Του Leonid Bershidsky
Η ενισχυμένη αντίληψη της ύπαρξης μιας ρωσικής απειλής για τη Δύση θα μπορούσε να έχει τουλάχιστον μία θετική συνέπεια: Την ένταξη της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (FYROM) στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά το τεράστιο συλλαλητήριο στην Αθήνα την Κυριακή, με τουλάχιστον 140.000 ανθρώπους να διαμαρτύρονται ενάντια στην -κατά πώς φαίνεται- βούληση της ελληνικής κυβέρνησης για συμβιβασμό στο όνομα της πΓΔΜ, δείχνει ότι το ζήτημα που υφίσταται εδώ και 26 χρόνια, δεν πρόκειται απλώς να εξαφανιστεί.
Από τότε που η Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε το 1991, η πΓΔΜ δεν έχει μόνιμο κι επίσημο όνομα, επειδή η Ελλάδα υποστηρίζει ότι η βόρεια επαρχία της είναι η αληθινή Μακεδονία, το λίκνο της ελληνικής αυτοκρατορίας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Έλληνες και Βούλγαροι ιστορικοί ισχυρίζονται εδώ και καιρό ότι ο πληθυσμός της πΓΔΜ – το έδαφος της οποίας έχει υπάρξει υπό βουλγαρικό έλεγχο – είναι ουσιαστικά βουλγαρικός, με λίγα “δικαιώματα” στην αρχαία ελληνική κληρονομιά και ότι ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος, οι επινοητές του κυριλλικού αλφαβήτου και μέρος του Πανθέου των εθνικών ηρώων της Μακεδονίας, γεννήθηκαν από Έλληνα πατέρα και Βουλγάρα μητέρα.
Ωστόσο, στην ίδια την FYROM, η κυρίαρχη άποψη -που ενισχύθηκε καθ’ όλη τη διάρκεια της ύπαρξης της Γιουγκοσλαβίας υπό τον Iosip Broz Tito και αργότερα από εθνικιστικές κυβερνήσεις – είναι ότι η χώρα έχει ξεχωριστή εθνική ταυτότητα και πλήρη δικαιώματα στο όνομα “Μακεδονία”. Ο αερολιμένας στα Σκόπια, την πρωτεύουσα, έχει λάβει το όνομά του από τον Μέγα Αλέξανδρο και ένα μεγαλοπρεπές άγαλμα στην κεντρική πλατεία της πόλης είναι γνωστό ότι είναι προς τιμήν του, αν και δεν υπάρχει ταμπέλα. Ο Κύριλλος και ο Μεθόδιος τιμούνται ως ντόπιοι. Οι διεκδικήσεις αυτές έχουν αποτελέσει ουσιαστικό μέρος των προσπαθειών της κυβέρνησης για το όνομα του έθνους που στοχεύουν στο να αποκτήσει η πΓΔΜ το “στίγμα” της στον χάρτη ως τουριστικός προορισμός.
Η Βόρεια Ελλάδα, με μια τουριστική βιομηχανία που χτίστηκε γύρω από τον Μ. Αλέξανδρο, αισθάνεται δυσαρέσκεια όσον αφορά στον ανταγωνισμό και οι πολιτικοί στην Αθήνα φοβούνται εδώ και χρόνια ότι οι πολιτιστικές διεκδικήσεις θα εξελιχθούν σε εδαφικές. Η Ελλάδα και η FYROM έχουν βάλει ταμπέλες “Καλώς ήλθατε στη Μακεδονία” και στις δύο πλευρές των συνόρων. Η Ελλάδα έχει ασκήσει βέτο στις προσπάθειες της πΓΔΜ να ενταχθεί στην ΕΕ (είναι υποψήφια για προσχώρηση από το 2005) και στο ΝΑΤΟ, ζητώντας να αποσύρει τις απαιτήσεις της για το όνομα “Μακεδονία”. Στην ίδια την πΓΔΜ, σημαντική πλειοψηφία των πολιτών επιθυμεί να ενταχθεί η χώρα τους στις δύο ενώσεις, αλλά ο αριθμός τους συρρικνώνεται δραματικά εάν απαιτηθεί αλλαγή ονόματος για την ένταξη.
Ο διπλωμάτης των ΗΠΑ Matthew Nimetz, ο οποίος διαπραγματεύεται με στόχο τον τερματισμό της διαμάχης από το 1994, πρώτα εξ ονόματος της κυβέρνησης των ΗΠΑ και στη συνέχεια ως ειδικός απεσταλμένος των Ηνωμένων Εθνών για το θέμα, υποστήριξε ότι η λύση είναι θέμα “timing“. Και, χάρη στις πρόσφατες κινήσεις του Ρώσου Προέδρου Vladimir Putin, δημιουργήθηκε ένα παράθυρο ευκαιρίας.
