Το απόγευμα της 5ης Σεπτεμβρίου χτύπησε το εσωτερικό της Κατερίνας. Ηταν ο διευθυντής: «Ερχεσαι λίγο;». Η Κατερίνα, γραμματέας, ήξερε ότι τους τελευταίους μήνες ο διευθυντής είχε αρχίσει να πίνει πολύ, από νωρίς το απόγευμα. Εκείνη την ημέρα το είχε παρακάνει. «Καθώς πήγα κοντά του, μου τράβηξε το χέρι για χειραψία και δεν το άφηνε. Με μια πιο γρήγορη κίνηση, προσπάθησε να με τραβήξει να κάτσω πάνω του. Τον απώθησα, άνοιξα την πόρτα και έφυγα». Την άλλη μέρα, μάζεψε θάρρος και του είπε ότι έχει κλονιστεί η εμπιστοσύνη της. «Τσαντίστηκε, μου είπε “αν θες να φύγεις φύγε”». Σήμερα η Κατερίνα, ψάχνει για άλλη δουλειά. «Δεν ξέρω βέβαια εάν πρόκειται για σεξουαλική παρενόχληση, δεν ήταν κάτι φοβερό».
Εμπειρία… λάιτ
Ολες οι μαρτυρίες που συγκέντρωσε η «Κ» από εργαζόμενες διαφόρων ηλικιών, γνωστές επαγγελματίες ή στα πρώτα τους βήματα στην αγορά εργασίας, από τη ναυτιλία μέχρι το θέατρο και από τα ΜΜΕ μέχρι την εστίαση, είχαν παρόμοια κατακλείδα: «Εντάξει, ήταν λάιτ παρενόχληση», «δεν ξέρω αν ήταν σεξουαλική παρενόχληση από τη στιγμή που δεν με άγγιξε», «θα μπορούσα να είχα αντιδράσει διαφορετικά», «τουλάχιστον δεν εμφανίστηκε γυμνός με μπουρνούζι όπως ο Ουάινσταϊν». Δεν είναι τυχαίο.
Στην Ελλάδα των «χαλαρών» κανόνων επαγγελματικής συμπεριφοράς και των συγκεχυμένων ορίων σε ρόλους και σχέσεις, η σεξουαλική παρενόχληση στον χώρο εργασίας περνά κατά βάση αδιάγνωστη. Ως κάτι που «είναι αλλά μπορεί και να μην είναι» ή κάτι που «συμβαίνει», είναι στο job description (10% των εργαζομένων δηλώνουν ότι την έχουν υποστεί). Το να αμφισβητήσει ο εργαζόμενος τον εαυτό του («μήπως είμαι υπερβολική;») είναι αναμενόμενο, ιδίως όταν η εναλλακτική είναι η ανεργία.
Κι όμως, σύμφωνα με τους ειδικούς όλες ανεξαιρέτως οι ιστορίες που καταγράψαμε εμπίπτουν στις διατάξεις της σχετικής νομοθεσίας, αποτελούν κρούσματα σεξουαλικής παρενόχλησης και θα μπορούσαν να έχουν φτάσει στο δικαστήριο με ιδιαίτερα αρνητικές επιπτώσεις για τους θύτες. Σύμφωνα με τον Ν. 3896/2010 περί ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην εργασία, σεξουαλική παρενόχληση είναι κάθε μορφή «ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος». Οπως ρητά