Λιγγέρια και βιολιά, πρόβες ιπποδρομιών και εμπνευσμένες δράσεις. Μια εκδρομή αυτή την εποχή επιφυλάσσει εκπλήξεις.
Κυριακή πρωί, Φλεβάρη μήνα, στα σοκάκια του χωριού Ευαγγελίστρια στα ορεινά της Κω: ένας αλλόκοτος γάιδαρος, που για σώμα έχει μια βελέντζα, γίνεται ο περίγελος μιας παρέας πιο αστείας από αυτόν: φορούν τεράστια μυωπικά γυαλιά, πολύχρωμα παλιόρουχα ανάποδα, τιράντες και παπούτσια βγαλμένα από προϊστορικά ντουλάπια. Αυτοαποκαλούνται «καμουζέλες» ή «αλαφάκια» και χορεύουν μες στη μέση του δρόμου τις «γαουρίστινες» (κλοτσώντας δηλαδή προς τα πίσω, όπως οι γάιδαροι), έναν –αποκριάτικο κυρίως– χορό από την Κέφαλο.
Είναι ο θίασος της Κοκκάλας, του κώτικου αποκριάτικου εθίμου, που επιβιώνει από παρέες στα χωριά. Μπροστάρηδες ο Κυριάκος Παππούλης, υπάλληλος του δήμου και βιολάτορας, και ο Γιάννης Μαστόρος, βιωματικός χοροδιδάσκαλος: είναι οι «ανεπίσημοι» ερασιτέχνες λαογράφοι του νησιού, που, χάρη στη δράση «Μπροβάλετε, μπροβάλετε» και κυρίως χάρη στο μεράκι τους, διασώζουν τοπικές παραδόσεις και μουσικές. Τελευταίο τους εγχείρημα, μάλιστα, ήταν η συμμετοχή στη σπουδαία μουσική έκδοση «Ζυές της Κως», του Κέντρου Έρευνας και Προβολής Εθνικής Μουσικής Σίμωνα Καρρά, με τις παραδοσιακές μουσικές της Κω. Κυκλοφόρησε πριν από λίγους μήνες και περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, βίντεο από το 1973 και ηχογραφήσεις του ίδιου του Σίμωνα Καρρά από το 1971.
«Μα έχει έθιμα και παραδοσιακή μουσική η Κως;» αναρωτιέται κανείς. Την απάντηση θα μας δώσουν την ίδια ημέρα οι μουσικοί Μάνος Πόγιας, Μανώλης Κεφαλιανός και Θεοδόσης Παπαϊωάννου, που με το σαντούρι, το βιολί και το λαούτο τους αντίστοιχα θα αρχίσουν τους κώτικους και δωδεκανησιακούς σκοπούς. Παρευρισκόμενοι και περαστικοί γρήγορα θα πιάσουν τον χορό και θα μας κάνουν να αναρωτηθούμε πού κρυβόταν αυτή η Κως.
Ο κουρέας βιολάτορας Θεοδόσης Παπαντωνίου. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Οι Έλληνες δεν πάνε στην Κω το καλοκαίρι λόγω του ανεξέλεγκτου τουριστικού της προσώπου και της all inclusive κοσμοθεωρίας της. Ένα ταξίδι εκτός εποχής, όμως, μπορεί να αποδειχθεί πραγματική αποκάλυψη και να είναι γεμάτο από καλλιτέχνες, παραδοσιακούς μουσικούς, βοσκούς, γιαγιάδες που συντηρούν παμπάλαια έθιμα, ξένους πολυπράγμονες που έστησαν μια καινούργια ζωή εδώ – ανθρώπους που δεν έχουν καμία σχέση με τον τουρισμό και ζουν την καθημερινότητά τους, ανεξάρτητα από το πόσα τσάρτερ προσγειώθηκαν στο νησί.
Έθιμα και μουσικές
Στην Αντιμάχεια, ένα χωριό 25 χλμ. από την πόλη, η Κυρανιώ Διακοσταμάτη, κοντά 90 ετών, προσπαθεί να μας πείσει ότι παίζει μουσική με ένα ταψί. Το έθιμο λέγεται Λιγγέρι (σ.σ. ταψί) και είναι επίσης αποκριάτικο (απαντά όμως και στη Ρόδο, στη Σύμη και στα Βαλκάνια, και συνδέεται και με τους γάμους). Τελείται αποκλειστικά από γυναίκες, συνοδεύοντας το τραγούδι τους, που αποτελείται συνήθως από σκωπτικά δίστιχα, και είναι ουσιαστικά μια επίκληση για γονιμότητα. Θεωρείται ότι αντλεί τις ρίζες του από μια αρχαία τακτική ερωτικής μαγείας, που γινόταν με ρόμβο (ένα μεταλλικό αντικείμενο που περιέστρεφαν οι γυναίκες στη γη, πιστεύοντας πως διεγείρουν τη γονιμότητα γης και ανθρώπων). Ο ήχος παράγεται εύκολα με τη βοήθεια του δαχτυλιδιού της πάνω στο ταψί και, μαζί με τη φωνή της, που πάλλεται από το λιγγέρι, είναι εντυπωσιακός.
