Το βασικό θέατρο εκτύλιξης θερμών επεισοδίων από την Τουρκία θα είναι το προσεχές διάστημα η Κυπριακή ΑΟΖ, εκτιμά στο Liberal ο Αγγελος Συρίγος, αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πάντειο.
Και εξηγεί ότι τα επεισόδια στο Αιγαίο θα γίνουν, αλλά θα έχουν την έννοια να αποπροσανατολίσουν την προσοχή της Ελλάδας από τα τεκταινόμενα στην Κυπριακή ΑΟΖ, όπου και το πραγματικό διακύβευμα για την Άγκυρα. Κρούει μάλιστα τον κώδωνα του κινδύνου για την άποψη που παρουσιάζεται ως “win-win” ότι η Τουρκία θα αρκεστεί σε κάποιο μερίδιο από τα κοιτάσματα του νησιού, για να υποχωρήσει από τις διεκδικήσεις της, επισημαίνοντας ότι αυτό στην πραγματικότητα θα της ανοίξει την όρεξη για περισσότερα.
Εκτιμά ότι οι δύο Έλληνες στρατιωτικοί θα μείνουν για κάποιους μήνες στις τουρκικές φυλακές, καθώς οι κρατήσεις πολιτών τρίτων χωρών (από Γερμανία, ΗΠΑ) αποτελούν για την Άγκυρα εργαλείο άσκησης εξωτερικής πολιτικής, ενώ υπενθυμίζει ότι το πλέον σταθερό όπλο που έχει στα χέρια του ο Erdogan, είναι τα τουλάχιστον 3,5 εκατομμύρια Σύριων προσφύγων και η απειλή ότι θα “στείλει” 40.000 στα νησιά του Αιγαίου.
Επειδή η Ευρώπη δεν θα διακινδυνεύσει να ξαναγυρίσει στο 2015 από πλευράς προσφυγικών ροών, πρέπει να βρούμε τρόπους που χωρίς να αναιρούν τη γενική εικόνα των σχέσεων Βρυξελλών-Άγκυρας, θα επικεντρώνουν σε θέματα που μας ενδιαφέρουν, σημειώνει ο καθηγητής του Παντείου. Και φέρνει ως παράδειγμα την υιοθέτηση μιας ευρωπαϊκής ταξιδιωτικής οδηγίας, που θα αναφέρει ότι όσοι επισκέπτονται την Τουρκία κινδυνεύουν να συλληφθούν και να κρατηθούν αυθαίρετα ή μέτρα κατά εταιρειών που συνεργάζονται με την τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου ΤΡΑΟ, αν πρόκειται για έρευνες στην ανατολική Μεσόγειο.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φιντικάκη
Κοινό ερώτημα στο μυαλό όλων πλέον, είναι μέχρι πού μπορεί να το τραβήξει η Άγκυρα. Μπορεί να επιχειρήσει νέα θερμά επεισόδια σε Αιγαίο, Κύπρο ή αλλού; Ακόμη και να προκαλέσει μια σύρραξη;
Ο εφιάλτης του Erdogan δεν είναι μία πολεμική σύρραξη, ούτε τα φέρετρα με τους νεκρούς στρατιώτες. Η Τουρκία είναι συνηθισμένη σε αυτά. Χρόνια ολόκληρα η πολιτική και στρατιωτική ηγεσία πηγαίνει σε κηδείες “μαρτύρων”, όπως ονομάζονται όσοι σκοτώνονται πολεμώντας για την Τουρκία.
Ο εφιάλτης του Erdogan είναι να φανεί ότι οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις είναι αναποτελεσματικές ή ανίκανες. Γι’ αυτό το λόγο θα αποφύγει να εμπλακεί σε έναν πόλεμο που μπορεί να δείξει την ανεπάρκειά του. Μία πολεμική σύρραξη με την Ελλάδα ενέχει αυτόν τον κίνδυνο. Μιλάμε για δύο νατοϊκούς στρατούς με ισχυρό οπλισμό.
