Συνέντευξη
στη Μαίρη Φώτη
Ο κ. Ιωάννης Τσέρκης, καταξιωμένος –αυτοδίδακτος- αγιογράφος στα Δωδεκάνησα, με τη φήμη του να ξεπερνά τα γεωγραφικά όρια του νομού λόγω της ποιότητας των έργων του, μιλά σήμερα στην «δημοκρατική» για την τέχνη που κατάφερε να τον κερδίσει.
Προσηνής και σεμνός, μας μυεί με την συνέντευξή του στον κόσμο της αγιογραφίας και μοιράζεται τη γνώση και την εμπειρία που απέκτησε με την πάροδο των ετών
Εχει αγιογραφήσει περισσότερες από 60 εκκλησίες και μοναστήρια στα Δωδεκάνησα, ξεκινώντας όταν ακόμα ήταν δάσκαλος σε σχολείο της Καρπάθου, με όπλο την αγάπη για την τέχνη του, που τον οδήγησε στο Αγιο Ορος.
Μιλά με δέος για το τελετουργικό της αγιογράφησης ενός ναού, εξομολογείται τι νιώθει όταν ζωγραφίζει τα ιερά πρόσωπα του Χριστού και της Παναγίας και είναι βέβαιος ότι αν γύριζε πίσω ο χρόνος πάλι θα έπαιρνε την απόφαση να διαλέξει τον ίδιο δρόμο…
• Κύριε Τσέρκη, πόσα χρόνια ασχολείστε με την αγιογραφία;
Αρκετά, από το 1964.
• Πώς αποφασίσατε από δάσκαλος να γίνεται αγιογράφος;
Πάντα μου άρεσε. Πολλές φορές λέω, ότι ταλέντο είναι να σου αρέσει κάτι πολύ. Δεν είχα πάει σε σχολή και όταν ξεκίνησα, τα εφόδιά μου ήταν ό,τι είχα μάθει από το σχολείο. Τα πρωτόλειά μου δεν ήταν και τόσο καλά, σήμερα τα βλέπω και γελάω! Όπως επειδή η αγιογραφία μου άρεσε, επέμεινα και με τον καιρό βελτιώθηκα. Αρχισα να ψάχνομαι, να διαβάζω… Ένα καλοκαίρι πήγα και στο Αγιο Ορος όπου και έμαθα πολλά από τους καλόγηρους αγιογράφους. Επειτα διορίστηκα σε ένα χωριό της Καρπάθου. Εκανα τις πρώτες μου εικόνες σε κάτι ξωκκλήσια και σιγά σιγά εξοικειωνόμουν. Στην συνέχεια αγιογράφησα κάποιες κεντρικές εκκλησίες του νησιού. Το 1980 ήρθαμε στη Ρόδο, εδώ οπωσδήποτε οι δουλειές ήταν περισσότερες. Μπορούσα να κινηθώ ελεύθερα και να ασχοληθώ συστηματικά πια, διότι εν τω μεταξύ, είχα λάβει άδεια από την υπηρεσία μου για άσκηση ιδιωτικού έργου επ΄αμοιβή. Αργότερα, με την πρόοδο της εργασίας μου, υπέβαλα αίτημα στο Καλλιτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, παρουσιάζοντας έργα μου και έτσι εντάχθηκα στις τάξεις του ως μέλος από το 1986. Αν γύριζε ο χρόνος πίσω, πάλι την ίδια επιλογή θα έκανα παρ΄ότι αγάπησα και τις δύο μου δουλειές. Η μία με ξεκούραζε από την άλλη…
• Πόσες εκκλησίες έχετε αγιογραφήσει;
Αρκετές και στην Κάρπαθο και στην Κάσο και στη Ρόδο και στη Σύμη… Κάθε φορά που τελειώνεις μια τέτοια δουλειά, σου έρχεται στο μυαλό αυτό που είχε πει ο Ιουστινιανός: Δόξα τω Θεώ τω καταξιώσαντι με τοιούτον έργο επιτελέσαι. Νιώθεις μια χαρά που δεν περιγράφεται, ανεκλάλητη που λένε. Διότι πρόκειται για ένα δημιούργημα που μένει για πάντα, κι αυτό έχει την αξία του. Εμείς φεύγουμε, αυτά μένουν… Αυτά τα έργα, οι αγιογραφίες, βοηθάνε τον πιστό. Γι αυτό και η βυζαντινή τέχνη έχει μια σεμνοχρωμία, δεν θέλει φανταχτερά χρώματα. Για να υποβάλει τον πιστό σε περισυλλογή, σε κατάνυξη. Αυτή είναι η διαφορά της βυζαντινής τέχνης της ανατολικής ορθόδοξης εικονογραφίας, από την δυτική τέχνη. Η δυτική τέχνη, απεικονίζει την Παναγία για παράδειγμα σαν μια ωραία κοπέλα, μαντόνα, ενώ στην βυζαντινή τέχνη είναι εντελώς διαφορετική και ως χρώμα και ως σύνολο, ακριβώς για να μην διεγείρει το σαρκικό αλλά να σε υποβάλει σε κατάνυξη και περισυλλογή. Γι αυτό λέγεται και λειτουργική τέχνη. Η αγιογραφία μέσα στον ναό, μαζί με τις άλλες τέχνες, όπως είναι η υμνογραφία, η ψαλμωδία, η ξυλογλυπτική, όλα αυτά ως σύνολο, σε βοηθούν για περισυλλογή και για προσευχή. Γι αυτό στους ναούς, δεν χρειάζεται πολύ έντονο φως, για να μην διασπάται η προσοχή.
