Αρθρο της Ελευθερίας Φτακλάκη
Περιφερειακή Σύμβουλος – τ. Αντιπεριφερειάρχης Ν.Αιγαίου
Διεθνολόγος- Υποψ. Διδάκτωρ Παν/μιου Αιγαίου
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Αποτελεί κοινό τόπο το ότι η πολιτική συνεχίζει να είναι μια ανδρική υπόθεση, ως εικόνα και ως δράση, κάτι που επιβεβαιώνουν και τα νούμερα τόσο σε επίπεδο συμμετοχής όσο και σε επίπεδο εκλογής υποψηφίων γυναικών σε όλα τα επίπεδα εξουσίας. Όμως έχει καταγραφεί, ιδίως σε επίπεδο διεθνών πολιτικών επιλογών, όπως αυτές αποτυπώνονται σε σειρά Διεθνών Συνθηκών και Πρωτοβουλιών (βλ. Παγκόσμια Διάσκεψη του ΟΗΕ στο Πεκίνο 1995, Στρατηγική της Λισσαβόνας 2000, Στρατηγική «Ευρώπη 2020» κλπ) η εδραίωση της πεποίθησης πως η ενεργός συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων και η συνακόλουθη «ισορροπία ισχύος» των φύλων, αποτελούν πλέον μια αναγκαία συνθήκη για την ισορροπία του παγκόσμιου συστήματος και την προώθηση της ειρήνης και της βιώσιμης ανάπτυξης.
Παρόλα αυτά, οι διακρίσεις υπάρχουν, τουλάχιστον όσον αφορά την ισότιμη αντιμετώπιση και συμμετοχή των γυναικών στη δημόσια σφαίρα. Η ευνοϊκή νομική θέση των γυναικών και η τυπικά προβλεπόμενη ισότητα δεν αντικατοπτρίζονται στη πραγματικότητα που καταγράφει χαμηλά ποσοστά γυναικείας πολιτικής συμμετοχής.
Η υπο-εκπροσώπηση των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων, συνδέεται στενά και με τη φύση των εκλογικών συστημάτων και των στρατηγικών, που τα κόμματα υιοθετούν απέναντι στις γυναίκες. Η πρόβλεψη για ποσόστωση συμμετοχής γυναικών στην κατάρτιση των ψηφοδελτίων αποτελεί μια βασική πολιτική επιλογή για την υποστήριξη της καθόδου των γυναικών στον πολιτικό στίβο. Είναι μια πολιτική που δεν παρεμβαίνει διαρθρωτικά στην επίλυση του προβλήματος αλλά διορθωτικά στην αντιμετώπιση του.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα συνιστά για τη χώρα μας η απόφαση του ΠΑΣΟΚ να καθορίσει ελάχιστο ποσοστό συμμετοχής το 40% και για τα δύο φύλα στα κομματικά όργανα, ένα μέτρο που αναμφιβόλως θα έπρεπε να ενθαρρύνει και να ενισχύει τη συμμετοχή των γυναικών στη πολιτική.
Τα αποτελέσματα όμως είναι αποθαρρυντικά καθώς η πλειοψηφία του εκλογικού σώματος (γυναίκες) υπο-αντιπροσωπεύεται στα κέντρα χάραξης πολιτικής και λήψης αποφάσεων, κατατάσσοντας την Ελλάδα μεταξύ των τελευταίων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ως προς αυτό το θέμα. Αρκεί να δει κανείς το ποσοστό των γυναικών στο Ελληνικό κοινοβούλιο (Β’ Τρίμηνο 2017) φτάνει το 18,33 % (βλ γράφημα στο παράρτημα). Γεγονός που σημαίνει ότι από τις/τους 300 βουλευτές, μόνο οι 55 είναι γυναίκες. Άλλωστε, σύμφωνα με την έκθεση του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ για το χάσμα μεταξύ γυναικών και ανδρών στον πλανήτη («The global gender gap report», 2017), οι γυναίκες στο ελληνικό κοινοβούλιο καταλαμβάνουν υπουργικές θέσεις σε ποσοστό 21,10 %, ενώ το ποσοστό ανέρχεται σε 78,90 % για τους άνδρες.