αναφέρεται, «η σεξουαλική παρενόχληση, καθώς και οποιαδήποτε λιγότερο ευνοϊκή μεταχείριση που οφείλεται στην ανοχή ή στην απόρριψη αυτής της συμπεριφοράς, συνιστούν διάκριση λόγω φύλου και απαγορεύονται». Οι θύτες διώκονται κατ’ έγκληση και τιμωρούνται με φυλάκιση από έξι μήνες μέχρι τρία χρόνια και χρηματική ποινή τουλάχιστον 1.000 ευρώ. (Οι αστικές αποζημιώσεις κυμαίνονται από 15.000 και άνω). Μάλιστα, ο νόμος προβλέπει ότι το βάρος της απόδειξης ότι δεν υπήρξε σεξουαλική παρενόχληση το φέρει ο κατηγορούμενος. Ελάχιστες υποθέσεις βέβαια φτάνουν στα δικαστήρια. «Το θέμα παραμένει ταμπού» λέει στην «Κ» ο δικηγόρος κ. Δημήτρης Κρεμαλής που ειδικεύεται στο εργατικό δίκαιο. «Ιδίως στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που δεν έχουν ειδικές υπηρεσίες ανθρώπινου δυναμικού ή καταγγελιών, ο εργαζόμενος αποθαρρύνεται από το να μιλήσει. Οι γυναίκες φτάνουν στους δικηγόρους όταν φτάσουν στο “αμήν”. Οι υποθέσεις που έχουμε χειριστεί είναι υποθέσεις που έχουν περάσει το όριο ανοχής, συνδέονται με βλαπτική μεταβολή των σχέσεων εργασίας, με καταγγελίες συμβάσεων χωρίς αποζημίωση, bullying κ.λπ.». Στις περισσότερες περιπτώσεις, έχει επιτευχθεί εξωδικαστικός συμβιβασμός.
«Εξωδικαστικά» είχαν πιάσει και τη Μαρία, 38 ετών σήμερα (τα στοιχεία όλων των γυναικών βρίσκονται στη διάθεση της εφημερίδας) να την πείσουν να μην καταγγείλει τον προϊστάμενό της στο κανάλι. «“Μήπως τον παρεξήγησες;”, “Μήπως ήταν απλό φλερτ;” μου έλεγαν παλιότεροι συνάδελφοι. Ημουν πολύ μικρή τότε και πράγματι είχα αρχίσει να πιστεύω ότι τον είχα παρεξηγήσει». Ο εν λόγω την έφερνε πολύ συχνά σε δύσκολη θέση. Μια φορά την είχε καλέσει να τον συνοδεύσει σε μια σημαντική συνέντευξη Τύπου. «Μου είχε πει ότι μετά θα πάμε μεγάλη παρέα να φάμε. Τελικά ήμασταν οι δυο μας. Στο γραφείο ερχόταν από πάνω μου και μου έλεγε π.χ. “με τρελαίνει το άρωμά σου”. Οταν είδε ότι δεν ανταποκρίνομαι στο φλερτ του άρχισε να μου μιλάει άσχημα, να μου φωνάζει, να απειλεί ότι θα με απολύσει». Τελικά, η Μαρία άλλαξε δουλειά. Δύο χρόνια αργότερα, ο προϊστάμενός της βρέθηκε απολογούμενος στην Ενωση Συντακτών για σεξουαλική παρενόχληση μετά καταγγελία άλλης συναδέλφου.