Εντυπωσιακός είναι και ο ήχος που βγαίνει από το πιναύλι (αυλός από καλάμι και πικροδάφνη) του βοσκού Στέλιου Κώστογλου, που συναντάμε στη μάντρα του, στην περιοχή Ψαλίδι. Στην Κω οι βοσκοί παίζουν κυρίως πιναύλι και όχι τσαμπούνα, ωστόσο ο Στέλιος Κώστογλου παίζει και κώτικη λύρα, και μάλιστα είναι ο τελευταίος λυράρης στο νησί. Το τετράχορδο κώτικο λυράκι «εκδιώχθηκε» από το νησί εξαιτίας του βιολιού, το οποίο ήρθε στις αρχές του 20ού αιώνα και επικράτησε. Ένα από τα παλαιότερα βιολιά της Κω είναι ο Θεοδόσης Παπαντωνίου, τον οποίο βρήκαμε στο αιωνόβιο κουρείο του στην Κέφαλο, να παίζει μουσική, ανάμεσα σε ξεχασμένα πια παραδοσιακά εργαλεία ξυρίσματος και κουρέματος.
Το Λύκειο Ελληνίδων Καρδάμαινας αριθμεί περί τα 100 μέλη, από τα οποία τα 80 είναι παιδιά. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Λίγες ώρες αργότερα είδαμε τα παιδιά του Λυκείου Ελληνίδων Καρδάμαινας να χορεύουν δωδεκανησιακούς σκοπούς –σούστα, ίσο, συρτό, ροδίτικο, πεντοζάλη κεφαλιανό–, φορώντας την αστική φορεσιά της Κω, ενώ η έκπληξη ήρθε όταν συναντήσαμε στην παραλία τον νεαρό Γιώργο Πίτση να καλπάζει με το άλογό του για χάρη του… Αϊ-Γιώργη. Προπονείται όλη τη χρονιά για τη μεγάλη γιορτή: ανήμερα του Αγίου Γεωργίου όλη η Κως συγκεντρώνεται στο χωριό Πυλί για τις περίφημες ιπποδρομίες. Σαράντα καβαλάρηδες περίπου συμμετέχουν στην παρέλαση, ως τάμα, και οι νεότεροι από αυτούς, περίπου 20-25 άτομα, παίρνουν μέρος στους αγώνες. «Ο νικητής μεταφέρει την εικόνα έφιππος την επόμενη χρονιά. Αλλά δεν υπάρχει καμία αντιζηλία μεταξύ μας. Όλοι τρέχουμε για τον άγιο», μας είπε.
Προπόνηση με τα άλογα για τους μεγάλους αγώνες προς τιμήν του Αϊ-Γιώργη. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Πολυτεχνίτες εκτός εποχής
Οι acTa είναι η μία από τις δύο θεατρικές ομάδες της Κω, μια παρέα τριάντα ατόμων ουσιαστικά. Οι παραστάσεις που ανεβάζουν καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, στο θέατρο Σφαγείο και σε φεστιβάλ, είναι γνωστές σε όλα τα Δωδεκάνησα χάρη στον επαγγελματισμό με τον οποίο αντιμετωπίζονται. Στα είκοσι πέντε χρόνια πορείας τους έχουν συνεργαστεί με ερασιτέχνες ηθοποιούς και συντελεστές από όλο τον κόσμο. «Γενικώς έχουν περάσει πολλοί άνθρωποι, και πάρα πολλοί ξένοι, γίνονται ωραίες ωσμώσεις. Για μας η ομάδα λογίζεται σαν οικογένεια και το θέατρο είναι ένας τρόπος αντίδρασης στη μιζέρια και στη μισαλλοδοξία», μας λέει η σκηνοθέτις Διονυσία Κασίου. Τα κοστούμια πολύ συχνά υπογράφει η Μilka Stojanovic, μια πολύπλευρη καλλιτέχνις από το Βελιγράδι που ζει στην Κω είκοσι χρόνια και διατηρεί μαγαζί με είδη δώρων, το Art Zone (Κολοκοτρώνη 32). Εκεί θα βρείτε πολύ όμορφα χειροποίητα διακοσμητικά. Λίγο πιο κάτω, η νεαρή Λυδία Ιωαννίδου φτιάχνει ιδιαίτερα κοσμήματα (Φιλήτα 3), ενώ μέσα στο ιστορικό κέντρο, δίπλα στην πλατεία Πλατάνου Ιπποκράτη, θα πετύχετε το κατάστημα Imaginarium, όπου ο Γιάννης Καματέρος φτιάχνει εμπνευσμένα αντικείμενα από ρητίνη και χαρτοπολτό.
