Βαριές οι επιπτώσεις της γήρανσης του πληθυσμού σε εργασία, ασφάλιση και χρέος
Η σημαντικότερη πολιτική προτεραιότητα της κυβέρνησης την επομένη των μνημονίων θα είναι η αποτροπή της μείωσης των συντάξεων – ει δυνατόν σε συνεννόηση με τους δανειστές. Ωστόσο το ασφαλιστικό, ανεξάρτητα από την επιτυχία ή αποτυχία της κυβέρνησης στο συγκεκριμένο μέτωπο, θα παραμείνει στην ατζέντα για δεκαετίες καθώς ένας από τους σοβαρότερους παράγοντες επιβάρυνσης του συστήματος θα είναι η αρνητική δημογραφική εξέλιξη.
Σύμφωνα μάλιστα με μελέτη του ομότιμου καθηγητή του Παντείου Πανεπιστημίου Σάββα Ρομπόλη και του υποψήφιου διδάκτορα Βασίλη Μπέτση, την οποία παρουσίασε την Κυριακή η «Καθημερινή», «εκτιμάται πως μόνο εξαιτίας της αύξησης του προσδόκιμου ζωής το σύστημα θα επιβαρυνθεί κατά 37,3 δισ. ευρώ σε παρούσες αξίες. Η συνολική αυτή επιβάρυνση μεταφράζεται σε περίπου 1,3 δισ. ευρώ ανά έτος για την περίοδο 2017 – 2057 ή σε μείωση των παροχών σε ασφαλισμένους και συνταξιούχους κατά το αντίστοιχο αυτό ποσό».
Ένα ακόμη σημαντικό μέγεθος, άμεσα συνδεδεμένο με την ομαλή αποπληρωμή του χρέους, το οποίο αναμένεται να επηρεαστεί από την εξέλιξη του δημογραφικού, είναι η ανάπτυξη της οικονομίας, από την οποία εξαρτάται άμεσα η πορεία αποπληρωμής του δημοσίου χρέους.
Ενδεικτικά αναφέρουμε (σύμφωνα πάντα με τους Ρομπόλη και Μπέτση) ότι:
● Το 2010 η μέση πραγματική ηλικία συνταξιοδότησης ήταν 59 έτη, το 2017 αυξήθηκε σε 63 έτη και αναμένεται μέχρι το 2022 να φτάσει τα 65 έτη λόγω της εφαρμογής του Νόμου Κατρούγκαλου. Τα όρια ηλικίας θα αυξηθούν περαιτέρω βάσει του ίδιου νόμου, αφού κάθε 10 χρόνια θα αναπροσαρμόζονται σύμφωνα με την αύξηση του προσδόκιμου ορίου ζωής με συνέπεια να εκτιμάται ότι το 2060 το όριο ηλικίας θα είναι τα 71 έτη.
● Η δε γήρανση του εργατικού δυναμικού αναμένεται «να προκαλέσει επιπτώσεις στην παραγωγικότητα της εργασίας, αφού ένα πιο γηρασμένο εργατικό δυναμικό έχει μικρότερη παραγωγικότητα από ένα νεανικό εργατικό δυναμικό», άρα θα επηρεαστεί αναλόγως και ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ, με επιπτώσεις και στην ομαλή εξυπηρέτηση του χρέους.
Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία του ΕΦΚΑ, η αναλογία εργαζομένων προς συνταξιούχους είναι 1,3 προς 1, καθώς 3,6 εκατ. εργαζόμενοι πληρώνουν θεωρητικά εισφορές για να λάβουν σύνταξη 2,77 εκατ. συνταξιούχοι. Λέμε θεωρητικά, διότι γύρω στους 400.000 ελεύθεροι επαγγελματίες αδυνατούν να καταβάλουν τις ασφαλιστικές εισφορές τους. Επιπλέον, σύμφωνα με τη «διαΝΕΟσις, ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός από 4,7 εκατ. σήμερα θα συρρικνωθεί στα 3 με 3,7 εκατ. το 2050. Η αναλογία που διασφαλίζει τη βιωσιμότητα ενός ασφαλιστικού συστήματος είναι 2,5 εργαζόμενοι ανά συνταξιούχο.
Με τον κατώτατο μισθό στα 580 ευρώ, την έξαρση των ελαστικών μορφών εργασίας και την ανεργία σε επίπεδα πέριξ του 20%, γίνεται φανερό το βάρος που καλούνται να σηκώσουν οι εργαζόμενοι για να χρηματοδοτήσουν τους σημερινούς συνταξιούχους (μέση σύνταξη 800 ευρώ).