Η Τουρκία είναι εδώ και μήνες αφοσιωμένη στο Κουρδικό. Δεν είναι μόνον το Αφρίν της Συρίας. Είναι και ο εσωτερικός αγώνας της εναντίον των δικών της Κούρδων αυτονομιστών όπως και η κατάσταση στο Ιράκ. Η Άγκυρα αρέσκεται να λέει ότι έχει τη δυνατότητα να διεξάγει δυόμισυ πολέμους, έναν με τη Συρία, έναν με την Ελλάδα και “μισό” στο εσωτερικό της χώρας κατά των Κούρδων.
Στην πραγματικότητα ποτέ δεν είχε αυτή τη δυνατότητα. Επιπλέον μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 2016 πολλοί ικανοί αξιωματικοί έχουν φυλακισθεί ή αποστρατευθεί. Επομένως η πιθανότητα πολεμικής σύγκρουσης είναι μικρή.
Ισχύει το ίδιο με τα θερμά επεισόδια;
Όχι, δεν ισχύει το ίδιο για τα θερμά επεισόδια. Εδώ και λίγο καιρό ο Erdogan αποδέχεται τη διακινδύνευση ενός θερμού επεισοδίου, όπως φάνηκε με τον εμβολισμό του λιμενικού σκάφους στα Ίμια. Θεωρεί ότι η Ελλάδα δεν θα κλιμακώσει διότι είναι μία χρεωκοπημένη χώρα με αδύνατη ηγεσία και φόβο για τις συνέπειες μίας γενικευμένης σύραξης. Επομένως, θα υπάρξουν θερμά επεισόδια.
Το βασικό θέατρο εκτυλίξεως των θερμών επεισοδίων θα είναι η κυπριακή ΑΟΖ, όπου το διακύβευμα για την Τουρκία είναι σημαντικό. Τα επεισόδια στο Αιγαίο θα έχουν την έννοια να αποσπάσουν την προσοχή της Ελλάδος από τα τεκταινόμενα στην κυπριακή ΑΟΖ.
Τέλος, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ένα σταθερό όπλο στα χέρια του Erdogan είναι ο τεράστιος αριθμός προσφύγων και μεταναστών που βρίσκονται σήμερα στην Τουρκία. Μόνον οι επισήμως καταγεγραμμένοι Σύριοι ξεπερνούν τα 3.500.000.
Το να “αφήσει” να περάσουν στα νησιά του Αιγαίου 30.000 ή 40.000, θα είναι για την Τουρκία μία μείωση στα όρια του στατιστικού λάθους. Για τις δικές μας υποδομές όμως θα είναι η χαριστική βολή.
Σε ρητορικό επίπεδο, ο Erdogan θυμίζει όλο και περισσότερο τον Βορειοκορεάτη Kim Jong-un. Κάθε φορά όμως που το καθεστώς Erdogan εισπράττει μια σκληρή απάντηση, όπως συνέβη κατά τη σύγκρουση με τη Ρωσία, κάνει πίσω. Ξέρει με λίγα λόγια ποια είναι τα όριά του. Το ερώτημα είναι ποια θεωρεί ότι είναι τα όρια του στη περίπτωση της Ελλάδας. Μήπως θεωρεί ότι είναι μεγάλα τα περιθώρια που έχει;
Η παρατήρηση είναι πολύ σωστή. Διακρίνουμε μία τεράστια διαφορά ανάμεσα στη ρητορική του Erdogan και στις πράξεις του.
Ο τούρκος πρόεδρος διακρίνεται για τον εντυπωσιακό βερμπαλισμό του. Τις τελευταίες ημέρες αναφερόμενος στους αμερικανούς είπε επανειλημμένως ότι θα δοκιμάσουν το “οθωμανικό χαστούκι”.
Παράλληλα προειδοποίησε τους Ευρωπαίους ότι εάν ανοίξει τα τουρκικά σύνορα “δεν θα βρίσκουν τρύπα να κρυφτούν” από τους μετανάστες και τους πρόσφυγες. Παρ’ ολα αυτά είναι εξαιρετικά προσεκτικός στις κινήσεις του.
