το 2016 έχουμε θέμα διαχρονικό και προσφιλές. Η φιλία, «δώρο ακριβό και ευτύχημα σπάνιο», από ένα κείμενο του Ευάγγελου Παπανούτσου μπήκε στην Εκθεση, τοποθετημένη όμως στο σήμερα, καθώς οι υποψήφιοι καλούνται να αναφερθούν στα χαρακτηριστικά της γνήσιας φιλίας και να καταγράψουν τον ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στη δημιουργία σχέσεων φιλίας.

Ιούνιος 2017. Στην εκπνοή κυριολεκτικά του θεσμού των πανελλαδικών, το θέμα για την επιστήμη και τα ηθικά εφόδια του επιστήμονα (από ομιλία του Γρηγόρη Σκαλκέα στην Ακαδημία Αθηνών) έρχεται για να καταδείξει πως το αργοκίνητο εκπαιδευτικό μας σύστημα παραμένει αγκυλωμένο σε μια εποχή που τρέχει με ταχύτητα φωτός.

Οσο για το φάουλ που έγινε με την ανόητη λογοκρισία στο κείμενο του Γιώργου Θεοτοκά, που έδωσαν στους υποψηφίους των ΕΠΑΛ, οφείλει το υπουργείο να δώσει εξηγήσεις.

Γιατί αντικαταστάθηκαν οι λέξεις «κουφός πρύτανης» και «κακός πρωθυπουργός» από τις λέξεις «κακός επιστήμονας»; Είναι άγνωστες ή δυσνόητες στους 18άχρονους υποψηφίους; Και αν κρίθηκε πως ναι, γιατί δεν επέλεγαν ένα άλλο κείμενο;