«Δεν το είπα σε κανέναν»
Η Λ. είναι ηθοποιός. Προ ολίγων ετών έπαιζε σε μια τηλεοπτική σειρά, με την οποία έγινε ευρύτερα γνωστή. «Γνωστός σκηνοθέτης με παίρνει τηλέφωνο, μου λέει ότι με είδε και του άρεσα και μου πρότεινε συνεργασία για την επόμενη σεζόν. Η χαζή χάρηκα. Μου κλείνει ραντεβού στο σπίτι του για να διαβάσω τον ρόλο. Μην τα πολυλογώ, βρέθηκα ξαφνικά στον καναπέ με αυτόν από πάνω μου. “Δεν το είχα σκεφτεί έτσι”, του λέω η αθώα ξανθιά. “Καλά θα κάνεις να το σκεφτείς αν θέλεις να δουλέψουμε μαζί”, λέει. Ε, το σκέφτηκα και έφυγα». Η Στέλλα είχε μια παρόμοια «εξωσωματική» εμπειρία πριν από λίγα χρόνια. «Ημουν 21 και μόλις είχα αρχίσει να εργάζομαι στη διαφήμιση. Διευθυντής μου ήταν ένας άνδρας κάπως αστείος, γύρω στα 50, παντρεμένος. Μια μέρα με φωνάζει στο γραφείο του και μου λέει “κανένας δεν είναι αναντικατάστατος”. Αμέσως μετά με πιάνει από τα μπράτσα και πιέζει τα χείλη του στα δικά μου. Ξαφνιάστηκα και ντράπηκα φοβερά. Εκανα μεταβολή και έφυγα κατακόκκινη. Επειτα από λίγο πήγα σε άλλη εταιρεία. Δεν το είπα ποτέ σε κανέναν γιατί κατ’ αρχάς ντρεπόμουν, αναρωτιόμουν τι είχα κάνει για να του δώσω το δικαίωμα. Σκεφτόμουν ότι δεν ήταν ένα τέρας, η εξαίρεση, αλλά απλώς ένας άνδρας σε θέση εξουσίας. Χρειάστηκε να περάσουν μερικά χρόνια για να καταλάβω ότι ακόμα και το να αντιμετωπίζεις τη σεξουαλική παρενόχληση σαν κάτι συνηθισμένο είναι μέρος του προβλήματος».
«Ελεγα όχι, αλλά δεν ήταν αρκετό»
«Εχεις τον πιο ωραίο κ… από όλες», έλεγε μπροστά σε όλο το προσωπικό ο σεφ εστιατορίου που έκανε η Τζένη την πρακτική της. Ηταν ένα από τα πιο… λάιτ σχόλιά του. Οι τρεις μήνες που χρειάστηκε να τον ανέχεται για να βελτιώσει το βιογραφικό της ήταν ατέλειωτοι. Επρεπε να αποκρούει τις συνεχείς προσκλήσεις για δείπνο και σεξ, για σεξ σκέτο, τις χειρονομίες του, να αποφεύγει το βλέμμα του. «Το χειρότερο απ’ όλα είναι πως ακόμα και τώρα έχω αμφιβολίες για το αν ήμουν αρκετά ξεκάθαρη ότι ενοχλούμαι. Εφευγα, έλεγα συνεχώς “όχι”, αλλά δεν ήταν αρκετό», λέει στην «Κ».
Σύμφωνα με τον εργατολόγο Γιάννη Καρούζο, το γεγονός ότι ο προϊστάμενός της ποτέ δεν την άγγιξε δεν έχει σημασία για το δικαστήριο. «Η σχετική νομολογία έχει κρίνει ότι ακόμα και οι στοματικές προκλήσεις με υπονοούμενο, οι μορφασμοί του προσώπου, οι απρεπείς χειρονομίες ή τα σεξουαλικά υπονοούμενα υπό τη μορφή αστείου συνιστούν σεξουαλική παρενόχληση». Πάντως, αν η Τζένη είχε «ενδώσει» στις πιέσεις του αφεντικού, θα ήταν μετά πολύ δύσκολο να στοιχειοθετηθεί το αδίκημα. «Αν διαπιστωθεί ότι υπήρξε ανταπόκριση ή σχέση μεταξύ των δύο, μετριάζονται οι κυρώσεις για εκείνον που έχει διαπράξει το αδίκημα. Δηλαδή η αποδοχή του “φλερτ” μπορεί να καταλήξει σε πλήρη αποδυνάμωση του δικαιώματος του εργαζομένου». Οπως σημειώνει ο κ. Καρούζος, τα περισσότερα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης καταγράφονται σε συνθήκες εργασίας «κλειστής ομάδας» προϊσταμένου – υφισταμένων, μεταξύ εργοδότη – ιδιαιτέρας, ενώ αρκετά είναι και τα κρούσματα παρενόχλησης από γυναίκες προς άνδρες, ιδιαίτερα σε δομημένες επιχειρήσεις με αυστηρή ιεραρχική εξέλιξη
Καθημερινή
