Χριστούγεννα και οι έχοντες το μπάτζετ ταξιδεύουν στους δημοφιλείς προορισμούς για τις γιορτές. Τα ταξίδια όμως στη σύγχρονη εποχή έχουν μετατραπεί σε απειλή για τις πόλεις ανά την υφήλιο που πλήττονται από το νέο φαινόμενο που αποκαλείται υπερ-τουρισμός ή και τουρισμο-φοβία.
Σύμφωνα με το National Geographic, τη δεκαετία του 1950 ο αριθμός των διεθνών ταξιδιών που πραγματοποιούνταν κάθε χρόνο σε όλο τον κόσμο ήταν περίπου 25 εκατομμύρια. Το 2017 έφτασε τα 1,3 δισεκατομμύρια, ενώ οι διεθνείς αφίξεις προβλέπεται να φτάσουν τα τρία δισεκατομμύρια μέχρι το 2050.
Οι λόγοι που έχουν φέρει επανάσταση στα ταξίδια είναι πολλοί, όπως η αύξηση του πληθυσμού, η αύξηση της ευημερίας, οι φτηνές περιφερειακές μεταφορές, οι τεχνολογικές αλλαγές από το GPS και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως τα μεγάλα κρουαζιερόπλοια που μεταφέρουν πληθυσμούς σε μέγεθος πόλης έχουν φέρει επανάσταση στα ταξίδια, εσχάτως το Airbnb, κ.ά.
Είναι χαρακτηριστικό το σχόλιο του Spiegel σε δημοσίευμά του με το οποίο προσδίδει στον σύγχρονο τουρισμό τα στοιχεία του «αρπακτικού» που καταβροχθίζει όλα τα όμορφα μέρη.
Τον κώδωνα του κινδύνου χτυπά και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ) των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος σε πρόσφατη έκθεσή του παρουσιάζει τις επιπτώσεις του «υπερτουρισμού», τονίζοντας ότι ο αυξανόμενος αριθμός τουριστών στις πόλεις αυξάνει τη χρήση φυσικών πόρων, προκαλεί κοινωνικοπολιτιστικό αντίκτυπο και ασκεί πίεση στις υποδομές, τις μεταφορές και άλλες υπηρεσίες.
Ήδη δεν είναι λίγες οι πόλεις, οι κάτοικοι των οποίων διαμαρτύρονται έντονα και αναπτύσσονται κινήματα κατά του υπερ-τουρισμού ενώ και οι φορείς εκπέμπουν sos για τις υποδομές και τη βιωσιμότητα των περιοχών.
Στη Μαγιόρκα ακτιβιστές κήρυξαν το «καλοκαίρι δράσης» με διαμαρτυρίες κατά τουριστών στο αεροδρόμιο αλλά και σε ξενοδοχεία. Στην Πάλμα ομάδες πέταξαν σε τουρίστες περιττώματα αλόγων. Επιθέσεις κατά τουριστών έχουν σημειωθεί και στη Βαρκελώνη, ενώ στη Βενετία μια ομάδα εμπόδισε την είσοδο κρουαζιερόπλοιων στο λιμάνι. Σε πολλές περιπτώσεις οι τουρίστες εκλαμβάνονται ως «ξένοι εισβολείς» που αποτελούν κάποιο είδος απειλής για την πολιτιστική ταυτότητα του τοπικού πληθυσμού. Μάλιστα, τo Άμστερνταμ είναι πιθανό να καταφύγει σε αυστηρά μέτρα για τον περιορισμό του υπερτουρισμού, ακολουθώντας ως παράδειγμα τις πόλεις της Βενετίας και της Βαρκελώνης. Ήδη ανακοίνωσε, μεταξύ άλλων, βαριά πρόστιμα για υπέρβαση των ορίων Airbnb και απαγόρευση νέων τουριστικών καταστημάτων.