Σύμφωνα άλλωστε με την εκτίμηση του Σάββα Ρομπόλη, οι νέες μειώσεις των συντάξεων από το 2019, μαζί με τη συνεχιζόμενη ελαστικοποίηση της εργασίας και μαζί με τη μείωση της ετήσιας κρατικής επιχορήγησης στην κοινωνική ασφάλιση, που από 18 δισ. πηγαίνει στα 12 δισ. ευρώ, οδηγούν ώστε ο ένας στους δύο συνταξιούχους να παίρνει μετά το 2021 μηνιαία σύνταξη στα 550 ευρώ καθαρά και, εάν προστεθεί και η μείωση από 1.1.2020 του αφορολογήτου στο μισό σε αυτές τις κατηγορίες εισοδήματος, θα φτάσουμε σε συντάξεις γύρω στα 480 ευρώ τον μήνα.
Ο Σάββας Ρομπόλης είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικός για το μέλλον των συντάξεων λέγοντας ότι έως το 2055 θα μειωθούν συνολικά κατά 55% για δύο λόγους: ο πρώτος αφορά την κλιμάκωση της μερικής απασχόλησης, που κόβει έσοδα από τα ταμεία και ο δεύτερος η γήρανση του πληθυσμού, που θα αυξάνει συνεχώς τον λόγο συνταξιούχων προς εργαζομένους, με αποκορύφωμα τη δεκαετία 2020 – 2030.
Οι έρευνες
Για να κατανοήσουμε το μέγεθος του δημογραφικού εφιάλτη που απειλεί την Ελλάδα, υπενθυμίζουμε έρευνα την οποία είχε δημοσιοποιήσει η «διαΝΕΟσις», από την οποία προκύπτει και η άμεση σχέση του προβληματικού συνταξιοδοτικού και ασφαλιστικού συστήματος με την υπογεννητικότητα, καθώς η οικονομικά ενεργή βάση, που μειώνεται συνεχώς, καλείται να συντηρήσει τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες.
Από το 2011 η Ελλάδα έχει μπει σε μια νέα φάση, πρωτοφανή μεταπολεμικά. Το φυσικό ισοζύγιο πλέον γίνεται αρνητικό (οι θάνατοι είναι περισσότεροι από τις γεννήσεις), αλλά και το μεταναστευτικό ισοζύγιο, παρά την προσφυγική κρίση, είναι κι αυτό αρνητικό, καθώς πολλοί Έλληνες φεύγουν από τη χώρα αναζητώντας καλύτερη τύχη στο εξωτερικό.
Η έρευνα διεξήχθη από το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Βύρωνα Κοτζαμάνη, ο οποίος αναλύει και την εξέλιξη του μεγέθους και της ηλικιακής σύστασης του πληθυσμού της χώρας. Συνοπτικά, σύμφωνα με όλα τα σενάρια που διατυπώνει, ο πληθυσμός της Ελλάδας στο μέλλον θα μειωθεί σημαντικά.
● Το 2050 ο πληθυσμός της χώρας υπολογίζεται ανάμεσα στα 10 εκατομμύρια (σύμφωνα με το πιο αισιόδοξο σενάριο) και τα 8,3 εκατομμύρια (στο πιο απαισιόδοξο).
● Η μείωση του πληθυσμού θα κυμανθεί από περίπου 800.000 μέχρι 2,5 εκατομμύρια άτομα.
● Ο πληθυσμός της χώρας γερνάει. Η διάμεση ηλικία, που ήταν 26 έτη το 1951 και που είναι 44 έτη σήμερα, αναμένεται να αυξηθεί κατά 5-8 έτη.
● Ο πληθυσμός των παιδιών σχολικής ηλικίας (από 3 μέχρι 17 ετών) θα μειωθεί από 1,6 εκατ. σήμερα σε 1,4 εκατ. (αισιόδοξο σενάριο) έως 1 εκατ. (απαισιόδοξο σενάριο) το 2050, αφού όμως προηγηθεί μια έντονη διακύμανση τις δεκαετίες που θα μεσολαβήσουν.
● Ο εν δυνάμει οικονομικά ενεργός πληθυσμός (δηλαδή όλοι οι πολίτες ηλικίας 20-69 ετών που δυνητικά θα μπορούσαν να δουλέψουν) θα μειωθεί από 7 εκατ. το 2015 σε 4,8 – 5,5 εκατ.
● Ο πραγματικός οικονομικά ενεργός πληθυσμός θα μειωθεί από 4,7 εκατ. το 2015 σε 3-3,7 εκατ.
Ωστόσο και έτερη έρευνα, αυτή της Ήρας Έμκε – Πουλοπούλου, αντιπροέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Δημογραφικών Μελετών, μπορεί να χαρακτηριστεί ως κραυγή αγωνίας, καθώς επιγράφεται «Ο πληθυσμός της Ελλάδας υπό διωγμόν».
