Τα χωροταξικά κριτήρια

Η υφιστάμενη χωροταξική δομή
Η τυπολογική άρθρωση του χώρου της Νήσου Ρόδου, σύμφωνα με τις κυρίαρχες συνισταμένες -οικονομικές, κοινωνικές, εδαφικές, γεωμορφολογικές, περιβαλλοντικές- όπως αυτές προβάλλονται και διαμορφώνουν τη χωροταξική δομή της, θα μπορούσε να κατηγοριοποιηθεί:
Ι. Στο βόρειο -πρωταρχικά αστικό- κομμάτι, το οποίο συναπαρτίζεται από:
• Τους ιστορικούς ιστούς και χώρους, οι οποίοι δεν έχουν ενιαία φυσιογνωμία, αλλά παραμένουν διάσπαρτοι και διακεκομμένοι εντός ή περιμετρικά του πολεοδομικού συγκροτήματος της Ροδιακής πρωτεύσας.
• Τον συμπαγή πολεοδομικό ιστό -extra muros- των σύγχρονων κεντρικών περιοχών και όπως διαμορφώθηκαν από την δεκαετία του ’60 έως σήμερα.
Στην χωρική αυτή ενότητα συμπεριλαμβάνονται: το «αστικό συνεχές» που εκτείνεται κατά μήκος του παραλιακού μετώπου Δυτικά έως το Παραδείσι και το πολεοδομικό continuum ανατολικά – λιγότερο συνεκτικό από το δυτικό και με αλληλοσυγκρουόμενες χρήσης (ξενοδοχειακά συγκροτήματα, κοιμητήριο, αρχαιολογικοί χώροι, τροφοδοσία, εμπόριο, κατοικία), έως το Φαληράκι.
• Οικισμούς -πρώην αγροτικούς- με βασική λειτουργία την κατοικία, στο μεταίχμιο του ημιαστικού και αστικού χώρου: Παστίδα, Μαριτσά, Δαματριά, Θολός -καθώς και Κοσκινού, Καλλιθέα και Φαληράκι. Οι πρώτοι συνιστούν πλέον προαστιακό χώρο και (με χαρακτηριστικά υπνωτηρίου σε μία άλλη εκδοχή), ο τελευταίος «εποχιακός». Τα Κολύμπια εντάσσονται στην τελευταία ταξινόμηση, ενώ ο οικισμός Αφάντου συμπεριλαμβάνεται στις παρυφές της ανεπτυγμένης εδαφικής ενότητας της Βόρειας Ρόδου.
ΙΙ. Η δεύτερη χωροταξική ενότητα, ημιαστική, περιλαμβάνει την ενδιάμεση περιοχή της Νήσου, η οποία προσδιορίζεται Ανατολικά από την Αρχίπολη και καταλήγει στα Δυτικά παράλια, νοτιότερα της ΔΕΗ (διευρυμένα νοτιοανατολικά όρια του τ. Δήμου Καμείρου).
Η περιοχή, η οποία αποκτά τουριστικές δραστηριότητες ήπιας μορφής, είναι σε αναζήτηση νέου ρόλου.
ΙΙΙ. Η τρίτη, περιλαμβάνει μία διευρυμένη παραλιακή ζώνη, η οποία εκτυλίσσεται ταινιακά, ξεκινώντας από τα όρια των τ. Δήμων Αρχαγγέλου – Λίνδου και το αναπτυσσόμενο θαλάσσιο μέτωπο της Νότιας Ρόδου, καθώς και τους οικισμούς τους στην ενδοχώρα.
Γνωρίζει μία έντονη οικιστική δυναμική, με έμφαση στον μαζικό τουρισμό μέσης/ ανώτερης εισοδηματικής τάξης και στην παραθεριστική κατοικία.
ΙV. Η άλλη χωρική ενότητα αφορά στη Νοτιοδυτική Ρόδο, η οποία περιλαμβάνει ως πυρήνα τον τ. Δήμο Αταβύρου, διευρυμένο νοτιοανατολικά. Αποτελεί το φυσικό/ περιβαλλοντικό απόθεμα της Νήσου, με υψηλή περιβαλλοντική αξία.