Από τότε που η Ρωσία προσήρτησε την Κριμαία από την Ουκρανία το 2014, υπήρξαν φόβοι ότι το Κρεμλίνο εμπλέκεται στα Βαλκάνια, μια παραδοσιακή ρωσική “σφαίρα” επιρροής χάρη στους ιστορικούς δεσμούς με τη Σερβία. Το φιλορωσικό αίσθημα παραμένει υψηλό στη Σερβία σήμερα και η σημερινή κυβέρνηση της χώρας προσπαθεί να συμβιβάσει αυτό το αίσθημα με την επιθυμία για ένταξη στην ΕΕ, όπως προσπάθησε ανεπιτυχώς και η ουκρανική κυβέρνηση πριν από το 2014. Οι εισαγγελείς στο Μαυροβούνιο κατηγόρησαν το Κρεμλίνο ότι βρέθηκε πίσω από μία απόπειρα πραξικοπήματος στη χώρα τον Οκτώβριο του 2016 για να εμποδίσει την ένταξή του στο ΝΑΤΟ (εντάχθηκε πέρυσι). Και η ρωσική παρουσία είναι από καιρό αισθητή στην πΓΔΜ. Σύμφωνα με αρχεία της πΓΔΜ που διέρρευσαν πρόσφατα, το Κρεμλίνο προσπαθεί να διαδώσει την προπαγάνδα και να προκαλέσει αντιπαράθεση, ωθώντας τη χώρα μακριά από μία δυτική κατεύθυνση.
Αυτό άσκησε πιέσεις τόσο στην ΕΕ όσο και στο ΝΑΤΟ να επιλύσουν τη διαφωνία σχετικά με την ονομασία όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Δεδομένου του καθεστώτος της Ελλάδας ως περιφέρειας της ΕΕ, θα ανέμενε κανείς ότι ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Αλέξης Τσίπρας θα ήταν διατεθειμένος τελικά να δεχθεί ένα συμβιβασμό. Ταυτόχρονα, η πΓΔΜ είχε μια φιλοδυτική κυβέρνηση από πέρυσι. Ο πρωθυπουργός Zoran Zaev έχει υποσχεθεί να προωθήσει τις συνομιλίες για την ένταξη στην ΕΕ και το ΝΑΤΟ και να συνεργαστεί με την Ελλάδα.
Ο συμβιβασμός που συζητείται έχει προταθεί χωρίς επιτυχία και στο παρελθόν: Η πΓΔΜ αναμένεται να δεχθεί έναν προσδιορισμό πριν από το όνομα “Μακεδονία”, όπως “Άνω Μακεδονία”, “Βόρεια Μακεδονία” ή “Νέα Μακεδονία”. Αυτή τη φορά, ίσως έχει μια πιθανότητα. Η ανάγκη του ΝΑΤΟ να επεκταθεί για να αντιμετωπίσει τον Putin οδηγεί και στην επέκταση της ΕΕ στα Βαλκάνια – κάτι που δεν θα αποτελούσε προτεραιότητα υπό διαφορετικές συνθήκες.
Αυτό το παράθυρο ευκαιρίας έχει ένα ελάττωμα, όμως. Αν και οι Έλληνες πολίτες επέτρεψαν στο παρελθόν στον Τσίπρα να λυγίσει σε εξωτερικές απαιτήσεις, το να επιτρέψουν στη γειτονική χώρα να χρησιμοποιήσει το όνομα “Μακεδονία” υπό οποιοδήποτε πλαίσιο μπορεί να αποτελεί κόκκινη γραμμή. Μια οικονομική πολιτική που υπαγορεύεται από τους πιστωτές είναι, αν μη τι άλλο, προσωρινή. Η Ελλάδα μπορεί ακόμη και να ανακτήσει την πλήρη πρόσβαση στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές φέτος, μετά την πώληση ομολόγων του περασμένου έτους. Αλλά πολλοί Έλληνες, που ήδη αισθάνονται ταπεινωμένοι από την πρόσφατη υποβάθμιση της κυριαρχίας της χώρας, φαίνεται να είναι ιδιαίτερα απρόθυμοι να επιτρέψουν μια μόνιμη παραχώρηση στην πΓΔΜ.
Η Νέα Δημοκρατία, το φιλελεύθερο κόμμα που έχει το προβάδισμα σήμερα στις δημοσκοπήσεις, δεν είναι αντίθετη σε έναν συμβιβασμό “με προσδιορισμό”, αλλά δεν θα υπερψηφίσει μαζί με την κυβέρνηση Τσίπρα και είναι πιθανό να μην ψηφίσει ούτε το εθνικιστικό κόμμα των Ανεξάρτητων Ελλήνων, που αποτελεί μέρος του κυβερνώντος συνασπισμού. Η ισχυρή Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία – με τους ισχυρούς δεσμούς της με τη Ρωσική – υποστήριξε τις διαμαρτυρίες. Υπάρχει ακόμη και πιθανότητα κυβερνητικής κρίσης και πρόωρων εκλογών.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, η αποδοχή ενός συμβιβασμού με τον Τσίπρα μπορεί να αποδειχτεί δύσκολη και για τον Zaev: Τι θα συμβεί αν η επόμενη ελληνική κυβέρνηση την αναστρέψει; Αν το παράθυρο για συμφωνία κλείσει και ο Putin κερδίσει μια παράταση-έκπληξη στα Βαλκάνια, η ιστορία – τόσο η αρχαία όσο και η σύγχρονη – θα δεχτεί ένα ακόμα χτύπημα στο μεταμοντέρνο ευρωπαϊκό εγχείρημα.
