Στις 30 Μαΐου 2014, ο τότε αρχηγός των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων (ΤΕΔ) Νετσντέτ Oζέλ, μετά το τέλος της αεροναυτικής άσκησης «Beyaz Firtina ’14», έκανε μια μακροσκελή δήλωση η οποία, σε δύο σημεία, περιείχε μια φράση που, μέχρι πρότινος, δεν δημιουργούσε κάποιο ιδιαίτερο συνειρμό στο ευρύ ελληνικό κοινό. Πλαισιωμένος από τον τότε αρχηγό του στρατού ξηράς Χουλουσί Ακάρ και τον τότε αρχηγό του τουρκικού ναυτικού Μπουλέντ Μποστάνογλου, ο κ. Οζέλ αναφερόταν δύο φορές στη «Γαλάζια Πατρίδα» (Mavi Vatan). Εναν χρόνο αργότερα, ο κ. Ακάρ τον διαδεχόταν στη θέση του αρχηγού των ΤΕΔ ενώ ο κ. Μποστάνογλου αναλάμβανε να συγγράψει τη ναυτική στρατηγική της Τουρκίας.
Σε αυτήν υπάρχουν διάφορα ενδιαφέροντα στοιχεία. Το πλέον ενδιαφέρον, ωστόσο, εντοπίζεται σε δύο χάρτες. Ο πρώτος απεικονίζει την αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) της Τουρκίας αλλά και της Κυπριακής Δημοκρατίας (όπως την αντιλαμβάνεται η Αγκυρα) και ο δεύτερος τη θαλάσσια περιοχή που έχει παραχωρήσει το υπουργικό συμβούλιο στην τουρκική εταιρεία πετρελαίων (ΤΡΑΟ). Και οι δύο έχουν ένα δυτικό όριο που λειτουργεί σαν νοητή προειδοποίηση προς την Ελλάδα: τον 28ο μεσημβρινό, ο οποίος βρίσκεται περίπου στο μέσον της Ρόδου και, προφανώς, βρίσκεται πολύ δυτικότερα του Kαστελλόριζου.
Οδικός χάρτης
Εκεί εντοπίζεται το δυτικό όριο των τουρκικών διεκδικήσεων, με το ανατολικό να φθάνει στον 32ο μεσημβρινό, στα ανοικτά της Πάφου. Το νότιο όριο είναι το μέσον της απόστασης ανάμεσα στην Τουρκία και την Αίγυπτο. Παρά το γεγονός ότι η έννοια της στενής σύνδεσης της Τουρκίας με τις τρεις θάλασσες που την περιβάλλουν (Αιγαίο, Μεσόγειος, Μαύρη Θάλασσα) δεν είναι νέα και χρονολογείται στα μέσα του 20ού αιώνα, όταν ο γνωστός, στη γειτονική χώρα, Τουρκοκρητικός συγγραφέας Τζεβάτ Σακίρ τόνιζε στα έργα του την άρρηκτη σύνδεση των Τούρκων της Ανατολίας με το απέραντο γαλάζιο, μετά το 2015 ξεκινάει μια συνολική προσπάθεια θωράκισης του 28ου μεσημβρινού.
Ο κ. Μποστάνογλου (στηριγμένος, μεταξύ άλλων, σε μελέτες του απόστρατου ναυάρχου Τσιχάτ Γιαϊτσί, αλλά και του Τσεμ Γκιούρντενιζ) δημιούργησε, πρακτικά, έναν οδικό χάρτη για την ανάπτυξη του τουρκικού ναυτικού. Στα τριάμισι χρόνια που ακολούθησαν, το τουρκικό ναυπηγικό πρόγραμμα ακολούθησε απαρέγκλιτα το πρόγραμμα της στρατηγικής Μποστάνογλου, με αποτέλεσμα αυτή τη στιγμή το ναυτικό της γείτονος να διαθέτει ποικιλία στόλου που δεν περιορίζεται σε πολεμικά, αλλά περιλαμβάνει πλοία για επιστημονικές έρευνες, διάσωσης, ενώ οσονούπω αποκτά και δεύτερο πλωτό γεωτρύπανο.
Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες καθελκύστηκε ένα πλοίο, που πρακτικά αποτελεί πλατφόρμα «R & D», ανάλογο του οποίου διαθέτουν μόνο πολύ μεγάλες χώρες (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα) και συνήθως θεωρείται ακριβή πολυτέλεια, καθώς χρησιμοποιείται για τη δοκιμή και την ανάπτυξη ραντάρ, οπλικών, ηλεκτρονικών και άλλων συστημάτων. Μπορεί με τις κατάλληλες προσθήκες να μετατραπεί σε αντιτορπιλικό. Επιπλέον, η Τουρκία είναι η μόνη δύναμη στην Ανατολική Μεσόγειο που διαθέτει ουσιαστικές δυνατότητες διάσωσης σε περίπτωση μείζονος ατυχήματος σε υποβρύχιο. Μόλις πριν από λίγες ημέρες ανακοινώθηκε ότι θα είναι έτοιμο εντός προθεσμίας και το ελικοπτεροφόρο «TCG Anadolu», προσθήκη η οποία θα ενισχύσει έτι περαιτέρω την τουρκική δυνατότητα παρέμβασης σε ολόκληρο το ανατολικό τμήμα της λεκάνης της Μεσογείου.
Ο Μπουλέντ Μποστάνογλου είχε περιγράψει ήδη από το 2015 τη γενική λογική που πρέπει να διέπει το τουρκικό ναυτικό. «Ο τρόπος που μια χώρα χρησιμοποιεί τις ναυτικές δυνάμεις της αποκαλύπτει, επίσης, τα χαρακτηριστικά της εξωτερικής πολιτικής της», ανέφερε ενδεικτικά. Ηδη από τότε προβλεπόταν με απόλυτη σαφήνεια ότι ανάμεσα στους βασικούς στόχους του τουρκικού ναυτικού περιλαμβάνεται «η ματαίωση παράνομων ερευνών/γεωτρήσεων στις περιοχές ευθύνης μας» και «η υποστήριξη για τις δραστηριότητες έρευνας αλλά και εξόρυξης που έχουν εγκριθεί από την τουρκική κυβέρνηση».
Αυτή ακριβώς τη διάσταση επιθυμεί να προσδώσει η Αγκυρα στην αεροναυτική άσκηση «Mavi Vatan ’19», η οποία θα διεξαχθεί σε Μαύρη Θάλασσα, Αιγαίο και Ανατολική Μεσόγειο από τις 27 Φεβρουαρίου έως και τις 8 Μαρτίου και περιγράφεται ως η μεγαλύτερη που έχει ποτέ πραγματοποιηθεί από τις ΤΕΔ. Προς το παρόν δεν υφίσταται επίσημο πληροφοριακό υλικό που να καθορίζει τα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία της άσκησης, ούτε και έχουν δεσμευθεί περιοχές, παρά το γεγονός ότι είθισται αυτές να κοινοποιούνται περί τις δύο εβδομάδες πριν από τη διεξαγωγή ασκήσεων. Αν η άσκηση εξελιχθεί κατά τα μεταδιδόμενα από τα ΜΜΕ που βρίσκονται κοντά στο προεδρικό παλάτι, τότε δεν θα πρέπει να αναμένεται τίποτα λιγότερο από την κινητοποίηση του μεγαλύτερου τμήματος του τουρκικού στόλου.
Η προβολή ισχύος της Τουρκίας στη θάλασσα, πέρα από δήλωση εξωτερικής πολιτικής, αποτελεί και ενίσχυση της θέσης της στον αγώνα για τους υδρογονάνθρακες. Τις τελευταίες εβδομάδες, το τουρκικό πλοίο ερευνών «Μπαρμπαρός» πλέει μέσα στην κυπριακή ΑΟΖ, λίγα μίλια νότια από το Ακρωτήρι. Παράλληλα, στις επόμενες 24 ώρες αναμένεται να εισέλθει στο Αιγαίο το δεύτερο πλωτό γεωτρύπανο που προμηθεύτηκε η Αγκυρα, το «Deep Sea Metro-1», με πορεία προς τη Γιάλοβα στη θάλασσα του Μαρμαρά, όπου θα υποστεί μετατροπές και, βεβαίως, την απαραίτητη μετονομασία, ώστε εν συνεχεία να κατευθυνθεί προς την Ανατολική Μεσόγειο, μαζί με τον «Πορθητή».