Στη Συρία επιτέθηκε στο Αφρίν που βρισκόταν υπό ρωσικό έλεγχο αφού πρώτα διασφάλισε τη σύμφωνη γνώμη των Ρώσων. Στην κυπριακή ΑΟΖ επέλεξε να παρεμποδίσει το πλοίο της ΕΝΙ στο τεμάχιο 3 ,την έρευνα και εκμετάλλευση του οποίου είχαν εταιρείες από την ευρισκόμενη σε προεκλογική περίοδο Ιταλία, και τη μακρινή και αδιάφορη Κορέα.
Γενικώς επιλέγει κινήσεις που να τον εμφανίζουν να δρα σχετικώς νομιμοποιημένα. Επί παραδείγματι, η σύλληψη των δύο ελλήνων στρατιωτικών έγινε με την επίκληση της πιθανής εισόδου τους για λίγα μέτρα σε τουρκικό έδαφος.
Ο τρόπος που κινείται ο Erdogan είναι ενδεικτικός της προσωπικής του πολιτικής ιστορίας στο εσωτερικό της Τουρκίας. Πάντα προχωρούσε σκαλοπάτι-σκαλοπάτι. Όταν θεωρεί ότι κάπου έχει περιθώριο να κινηθεί, επιδιώκει ισοπεδωτικές επιθέσεις με όλες του τις δυνάμεις. Όταν βλέπει ότι δεν θα επιτύχει, περιορίζεται σε βερμπαλισμούς.
Τρεις και πλέον εβδομάδες μετά την κράτηση των ελλήνων στρατιωτικών είναι σαφές, και ιδιαίτερα ανησυχητικό για τους ίδιους, ότι χρησιμοποιούνται από το τουρκικό καθεστώς για την επιδίωξη άλλων στόχων. Τι να περιμένουμε;
Οι Τούρκοι έχουν υπό κράτηση εδώ και 17 μήνες έναν αμερικανό πάστορα. Ο Erdogan έχει ευθέως ζητήσει να τον ανταλλάξει με τον μουσουλμάνο “πάστορα” τον Fethullah Gulen που ζει στις ΗΠΑ.
Πέραν του πάστορα, στις τουρκικές φυλακές κρατούνται τρία άτομα με διπλή τουρκική και αμερικανική υπηκόοτητα και δύο τούρκοι υπάλληλοι των αμερικανικών προξενικών αρχών στην Τουρκία.
Επίσης κρατούνται άλλοι πέντε Γερμανοί πολίτες. Ήταν διπλάσιοι αλλά μειώθηκαν όταν η Γερμανία έβγαλε ταξιδιωτική οδηγία για τον κίνδυνο αυθαίρετης συλλήψεως Γερμανών εν όσω βρίσκονται στην Τουρκία.
Σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να δούμε την απόφαση Erdogan να κρατήσει τους δύο έλληνες στρατιωτικούς. Οι κρατήσεις πολιτών τρίτων χωρών αποτελούν για την Τουρκία εργαλείο ασκήσεως εξωτερικής πολιτικής. Αυτό σημαίνει ότι οι δύο στρατιωτικοί μας μάλλον θα μείνουν κάποιους μήνες στις τουρκικές φυλακές.
Στον αμερικανικό Τύπο πάντως πληθαίνουν τα δημοσιεύματα ότι ο Erdogan μετατρέπει την Τουρκία σε μια “ολοκληρωτική φυλακή”, ότι “είναι δικτάτορας, και πρέπει να ξεσκεπαστεί”. Από την πλευρά της η Ουάσινγκτον ακολουθεί πιο “συμβιβαστική” στάση. Τελικά, ποια είναι ακριβώς η θέση των ΗΠΑ;
Είναι προφανές ότι οι ΗΠΑ δεν θέλουν με τίποτα να χάσουν την Τουρκία από σύμμαχο. Δείχνουν διατεθειμένες να καταπιούν αρκετά.
Η ολίσθηση της Τουρκίας προς την απολυταρχία δεν σημαίνει ότι είναι επαρκής λόγος για να πάψουν να είναι σύμμαχοι. Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να έχουν στενές σχέσεις με το Πακιστάν παρ’ ότι είναι καθ’ όλα προβληματικό, εξόχως αυταρχικό και εμφορείται από ακραίες ισλαμικές απόψεις. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την Τουρκία.