Το Ρέικιαβικ που αναδείχτηκε τα τελευταία χρόνια σε δημοφιλή προορισμό, δεν είναι πια αυτό που ήταν. Ο κύριος εμπορικός δρόμος της πρωτεύουσας της Ισλανδίας, ο Laugavegur, ανήκει τώρα στον τουρισμό. Τα καταστήματα «μιλάνε» στα αγγλικά και όχι στα ισλανδικά. Το 2017, η Ισλανδία προσέλκυσε πάνω από δύο εκατομμύρια επισκέπτες, έξι φορές πάνω από τον πληθυσμό της. Το κέντρο του Ρέικιαβικ είναι πλέον γεμάτο ξενοδοχεία και Airbnb, και βέβαια οι τιμές των ακινήτων αυξήθηκαν τόσο πολύ που οι φοιτητές δεν μπορούν πλέον να ζήσουν στο κέντρο
Και στην Ελλάδα, ο υπερτουρισμός σε μέρη όπως η Σαντορίνη και τα Χανιά έχει οδηγήσει σε ραγδαία αύξηση του πληθυσμού τους, επιβάρυνση των υποδομών τους, απογοήτευση των κατοίκων και περιβαλλοντικά προβλήματα. Ο δήμαρχος της Σαντορίνης, Νίκος Ζώρζος, απευθύνει έκκληση για τον κορεσμό των υποδομών και ζητά τη βοήθεια της πολιτείας, στο σκέλος των ελεγκτικών μηχανισμών και των στελεχιακού δυναμικού, προκειμένου οι κάτοικοι του νησιού να συνεχίσουν να διαβιούν αξιοπρεπώς. Η ανεξέλεγκτη δόμηση είναι ένας παράγοντας που απειλεί τους παραδοσιακούς οικισμούς, ενώ οι υποδομές του νησιού που αφορούν την ενέργεια και την καθαριότητα είναι στα όρια τους, όπως είπε.
Ταυτόχρονα, ο υπερ – τουρισμός «εξαφανίζει» τη στέγη για φοιτητές, καθηγητές, γεγονός που καταγγέλλεται από συλλόγους και φορείς.
Τα μέτρα του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού
Τέλος στο φαινόμενο του υπερτουρισμού επιχειρεί να βάλει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (ΠΟΤ), με μέτρα που παρουσίασε στην 7η Παγκόσμια Διάσκεψη Κορυφής για τον αστικό τουρισμό που πραγματοποιήθηκε στη Σεούλ. 900 εκπρόσωποι από πόλεις σε όλον τον κόσμο συναντήθηκαν προκειμένου να καταρτίσουν συμφωνίες για τον τρόπο διαχείρισης του φαινομένου του υπερτουρισμού τα επόμενα χρόνια.
«Δεν υπάρχει μία λύση για την αντιμετώπιση του υπερ-τουρισμού, αλλά ο τουρισμός χρειάζεται να αποτελέσει τμήμα μιας ευρύτερης στρατηγικής πόλεων για αειφόρο ανάπτυξη», τονίζει ο Δρ. Ko Koens από το Centre of Expertise Leisure, την Tourism & Hospitality (CELTH) και το Πανεπιστήμιο Breda Εφαρμοσμένων Επιστημών που μετέχει στον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού.
Σύμφωνα με την έκθεση, πάνω από το ήμισυ του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε αστικές περιοχές και εκτιμάται ότι μέχρι το 2050 ο αριθμός αυτός θα φτάσει το 70%. Στο πλαίσιο της έκθεσης, σε μια προσπάθεια να κατανοηθούν καλύτερα οι προκλήσεις διαχείρισης των επισκεπτών σε αστικές περιοχές, και ιδίως η σχέση μεταξύ κατοίκων και επισκεπτών, έχουν αναλυθεί οκτώ ευρωπαϊκές πρωτεύουσες (Άμστερνταμ, Βαρκελώνη, Βερολίνο, Κοπεγχάγη, Λισσαβόνα, Μόναχο, Σάλτσμπουργκ και Ταλίν) από την πλευρά των κατοίκων τους.