Η Λυδία Ιωαννίδου φτιάχνει κοσμήματα στο εργαστήρι της. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
Γενικώς, ο καθένας βρίσκει τον τρόπο να διοχετεύσει την έμπνευσή του σε πληθώρα δράσεων. Ο Νίκος Αρμπιλιάς, μέλος του γνωστού συγκροτήματος Μικρές Περιπλανήσεις, φτιάχνει διάφορα καλλιτεχνήματα και μουσικά όργανα από σκουπίδια, όπως το μπουζούκι που για σκάφος έχει ένα γερμανικό κράνος, ενώ ο αδερφός του Μάνθος συνεχίζει τις μουσικές δράσεις, και όχι μόνο. Στο καφέ-μπαράκι Πάρκο των Χρωμάτων (Αμερικής και Ψαρών), εκτός από τις λάιβ βραδιές, διοργανώνει παραστάσεις κλόουν, μαριονέτας και καραγκιόζη με πρωταγωνιστή τον ίδιο και τον νεαρό Μιχάλη Σβύνο, ο οποίος διατηρεί και ένα ιδιότυπο κρεοπωλείο, τόσο καλοφτιαγμένο, που περισσότερο θυμίζει καφέ.
Στο ερημικό χωριό Λαγούδι, η Μάντυ Χατζηγιακουμή πλάθει κεραμικά και παραδίδει επίσης μαθήματα αγγειοπλαστικής, ενώ στην τουριστική Καρδάμαινα η Ανθίππη Ντέλιου φτιάχνει κουρελούδες, κιλίμια και τσάντες στους αργαλειούς που κληρονόμησε από τις γιαγιάδες της. «Δεν ήθελα να τους κάνω εκθέματα μουσείου, ήθελα να παραμείνουν ζωντανοί», λέει. Μαζί της τα απογεύματα θα βρείτε και τις γιαγιάδες του χωριού να καλαμπουρίζουν και να επιδίδονται, εκτός από μαθήματα υφαντικής, στην αιώνια νησιώτικη ψυχοθεραπεία που δεν θα αλλάξει ποτέ: την κουβέντα.
ΤΟ ΚΑΛΕΝΤΑΡΙ ΤΗΣ ΑΝΟΙΞΗΣ
• Τον θίασο της Κοκκάλας μπορείτε να δείτε φέτος την Τρίτη 5 Μαρτίου, στις 17.00, στο κέντρο της πόλης της Κω.
• Μέχρι τον Μάιο θα «τρέχουν» τα χειμερινά Ιπποκράτεια, που περιλαμβάνουν θεατρικές και μουσικοχορευτικές παραστάσεις, φεστιβάλ ποίησης, παρουσιάσεις βιβλίων, συναυλίες κ.ά. Το Σαββατοκύριακο 9-10 Μαρτίου θα πραγματοποιηθούν τα αποκριάτικα καρναβάλια της Κω, της Καρδάμαινας, της Κεφάλου και του Πυλίου.
Η θεατρική ομάδα acTa, μια παρέα τριάντα ερασιτεχνών, που ανεβάζουν παραστάσεις σαν επαγγελματίες. (Φωτογραφία: ΚΛΑΙΡΗ ΜΟΥΣΤΑΦΕΛΛΟΥ)
• Στις 23-24 και 30-31 Μαρτίου οι acTa θα παίζουν την παιδική παράσταση «Παραμυθ…issimo» της Ξένιας Καλογεροπούλου, στο θέατρο Σφαγείο. Στις 6-7 Απριλίου θα φιλοξενήσουν τη θεατρική ομάδα Ικαρίας Duende και την παράσταση «Η ρομαντική μου ιστορία», ενώ στις 13 Απριλίου θα συμμετάσχουν στη συναυλία σύγχρονης jazz με τον Μάριο Βαληνάκη.
• Τη δράση «Μπροβάλετε, μπροβάλετε» μπορείτε να παρακολουθείτε από την ομώνυμη σελίδα στο Facebook ή από την ομώνυμη ραδιοφωνική εκπομπή του ekfrasifm.com.
• Το Σάββατο 16 Μαρτίου θα γίνει σεμινάριο ηπειρώτικων παραδοσιακών χορών στο 1ο Δημοτικό Σχολείο και μουσική βραδιά Ηπείρου-Κω στο κέντρο Φαντασία.