Δεν είναι προς το συμφέρον της Δύσεως ούτε και της Ελλάδας να μετατραπεί η Τουρκία σε ένα σουνιτικό Ιράν. Από εκεί και πέραν όμως εμείς ως άμεσοι γείτονες γνωρίζουμε ότι η Τουρκία είναι μία χώρα που ρέπει προς τον αυταρχισμό. Εάν θα λέγεται Σουλτάνος, Kemal ή Erdogan δεν αλλάζει πολύ τα πράγματα.
Το ενδιαφέρον πάντως είναι ότι η μόνη περίοδος που η Τουρκία πλησίασε προς τις καθημερινές συνήθειες μίας πραγματικής δημοκρατίας ήταν η πρώτη περίοδος Erdogan.
Σύμφωνα με τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις, το Αφρίν έχει σε μεγάλο βαθμό καταληφθεί, με τον Erdogan να δηλώνει ότι σειρά τώρα έχει το Μανμπίτζ και να καλεί τις ΗΠΑ να αποσύρουν τις δυνάμεις τους μαζί με τις κουρδικές δυνάμεις. Πώς πιστεύετε ότι θα αντιδράσουν οι ΗΠΑ;
Το κρίσιμο θέμα μεταξύ των δύο χωρών σήμερα είναι η στρατιωτική και πολιτική υποστήριξη που παρέχουν οι ΗΠΑ στις δυνάμεις της κουρδικής πολιτοφυλακής στη Συρία.
Οι ΗΠΑ ισχυρίζονται ότι δεν μπορούν να εγκαταλείψουν τους συμμάχους τους Κούρδους που βοήθησαν αποτελεσματικά στην εκκαθάριση του μεγαλύτερου τμήματος του ISIS.
Στην πραγματικότητα οι ΗΠΑ θέλουν τους Κούρδους ως αντίβαρο στην αυξημένη ρωσική επιρροή στη Συρία. Πίσω από την επιφάνεια είναι επίσης οι Ισραηλινοί. Θέλουν να βοηθήσουν τους Κούρδους να σταθούν στα πόδια τους, διότι θα δημιουργήσουν μία σοβαρή πληγή σε όλα τα κράτη της Μέσης Ανατολής με τα οποία οι σχέσεις τους είναι άθλιες.
Κούρδοι ζουν στην Τουρκία, στο Ιράκ, στη Συρία και πρωτίστως για τους Ισραηλινούς στο Ιράν. Επομένως, το θέμα των Κούρδων δεν είναι απλό.
Από την άλλη πλευρά ο Erdogan δυσπιστεί τρομερά έναντι των Αμερικανών. Είναι βέβαιος ότι ενορχήστρωσαν το αποτυχημένο πραξικόπημα του Ιουλίου 2016. Πρέπει να περιμένουμε να δούμε προς τα πού θα κινηθούν τα πράγματα.
Πολλή κουβέντα έχει γίνει και για το αν θα διεξαχθεί ή όχι η επικείμενη Σύνοδος στη Βάρνα με ατζέντα τα ευρωτουρκικά. Βλέπετε την ΕΕ να σκληραίνει τη στάση της έναντι της Τουρκίας το προσεχές διάστημα; Μήπως αυτός είναι ο λόγος που ο Erdogan έχει τελευταίως ανεβάσει τους τόνους;
Οι σχέσεις της ΕΕ με την Τουρκία κινούνται σε πολλά επίπεδα. Ένα από αυτά είναι και το προσφυγικό. Μην ξεχνάμε ότι η άνοδος των διαφόρων αντισυστημικών κομμάτων στις χώρες της ΕΕ είχε ως αιχμή του δόρατος τον μεγάλο αριθμό προσφύγων και μεταναστών.
Η ΕΕ δεν θα διακινδυνεύσει να ξαναγυρίσει στο 2015 από πλευράς προσφυγικών ροών. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η εκταμίευση των 3 δισ. ευρώ που αποφάσισε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή την προηγούμενη εβδομάδα.