Η ΓΥΝΑΙΚΑ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗ – ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ Β’ΒΑΘΜΟ
Η Τ.Α. είναι ο κατεξοχήν χώρος για να αναπτυχθεί η συμμετοχή των γυναικών καθώς αποτελεί το πεδίο ανάπτυξης πολιτικών που έχουν άμεση εφαρμογή στις ανάγκες της κοινωνίας και ως εκ τούτου οι γυναίκες νιώθουν πως συνεισφέρουν στα τοπικά δρώμενα με δράσεις που εμπεριέχουν μεγαλύτερη ευαισθησία για κοινωνικά θέματα, την απασχόληση , την παιδεία, την υγεία , το περιβάλλον , κα.
Σημαντικό βήμα θεσμικής προόδου ήταν η υποχρεωτική συμμετοχή (κατ’ ελάχιστο στο 1/3) γυναικών με τη θεσμοθέτηση (Ν. 2839/2000) της σχετικής ποσόστωσης ως προς τη συμμετοχή ανδρών και γυναικών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων από συλλογικά όργανα στο Δημόσιο, στα Ν.Π.Δ.Δ., Ν.Π.Ι.Δ. καθώς επίσης και στους ΟΤΑ α’ και β’ βαθμού.
Τελικά απέδωσε καρπούς αυτή η πολιτική;
Δυστυχώς όχι καθώς αρκεί να δει κανείς τα ευρήματα στον Β’ βαθμό αυτοδιοίκησης, τις αιρετές περιφέρειες, (σχετική μελέτη της ΕνΠΕ[1]), και να διαπιστώσει πως, αν και πρόκειται για ένα νεοσύστατο θεσμό (2010) που θα μπορούσε να χαρακτηρίζεται από νέα δεδομένα, όπως η αυξημένη συμμετοχή των γυναικών, παρ’ όλα αυτά η εκπροσώπηση των γυναικών είναι αρκετά χαμηλή.
Για την περίοδο αυτοδιοικητικής θητείας 2014-2019, ως προς την κατανομή κατά φύλο των αιρετών αξιωματούχων στο σύνολο της επικράτειας, έχουμε τα εξής ευρήματα:
- Το 84,6% είναι άνδρες περιφερειάρχες και μόλις το 15,4% είναι γυναίκες (2 γυναίκες στο σύνολο των 13 εκλεγμένων περιφερειαρχών).
- Το 79,3% είναι άνδρες αντιπεριφερειάρχες και μόλις το 20,7% είναι γυναίκες
- Στο σύνολο των περιφερειακών συμβούλων το 82,7% είναι άνδρες και το 17,3% γυναίκες.
Ενδεικτικά, σύμφωνα με την εν λόγω μελέτη, στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου για την τρέχουσα περίοδο στο σύνολο των περιφερειακών συμβούλων , οι 11 είναι γυναίκες (21,6%) και οι 40 άνδρες (78,4%), ενώ στις 2 θέσεις των χωρικών αντιπεριφερειαρχών έχουν εκλεγεί (κατόπιν ορισμού) άνδρες ( 100%) και από τους 6 θεματικούς αντιπεριφερειάρχες, μόνο μία (1) είναι γυναίκα. Αντίστοιχα απογοητευτικά είναι τα δεδομένα και σε άλλες περιφέρειες. Πρόκειται για αποθαρρυντικά μεγέθη, αν αναλογιστεί κανείς πως η αυτοδιοίκηση αποτελεί το εγγύτερο στον πολίτη επίπεδο διοίκησης και ως εκ τούτου η ενεργοποίηση ενός νέου δυναμικού με τη συμμετοχή των γυναικών θα έπρεπε να είναι ζητούμενο όλων και να εκφράζεται στις αυτοδιοικητικές επιλογές.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ Τ.Α.
Η διαδικασία δημόσιας διαβούλευσης που έχει αρχίσει για το νομοσχεδίου του ΥΠΕΣ για τη μεταρρύθμιση του θεσμικού πλαισίου της Τ.Α. (με την ονομασία «Κλεισθένης Ι») αποτελεί πολύ καλή ευκαιρία διατύπωσης προτάσεων για τη συμμετοχή των γυναικών στην Τ.Α. α’ και β’ βαθμού ενόψει της δημόσιας διαβούλευσης του.