Σύμφωνα με την έκθεση, η πρόσφατη ανάπτυξη του αστικού τουρισμού απαιτεί από την τουριστική βιομηχανία να διασφαλίσει βιώσιμες πολιτικές και πρακτικές που συμβάλλουν στην ελαχιστοποίηση αυτών των αρνητικών επιπτώσεων του τουρισμού. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνονται στρατηγικές και μέτρα για καλύτερη διαχείρισης της αύξησης επισκεπτών.
Η διακυβέρνηση είναι το κλειδί, επισημαίνει ο γ.γ. του ΠΟΤ, Zurab Pololikashvili. Πρόκειται για ένα σύνθετο ζήτημα που απασχολεί τα αστικά κέντρα δήλωσε, και επισήμανε την ανάγκη να υλοποιηθεί ένας αειφόρος οδικός χάρτης για τον τουρισμό πόλεων και να τοποθετηθεί ο τουρισμός στην ευρύτερη αστική ατζέντα. Πρέπει ακόμα να διασφαλίσουμε, είπε, ότι οι τοπικές κοινωνίες αναγνωρίζουν και επωφελούνται από τις θετικές πλευρές του τουρισμού.
Ο ΠΟΤ για την πάταξη του φαινομένου προτείνει 11 στρατηγικές και 68 μέτρα για την κατανόηση και τη διαχείριση της αύξησης των επισκεπτών.
- Προώθηση της διασποράς των επισκεπτών μέσα στην πόλη και πέραν αυτής
- Προώθηση της χρονικής διασποράς των επισκεπτών
- Προσθήκη νέων δρομολογίων για τους επισκέπτες και τα αξιοθέατα
- Αναθεώρηση και προσαρμογή των κανονισμών
- Ενίσχυση του κατακερματισμού των επισκεπτών
- Διασφάλιση ότι οι τοπικές κοινότητες θα επωφεληθούν από τον τουρισμό
- Δημιουργία εμπειριών στην πόλη που ωφελούν τόσο τους κατοίκους όσο και τους επισκέπτες
- Υποστήριξη της υποδομής και των εγκαταστάσεων της πόλης
- Επικοινωνία με τους τοπικούς ενδιαφερόμενους
- Επικοινωνία και συνεργασία με τους επισκέπτες
- Παρακολούθηση και δημιουργία μέτρων αντιμετώπισης
Τι πρέπει να γίνει
Την τελευταία 10ετία (2008-2018) ο τουρισμός πόλης στην Ευρώπη αυξήθηκε κατά 57%, σε ρυθμούς δηλαδή διπλάσιους από το ποσοστό αύξησης των ευρωπαϊκών χωρών. Το πώς ακριβώς έχει η κατάσταση και το τι πρέπει να γίνει αναλύεται σε μελέτη, που εκπόνησε η εταιρεία συμβούλων Roland Berger. Η μελέτη είναι πανευρωπαϊκή και εξετάζεται ο υπερτουρισμός σε 52 πόλεις της γηραιάς ηπείρου.
Το βασικό συμπέρασμα της μελέτης είναι ότι τα τελευταία χρόνια οι πόλεις εργάζονται μόνο για να προσελκύσουν περισσότερους τουρίστες, ξεχνώντας ότι ο αστικός τουρισμός πρέπει να είναι ελεγχόμενος προκειμένου να παραμείνει βιώσιμος με την πάροδο του χρόνου. Έτσι, οι πόλεις γίνονται θύματα της δικής τους επιτυχίας και οι επιπτώσεις από τον υπερτουρισμό εξοργίζουν τους ντόπιους(θόρυβος, κυκλοφοριακή συμφόρηση, συνωστισμός στα εστιατόρια, στα μουσεία και γενικά στα αξιοθέατα της πόλης, η τοπική ταυτότητα αλλοιώνεται για να προσαρμοσθεί στις τουριστικές προτιμήσεις, έλλειψη στέγης όπου η τουριστική μίσθωση σπιτιών υπερβαίνει τα όρια).