• Τι προσόντα πρέπει να έχει ένας αγιογράφος;
Αλίμονο σε αυτόν που κάνει μια δουλειά και δεν του αρέσει ή δεν την πιστεύει. Αποδίδω μεγάλη σημασία, όπως προείπα, και στο να σου αρέσει αυτό που κάνεις. Όταν σου αρέσει κάτι και καταπιαστείς με αυτό, με τον καιρό βελτιώνεσαι και θα αποδώσεις. Γι αυτό από την δουλειά του τεχνίτη, μπορείς να προσδιορίσεις και την ηλικία του, διότι ωριμάζει με τον χρόνο, τελειοποιείται. Η αγιογραφία είναι μια θεάρεστη τέχνη, σε γεμίζει ψυχικά, σε ικανοποιεί δεν μπορώ να σας το περιγράψω.
• Υπάρχουν συγκεκριμένες προδιαγραφές για τα πρόσωπα ή προσδίδει ο αγιογράφος χαρακτηριστικά;
Εχει καθιερωθεί, δια μέσου των αιώνων, να έχει ο κάθε άγιος τον συγκεκριμένο εικονογραφικό του τύπο. Δεν μπορείς να κάνεις τον άγιο όπως θέλεις, όπως γίνεται στη δυτική τέχνη, όπου δεν θα δεις ποτέ έναν άγιο να μοιάζει με ενός άλλου τεχνίτη. Σε εμάς, στη βυζαντινή τέχνη, μπορεί να υπάρχει διαφορά από τεχνίτη σε τεχνίτη αλλά ο εικονογραφικός τύπος είναι πάντα ο ίδιος.
• Πώς νιώθετε την ώρα που αγιογραφείτε τον Χριστό, την Παναγία, που είναι τα ιερότερα πρόσωπα της ορθοδοξίας;
Κυριαρχεί το δέος… Γίνεσαι ένα με αυτό που κάνεις. Μεταφέρεσαι, το ζεις, το νιώθεις, έχεις επικοινωνία. Πρόκειται για μια στενή επαφή με το έργο. Ζωγραφίζοντας τον Χριστό, δεν μπορεί να μην είσαι εκεί προσηλωμένος και να μην δώσεις την ψυχή σου σε αυτό που κάνεις. Είναι σαν να γίνεται μια μετάγγιση ψυχών.
• Υπάρχει συγκεκριμένη διάταξη στις αγιογραφίες;
Βεβαίως και υπάρχει. Όλες οι αγιογραφίες μέσα σε έναν ναό ακολουθούν ένα τυπικό και μια συγκεκριμένη διάταξη και όλα έχουν τον συμβολισμό και την σημασία τους. Τίποτε δεν είναι τυχαίο στον χριστιανικό ναό, είναι μια μικρογραφία του σύμπαντος κόσμου – ορατού και αοράτου.
• Στη διάρκεια των ετών, έχει εξελιχθεί η αγιογραφία ως τέχνη και ως τεχνική;
Βέβαια, η βυζαντινή τέχνη έχει περάσει από διάφορα στάδια. Κοιτώντας την εικόνα μπορείς να προσδιορίσεις και ποιου αιώνα είναι, αναλόγως την τεχνική.
• Η δική σας «σφραγίδα» στα έργα σας ποια είναι;
Αυτό που βλέπετε. Με αυτά τα χρώματα μου αρέσει να ζωγραφίζω. Ως σύνολο, είναι ευδιάκριτο ότι είναι δικό μου έργο.