Τα στοιχεία της δείχνουν, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της ΕΛΣΤΑΤ, ότι μόνο το διάστημα 2011 – 2017 ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώθηκε κατά 355.000 ανθρώπους και, αν το πρόβλημα δεν αντιμετωπιστεί με την υπευθυνότητα που απαιτείται για το «υπ’ αριθμόν ένα» εθνικό πρόβλημα, ο πληθυσμός της Ελλάδας, το 2050, μόλις που θα αγγίζει τα 10 εκατομμύρια ανθρώπους. Ακόμη χειρότερα, σύμφωνα με τους υπολογισμούς της Eurostat, το 2080, με 7,2 εκατ. ανθρώπους, η Ελλάδα θα αποτελεί τη μικρότερη (σ.σ.: και ίσως στην επισφαλέστερη θέση) χώρα της Ε.Ε.
Υπάρχουμε στον πλανήτη Γη… επί πιστώσει
Την 1η Αυγούστου η ανθρωπότητα είχε καταναλώσει το σύνολο των πόρων που η φύση μπορεί να ανανεώσει μέσα σ’ έναν χρόνο και θα ζήσει «με πίστωση» για πέντε μήνες, σύμφωνα με τη μη κυβερνητική οργάνωση Global Footprint Network, η οποία υπογραμμίζει πως η ημερομηνία αυτή έρχεται όλο και πιο νωρίς.
Η 1η Αυγούστου είναι «η ημερομηνία κατά την οποία θα έχουμε χρησιμοποιήσει περισσότερα δένδρα, νερό, καλλιεργήσιμα εδάφη και ψάρια απ’ όσα η Γη μπορεί να μας παράσχει μέσα σ’ έναν χρόνο για να τραφούμε, να στεγαστούμε και να μετακινηθούμε και θα έχουμε εκπέμψει περισσότερο άνθρακα απ’ όσον μπορούν να απορροφήσουν οι ωκεανοί και τα δάση», εξηγεί η Βαλερί Γκραμόν του Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF), εταίρου της Global Footprint Network.
«Θα χρειαζόμασταν σήμερα το αντίστοιχο 1,7 Γης για να ανταποκριθούμε στις ανάγκες μας» υπογραμμίζει το WWF σε ανακοίνωσή του.
Η ημερομηνία αυτή είναι η πιο πρόωρη που έχει ποτέ καταγραφεί αφότου άρχισε να προσδιορίζεται η «ημέρα της υπέρβασης» στις αρχές της δεκαετίας του 1970, όταν η ημέρα αυτή είχε οριστεί στις 29 Δεκεμβρίου. Το 2017 είχε καταγραφεί στις 3 Αυγούστου.
Η κίνηση «επιταχύνθηκε εξαιτίας της υπερκατανάλωσης και της σπατάλης», εξηγεί η Βαλερί Γκραμόν, η οποία υπενθυμίζει πως περίπου το ένα τρίτο των τροφίμων στον κόσμο καταλήγει στους σκουπιδοτενεκέδες. «Δυσκολεύουμε την ικανότητα του πλανήτη να αναγεννάται», αντλώντας για παράδειγμα από τα αποθέματα ψαριών, προσθέτει.
Η κατάσταση διαφέρει πολύ ανάλογα με τη χώρα. «Έχουμε διαφορετικές ευθύνες: μικρές χώρες με μικρό πληθυσμό, όπως το Κατάρ και το Λουξεμβούργο, έχουν εξαιρετικά ισχυρό οικολογικό αποτύπωμα», υπογραμμίζει ο Πιερ Κανέ του WWF. Αν το σύνολο της ανθρωπότητας ζούσε όπως αυτοί, η «ημέρα της υπέρβασης» θα ερχόταν από τις 9 ως τις 19 Φεβρουαρίου. Αντιθέτως, σε μια χώρα όπως το Βιετνάμ, η ημερομηνία υπέρβασης είναι η 21η Δεκεμβρίου.
«Οφείλουμε να περάσουμε από την κραυγή συναγερμού στη δράση», εκτιμά ο Πιερ Κανέ, ο οποίος εκφράζει την ανησυχία του για τη νέα άνοδο των εκπομπών CO2 σε παγκόσμιο επίπεδο το 2017, έπειτα από τρία χρόνια σταθεροποίησης.
Στην ιστοσελίδα για την «ημέρα της υπέρβασης» παρουσιάζονται διάφορες λύσεις για να ανατραπεί η τάση: επανεξέταση του τρόπου με τον οποίο διαμορφώνονται οι πόλεις, ανάπτυξη και προώθηση της πράσινης ενέργειας, μάχη κατά της σπατάλης των τροφίμων και της υπερκατανάλωσης κρέατος, περιορισμός της δημογραφικής επέκτασης.