Σύμφωνα με τη μελέτη, είναι απαραίτητο να αναπτυχθεί μια στρατηγική για τον τουρισμό μαζί με την πολεοδομία. Αυτή είναι η πιο ελπιδοφόρα και μακροπρόθεσμη προσέγγιση. Οι υπεύθυνοι του τουρισμού σε μια πόλη και οι πολεοδόμοι πρέπει να συνεργαστούν για να αναπτύξουν μια κοινή στρατηγική για την ανάπτυξη του αστικού τουρισμού, με επίκεντρο τις υποδομές, το περιβάλλον, την ποιότητα ζωής και τα χαρακτηριστικά της έξυπνης πόλης. Επιπλέον, είναι απαραίτητο να κατανεμηθεί η ροή των τουριστών για την ανακούφιση των κέντρων. Πρέπει να δημιουργηθούν ελκυστικά hot, σημεία έξω από τις κλασικές τουριστικές διαδρομές της πόλης, με την αναζωογόνηση παραμελημένων περιοχών και τη διαφήμισή τους στους τουρίστες. Οι περιζήτητες περιοχές, επίσης, πρέπει να αναπροσαρμόσουν την προσφορά ώστε να απευθύνονται στους τουρίστες πολυτελείας, αυξάνοντας την προστιθέμενη αξία. Η ποιότητα εμποδίζει τις πόλεις να πέσουν στην παγίδα υπερτουρισμού, τονίζεται στη μελέτη. Όσες πόλεις επηρεάζονται ήδη από τον υπερ-τουρισμό θα πρέπει να προχωρήσουν σε περιορισμούς στην έλευση τουριστών (πάγωμα νέων ξενοδοχειακών κλινών, περιορισμός επιβατών με λεωφορεία ή από κρουαζιέρες, έως και απαγόρευση της τουριστικής μίσθωσης σπιτιών). Το μόνο που δεν πρέπει να κάνουν οι πόλεις είναι η παθητική παρακολούθηση των εξελίξεων. Σήμερα δεν απαιτείται μόνο η τουριστική διαφήμιση και οι δράσεις μάρκετιγκ για την προσέλκυση τουριστών. Πιο σημαντική πλέον είναι η διαχείριση του τουρισμού.
Τι μπορεί να κάνει ένας έξυπνος ταξιδιώτης;
Υιοθετήστε μια σοφή νοοτροπία ταξιδιού. Όταν φτάσετε σε ένα μέρος, γίνετε μέρος αυτού του τόπου. Πού πηγαίνετε, τι κάνετε, πώς ξοδεύετε, κάνουν τη διαφορά. Προσπαθήστε να βγείτε από την τουριστική «φούσκα» και να δείτε πώς ζουν οι ντόπιοι.
Αποφύγετε τους χρόνους αιχμής. Επισκεφθείτε μουσεία και αξιοθέατα νωρίς, πριν φτάσουν τα πλήθη. Αποφύγετε τις ώρες και τους τόπους αιχμής.
Μείνετε στα σπίτια. Η κράτηση από λίστα Airbnb με έναν φιλικό οικοδεσπότη μπορεί να προσθέσει βάθος στη διαμονή σας, αλλά αποφύγετε τους οικοδεσπότες που πωλούν πολλαπλές μονάδες μόνο για βραχυπρόθεσμα ενοίκια. Αυτή η πρακτική ενισχύει τις αξίες της ιδιοκτησίας πέρα από όσο μπορούν να αντέξουν οι κάτοικοι.
Μιλάτε. Πείτε στις τουριστικές αρχές τις εντυπώσεις και τις κρίσεις σας. Καθώς, ανησυχούν για τη φήμη τους, δημοσιεύστε online κριτικές σχετικά με το αν νομίζετε ότι ο προορισμός κάνει καλή δουλειά στη διαχείριση του τουρισμού.
Εξερευνήστε. Η Γη είναι ένα μεγάλη, και σημαντικό μέρος της είναι ακόμα υποτιμημένο. «Ο αργός τουρισμός» ας γίνει το σύνθημα.