Νομοθετικές δράσεις για την εκπροσώπηση των γυναικών στους θεσμούς Τ.Α.
Στο πλαίσιο της προαναφερθείσας νομοθετικής πρωτοβουλίας κυριαρχεί ως επιλογή η καθιέρωση της απλής αναλογικής στην εκλογή συμβουλίων στους Δήμους και τις Περιφέρειες της χώρας μας. Θα μπορούσε να γίνει μια έρευνα για την επίδραση της απλής αναλογικής στη συμμετοχή των γυναικών στην Τ.Α: Θα την ενθαρρύνει ή το αντίθετο; Σημαντικό να υπάρξει σχετική μελέτη καθώς κάθε μεταρρύθμιση θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη της και τις επιπτώσεις στην έμφυλη διάσταση. Σε κάθε περίπτωση με βάση αυτή την επιλογή θα μπορούσαν να προταθούν οι εξής ρυθμίσεις:
- Θεσμοθέτηση ορίου τουλάχιστον 50% συμμετοχής γυναικών στα ψηφοδέλτια και στη σύνθεση των συλλογικών οργάνων της Τ.Α.
- Δημιουργία μηχανισμού στήριξης και ενδυνάμωσης των γυναικών (incubators) με στόχο μια ολοκληρωμένη παρέμβαση τόσο σε επίπεδο την ψυχοκοινωνικής στήριξης όσο και σε επίπεδο βελτίωσης των κοινωνικών δεξιοτήτων, γνώσεων και θεμάτων εξουσίας. (Στο Ν. Αιγαίο υπάρχει προηγούμενη επιτυχημένη εμπειρία, η δομή ΚΑΛΛΙΠΑΤΕΙΡΑ)
- Εισαγωγή του θεσμού «Mentoring» όπου η μετάδοση της εμπειρίας στις νεώτερες γυναίκες θα τις καταστήσει πιο προετοιμασμένες να αντιμετωπίσουν και ψυχολογικά τις δύσκολες συνθήκες της πολιτικής ζωής και άσκησης εξουσίας. (Ένας μηχανισμός πολύ διαδεδομένη στο εξωτερικό)
- Δημιουργία δικτύων σε περιφερειακό και διαπεριφερειακό επίπεδο για ανταλλαγή απόψεων, πρακτικών, κλπ (με τη συνεργασία των θεσμικών οργάνων προαγωγής ισότητας). Σημαντική πρωτοβουλία καθώς η συνένωση δυνάμεων και ο συντονισμός δράσεων εξασφαλίζει καλύτερη επιτυχία στη στόχευση αλλά και οικονομία κλίμακας.
- Συνεχής και στοχευμένη επιμόρφωση γυναικών ως προς την απόκτηση δεξιοτήτων αλλά και αυτογνωσίας ( με αρμόδιους πιστοποιημένους φορείς)
- Επανεξέταση του ρόλου των αρμοδιοτήτων των Περιφερειακών Επιτροπών Ισότητας (καθώς σε επιχειρησιακό επίπεδο αποπνέουν μια απλή διεκπεραιωτική λογική, με στατικές αρμοδιότητες αμιγώς εισηγητικού χαρακτήρα) ως εξής:
- Διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής και των συμμετεχόντων ώστε οι Επιτροπές να είναι ο στρατηγικός φορέας για τη χάραξη και υλοποίηση πολιτικών σε επίπεδο περιφέρειας.
- Να αποκτήσουν οι Περιφέρειες ελεγκτικό ρόλο ως προς την εφαρμογή πολιτικών ισότητας σε επίπεδο Περιφέρειας και Δήμων, και πολιτικό έλεγχο των πόρων των σχετικών δράσεων που εντάσσονται στα συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα (π.χ. ΠΕΠ) δεδομένου ότι η διάσταση του φύλου διέπει οριζόντια την πολιτική Συνοχής σε επίπεδο ΕΕ (gender mainstreaming).
- Παροχή υπηρεσιών φροντίδας των παιδιών για τις γυναίκες που συμμετέχουν στα κοινά.