• Υπάρχουν νέοι άνθρωποι που θέλουν να ασχοληθούν με την αγιογραφία;
Ναι, υπάρχει ενδιαφέρον. Εχω έναν βοηθό εδώ και 25 χρόνια, είχα κι έναν ακόμη, ο οποίος στη συνέχεια χειροτονήθηκε κι έγινε ιερέας, πρόκειται για τον αρχιμανδρίτη Παΐσιο Φαρμακίδη τον εφημέριο στους Αγίους Αποστόλους, όπου επιτελεί σπουδαίο έργο. Υπάρχουν κι άλλοι που κατά καιρούς εκδηλώνουν ενδιαφέρον.
• Πόσοι αγιογράφοι είναι στην περιοχή μας;
Εχει αρκετούς. Οι τέσσερις είναι πολύ καλοί και έχουν καταφέρει να ξεχωρίσουν, υπάρχουν κι άλλοι που ακόμα εξελίσσουν την δουλειά τους.
• Ζητούν την συμβουλή σας, την βοήθειά σας;
Ναι, έρχονται. Μάλιστα είχα παλαιότερα σχολή στην Ανάληψη, με εφημέριο τον πατέρα Νεκτάριο Κάνια, όπου έρχονταν περίπου 30 μαθητές. Κάποιοι προχώρησαν αρκετά και σήμερα δουλεύουν ως αγιογράφοι.
• Η αγιογραφία πρέπει να είναι κάτι πολύ βαθύτερο από μια απλή τέχνη…
Σίγουρα. Για να αποδώσεις, πρέπει να σε εκφράζει αυτό που κάνεις. Η τέχνη γενικά, είναι έκφραση. Μόνο όταν κάνεις την δουλειά που σου αρέσει, αυτή δεν είναι δουλεία.
• Τι σας αρέσει περισσότερο να ζωγραφίζετε;
Οπωσδήποτε τον Χριστό, την Παναγία που είναι και τα κύρια πρόσωπα… Από εκεί ξεκινάμε, αυτός είναι ο πυρήνας. Οι περισσότερες παραστάσεις είναι από τον Χριστολογικό Κύκλο, δηλαδή την ζωή του Χριστού.
• Στους νέους ανθρώπους που θέλουν να ασχοληθούν είτε επαγγελματικά είτε ερασιτεχνικά με την αγιογραφία τι συμβουλή θα δίνατε; Από πού πρέπει να ξεκινήσουν;
Από την αγάπη τους γι αυτό. Αν τους αρέσει πραγματικά τότε όλοι οι δρόμοι θα ανοίξουν. Αλλωστε σήμερα είναι πολύ πιο εύκολο, αφού μπορεί κανείς να μπει στο διαδίκτυο και να βρει όσες πληροφορίες χρειάζεται. Όταν εγώ ξεκίνησα, δεν υπήρχε αυτή δυνατότητα. Οι πληροφορίες ήταν περιορισμένες.
• Εσείς πού την μάθατε την τέχνη;
Μόνος μου.
• Είστε αυτοδίδακτος!
Ναι. Αφιέρωσα πολύ προσωπικό χρόνο και κόπο για να εξελιχθώ. Αρχισα ξεσταμπώνοντας εικόνες, δεν είχα ιδέα από βυζαντινή τέχνη όταν ξεκίνησα. Αγαπούσα όμως πολύ αυτό που έκανα. Αγόρασα το βιβλίο του αγιογράφου Φώτιου Κόντογλου «Εκφρασις» – μνημειώδες έργο- που περιείχε χρήσιμες οδηγίες και έπειτα από 4-5 χρόνια που δούλευα, πήγα στο Αγιο Ορος με συστατική επιστολή του τότε μητροπολίτη Καρπάθου Αποστόλου και ωφελήθηκα πραγματικά, είδα πώς γίνεται η αγιογράφηση. Όταν ξεκίνησα, δεν είχα κανέναν να ρωτήσω, να συμβουλευτώ. Σήμερα είναι σαφώς πιο εύκολα τα πράγματα.
• Τα παιδιά σας, που επίσης είναι καταξιωμένα στην τοπική κοινωνία, έχουν κλίση προς την τέχνη; Επηρεάστηκαν από την πορεία σας;
Η κόρη μου, που είναι δασκάλα, ασχολείται με την κεραμική με την οποία επίσης ασχολήθηκα στο παρελθόν, είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα τέχνη με μεγάλη ιστορία και παράδοση στην Κάρπαθο. Τα αγόρια, τράβηξαν άλλους δρόμους την νομική και την ιατρική, με πολλές υποχρεώσεις και περιορισμένο ελεύθερο χρόνο.