Με αυτά τα δεδομένα η Ελλάδα καλείται να βρει τρόπους που χωρίς να αναιρούν τη γενική εικόνα των σχέσεων ΕΕ-Τουρκίας, θα επικεντρώνουν σε θέματα που μας ενδιαφέρουν. Επί παραδείγματι μία ευρωπαϊκή ταξιδιωτική οδηγία που θα αναφέρει ότι όσοι επισκέπτονται την Τουρκία κινδυνεύουν να συλληφθούν και να κρατηθούν αυθαίρετα, θα διευκόλυνε το θέμα της κρατήσεως ευρωπαίων πολιτών στις τουρκικές φυλακές, μεταξύ των οποίων είναι και οι δύο δικοί μας στρατιωτικοί.
Ένα δεύτερο σημείο είναι το θέμα της κυπριακής ΑΟΖ και του σοβαρού ενδεχομένου να επιχειρήσουν εκεί οι Τούρκοι γεωτρήσεις. Η ΕΕ έχει ένα παρελθόν με επιβολή περιοριστικών μέτρων ή κυρώσεων σε επιμέρους τομείς σε βάρος διαφόρων χωρών. Η υιοθέτηση μέτρων κατά εταιρειών που συνεργάζονται με την τουρκική κρατική εταιρεία πετρελαίου ΤΡΑΟ, εάν πρόκειται για έρευνες στην ανατολική Μεσόγειο, θα δρούσε αποτρεπτικά.
Πρέπει, όμως να κινηθούμε άμεσα και με φαντασία και να φτιάξουμε τις κατάλληλες συμμαχίες. Έως τότε ο Erdogan θα θεωρεί ορθώς πως όσα κάνει θα παραμένουν ανεκτά από την ΕΕ.
Ανεξάρτητα πάντως της στάσης των εταίρων και συμμάχων μας έναντι της Τουρκίας, ολοένα και περισσότεροι θεωρούν ότι ήρθε η ώρα η Αθήνα να αλλάξει το στρατιωτικό της δόγμα έναντι της Άγκυρας, να προβεί σε νέους εξοπλισμούς, να συνάψει συμμαχίες με χώρες που ενοχλούνται από τον αναθεωρητισμό της Άγκυρας. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να κάνουμε;
Εκείνο που χρειάζεται να κάνουμε είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι μετά το BREXIT έκλεισε οριστικά ο δρόμος της Τουρκίας προς την ΕΕ.
Από το 1999 η Ελλάδα στήριξε όλη τη στρατηγική της έναντι της Τουρκίας στην ενταξιακή πορεία της τελευταίας. Σήμερα απαιτείται μία νέα στρατηγική που θα λαμβάνει υπόψιν ότι το μοναδικό δέλεαρ από πλευράς ΕΕ για την Τουρκία, είναι η ειδική σχέση.
Χρειάζεται να συμμετέχουμε στην ομάδα που θα προσδιορίσει τους όρους αυτής της ειδικής σχέσης. Από εκεί και πέραν έχουμε ήδη δημιουργήσει χρήσιμες περιφερειακές συμμαχίες στην περιοχή. Θα πρέπει να εμβαθύνουμε.
Εκεί που πρέπει να επιδείξουμε προσοχή είναι στο Κυπριακό. Ήδη έχουν αρχίσει κάποιοι να λένε ότι αφ’ ης στιγμής οι Τούρκοι δεν θα αφήσουν την Κυπριακή Δημοκρατία να εκμεταλλευθεί το φυσικό της αέριο, θα πρέπει να τους δοθεί κάποιο μερίδιο για να υποχωρήσουν. Αυτό παρουσιάζεται ως win-win.
Είναι λάθος να νομίζουμε ότι η Τουρκία του Erdogan, αλλά και η παλαιότερη του Ecevit ή του Demirel, κινείται σε τέτοιες λογικές.
Η Τουρκία θεωρεί ότι είναι το ισχυρό κράτος της περιοχής που επιβάλλει όποτε θέλει την επιθυμία του στη γειτονιά. Δεν αρκείται σε κόκκαλα. Είναι εξαιρετικά κρίσιμο να καταφέρει η Κύπρος να εκτελέσει το ενεργειακό της πρόγραμμα.
*O Αγγελος Συρίγος είναι αναπληρωτής καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πάντειο
liberal.gr