- Ειδική μέριμνα για την παροχή τεχνικών δυνατοτήτων για εξ΄ αποστάσεως δραστηριότητα στην Τ.Α. για γυναίκες που υποχρεώνονται να ζουν εκτός των εγκαταστάσεων όπου συνεδριάζουν τα όργανα λήψης αποφάσεων για την άσκηση των δικαιωμάτων και υποχρεώσεων τους (π.χ. συμμετοχή σε όργανα, ψηφοφορίες, κλπ), ειδικά για τις νησιωτικές και ορεινές απομακρυσμένες περιοχές
- Δημιουργία μηχανισμού υποστήριξης γυναικών με αναπηρία, καθώς οι γυναίκες με αναπηρία βιώνουν διπλό αποκλεισμό (double discrimination) λόγω φύλου και αναπηρίας, και χρήζουν χρηματοοικονομικής υποστήριξης ως αντιστάθμισμα στις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν ακριβώς λόγω της αναπηρίας τους και της γυναικείας φύσης τους….
Τέλος, για την αντιμετώπιση δράσεων πολιτικού bullying στις γυναίκες που αποδεδειγμένα αποτελεί μια κατεξοχήν πράξη αποθάρρυνσης των γυναικών από τα κέντρα λήψης αποφάσεων, προτείνονται τα εξής:
- Δημιουργία μηχανισμού, στον οποίο να μπορεί η γυναίκα- αυτοδιοικητικός να καταγγείλει την κάθε μορφή κακοποίησης, πχ. θα μπορούσε να είναι το Π.Σ., ή το Δ.Σ. ή ο θεσμός του Συμπαραστάτη του πολίτη, ή το Συλλογικό όργανο προαγωγής ισότητας στην Τ.Α. (π.χ. Επιτροπή Θεμάτων Ισότητας)
- Ενεργοποίηση της Τ.Α. και συνεργασία της με τις αστυνομικές αρχές γα την προστασία των γυναικών-υποψηφίων ενάντια στην επίσημη και ανεπίσημη κακοποίηση (σωματική και λεκτική) και παρενόχληση
ΕΠΙΜΕΤΡΟ: ΠΡΟΣΤΙΘΕΜΕΝΗ ΑΞΙΑ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ
Η συμμετοχή των γυναικών στα κέντρα λήψης αποφάσεων και δη στην Τ.Α., αποτελεί μια διττή και αμφι-τροφοδοτούμενη σε μικροεπίπεδο για την ίδια τη γυναίκα όσο και μακροεπίπεδο, για την κοινωνία στο σύνολο της.
Η απουσία των γυναικών ή η χαμηλή συμμετοχή τους στην πολιτική ζωή της χώρας μας σε όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης αποτελεί έλλειμμα δημοκρατίας, ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα που γέννησε τη Δημοκρατία.
Η ανάπτυξη ενός γυναικείου πολιτικού λόγου, η ανάδειξη της ηθικής διάστασης της πολιτικής και η επικράτηση ενός πολιτικού κοσμοπολιτισμού, αποτελούν απαραίτητες συνθήκες για το μετασχηματισμό της κοινωνίας και την ανάπτυξη νέων μοντέλων διακυβέρνησης. Η γυναίκα μπορεί να χειριστεί την εξουσία με μεγαλύτερη συλλογικότητα, με αλληλεγγύη, με σεβασμό στην ιδιαιτερότητα. μΗ κάθε μορφή πολιτικού αποκλεισμού των γυναικών αποτελεί «έγκλημα» κατά της κοινωνίας καθώς στον αγώνα που επιβάλλουν οι διαγραφόμενες προκλήσεις του παρόντος αλλά και του μέλλοντος, η γυναίκα δεν μπορεί να είναι απούσα…
Αν η ζωή είναι γένους θηλυκού… τότε και η πολιτική μπορεί να είναι γένους θηλυκού…
ΥΓ: Το παρών κείμενο αποτελεί μέρος της εισήγησης μου στο 10ο Πανκυκλαδικό Συνέδριο Συλλόγων Γυναικών ‘ Οι κόρες των Κυκλάδων’, στη Σέριφο 3-5 Μαΐου με τίτλο « Πολιτικό bullying : Μια ιδιότυπη µορφή βίας κατά των γυναικών».
[1] Γραφείο Ισότητας των Φύλων ΕΝ.Π.Ε. Ελένη Νταλάκα – Σωτηρία Αποστολάκη