Ανησυχεί η Λευκωσία
Το μεγάλο ερώτημα που ταλανίζει τη Λευκωσία είναι πότε το «Deep Sea Metro-1», το οποίο διαθέτει τη δυνατότητα να φθάσει σε ακόμα μεγαλύτερα βάθη από τον «Πορθητή», θα καταπλεύσει και, κυρίως, σε ποιο σημείο θα κάνει γεωτρήσεις. Ο πλους του δεύτερου γεωτρύπανου στην περιοχή αναμένεται πριν από τον Ιούνιο, ενώ στη Λευκωσία υπάρχει φόβος ότι οι Τούρκοι θα μπορούσαν να το τοποθετήσουν σε κάποιο από τα οικόπεδα της κυπριακής ΑΟΖ που δεν έχουν αποδοθεί προς εκμετάλλευση (1, 4, 5 και 7). Η τουρκική κινητικότητα στην περιοχή είναι και εκείνη που έχει οδηγήσει σε εξαιρετικά προσεκτική διαχείριση των πληροφοριών που έρχονται στο φως της δημοσιότητας σχετικά με τα πρώτα ενθαρρυντικά ευρήματα της ExxonMobil στον στόχο «Γλαύκος-1» του οικοπέδου 10 της κυπριακής ΑΟΖ.
Κινήσεις καλής θελήσεως για μείωση της έντασης
Οσα συμβαίνουν στην Ανατολική Μεσόγειο έχουν τη δική τους, διακριτή δυναμική και δεν συνδέονται με τη νέα στροφή στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, όπως αυτή προκύπτει μετά τη συνάντηση του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Οι δύο υπουργοί Εθνικής Αμυνας Ευάγγελος Αποστολάκης και Χουλουσί Ακάρ συμφώνησαν στη συζήτηση για πιθανή επαναφορά ή επανασχεδιασμό των Μέτρων Οικοδόμησης Εμπιστοσύνης (ΜΟΕ) Γιλμάζ – Παπούλια του 1988.
Σύμφωνα με πληροφορίες, μια πρώτη πιθανή κίνηση καλής θελήσεως θα είναι η πρόσκληση του Τούρκου Αρχηγού Στόλου στην Ελλάδα για επίσημη επίσκεψη. Πρόκειται για μια πρόσκληση η οποία επρόκειτο να απευθυνθεί πολύ νωρίτερα, ωστόσο μετά τη σύλληψη και κράτηση των δύο Ελλήνων στρατιωτικών στην Αδριανούπολη, ανεστάλη. Θα ακολουθήσουν και άλλες σχετικές προσκλήσεις, αλλά και ανταλλαγές επισκέψεων, δηλαδή και Ελλήνων ανώτατων αξιωματικών και στρατιωτικών αποστολών στην Τουρκία.
Η τουρκική εκδοχή της μείωσης της έντασης έχει πάντα ορισμένες ιδιαίτερες πλευρές. Μία από αυτές έγινε εμφανής πριν από λίγες ημέρες, όταν ο διοικητής της Ναυτικής Βάσης της Μερσίνας στη νότια Τουρκία προσκάλεσε τον κυβερνήτη της φρεγάτας «Λήμνος» να τον υποδεχθεί, κατά τη διάρκεια της παραμονής του ελληνικού πλοίου εκεί. Ο κατάπλους του «Λήμνος» στη ναυτική βάση της Μερσίνας έγινε για λόγους ανεφοδιασμού και δεν θεωρείται κάτι το καινοφανές, καθώς πραγματοποιείται στο συμμαχικό πλαίσιο. Η φρεγάτα «Λήμνος» και το υποβρύχιο «Ωκεανός» θα συμμετάσχουν με τουρκικά πλοία στη νατοϊκή άσκηση «Sea Guardian» στην Ανατολική Μεσόγειο.
Οι παραβιάσεις
Ενα βασικό ερώτημα εστιάζεται στο αν αυτές οι κινήσεις καλής θελήσεως καταλήξουν σε πρακτικά αποτελέσματα. Σε επίπεδο καταγραφής παραβιάσεων, κάτι τέτοιο μάλλον δεν θα πρέπει να αναμένεται. Η συντριπτική πλειονότητα των τουρκικών παραβιάσεων καταγράφεται μεταξύ 6 και 10 ναυτικών μιλίων Εθνικού Εναερίου Χώρου όπου, εξ ορισμού, η Αγκυρα δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία της Ελλάδας. Ακόμη σημαντικότερη για την εξέλιξη αυτών των ζητημάτων θα είναι η συνέχιση των συνομιλιών σε διπλωματικό επίπεδο. Ηδη οι πρώτες επαφές ανάμεσα στον γ.γ. του ΥΠΕΞ Δημήτρη Παρασκευόπουλο και τον Τούρκο μόνιμο υφυπουργό Σεντάτ Ονάλ προσδιορίζονται για τον Μάρτιο.