Έχει αγροτικό χαρακτήρα, ενώ παράλληλα υποδέχεται περιφερειακές ροές του κύριου corpus του τουριστικού προϊόντος της ανεπτυγμένης τουριστικά Ρόδου. Μία ξεχωριστή (υπο)κατηγορία θα μπορούσε να αποτελέσει ο ορεινός όγκος της Νήσου (Ατάβυρος – Προφήτης Ηλίας).
Ασφαλώς η ανωτέρω προσέγγιση της χωρικής κατηγοριοποίησης δεν είναι μονοσήμαντη, ούτε τελική, αλλά συμβάλει στην αναγκαία ανάλυση του εδάφους της Ρόδου, προϋπόθεση sine qua non για κάθε περαιτέρω χωροταξική παρέμβαση.
Η ίδια η φύση της χωροταξικής διάρθρωσης της οικονομικής και κοινωνικής γεωγραφίας της Νήσου, μας προσανατολίζει στο να μιλάμε όχι για έντονες χωροταξικές ανισορροπίες, αλλά για περιοχές με υψηλά αναπτυξιακά χαρακτηριστικά, τις αναπτυσσόμενες, για άλλες με μία σχετική υστέρηση και για αγροτικές περιοχές.
Μία νέα διαίρεση, π.χ του τ. Δήμου Καλλιθέας από κοινού με τ. Δήμου Ιαλυσσού ενοποιημένους, θα τροφοδοτούσε έναν υπερτροφικό «άξονα υπεροχής» και ισχυρό παράγοντα ανισότητας.
Οι συντελεστές των μελλοντικών εξελίξεων.
• Η νέα διαρθρωτική πολιτική μετά το 2014, δίνει έμφαση στην καινοτομία, τη γνώση (άυλες επενδύσεις), την ανταγωνιστικότητα, το περιβάλλον, την καινοτομία, αφήνοντας τα παραδοσιακά τεχνικά και κοινωνικά έργα, στους εθνικούς και ιδίους πόρους, σε μία περίοδο εξαιρετικά εντόνων δημοσιονομικών δυσχερειών.
• Η Κοινή Αγροτική Πολιτική με ορόσημο το 2013, αλλάζει το πρότυπο της επιδοτούμενης ανάπτυξης της γεωργίας.
• Η πλήρης απελευθέρωση των Ευρωπαϊκών Μεταφορών – θαλάσσιων, εναέριων- και της προώθησης της βιώσιμης κινητικότητας.
• Η πολιτική περιβάλλοντος της ΕΕ, δίνει προϋποθέσεις αναβάθμισης τόσο του δομημένου, όσο και του φυσικού περιβάλλοντος της Ρόδου.
• Η Ερευνητική & Τεχνολογική Πολιτική των εταίρων, αποτελεί ασφαλώς τον πυλώνα της καινοτομίας, ιδίως για περιφέρειες όπως του Ν. Αιγαίου -κύριος πόλος της οποίας αποτελεί η Ρόδος. Αλλά χωρίς απαραίτητη υποδομή -όπως Τεχνολογικό Πάρκο, Πάρκο Έρευνας, Ερευνητικό Κέντρο θετικής κατεύθυνσης ΑΕΙ- αποτελεί κενό γράμμα και τον ελλιπή κρίκο της τοπικής ανάπτυξης. στερώντας από τη Ροδιακή Πρωτεύουσα μία τεχνολογική παρουσία στη ΝΑ Μεσόγειο, όπου για εκατονταετηρίδες είχε την τεχνολογική κυριαρχία.
Η εμμονή στην οικονομική «μονοκαλλιέργεια», αντί του προσανατολισμού σε διαφοροποιημένες -ισορροπημένες, σε αλληλοτροφοδοτούμενους παραπληρωματικούς τομείς- οδηγεί σε εξαρτήσεις από ένα μόνο κλάδο: του τουρισμού.
Προς ένα νέο αρχέτυπο χωρικής (επαν)οργάνωσης.
Η αναδρομή στην αστική ιστορία της Ρόδου, διαχρονικά, παραπέμπει σε μία πολυπολική οργάνωση του χώρου, πρωτίστως σε περιόδους ακμής της.
Νέα, σύγχρονη, εκτεταμένη, πολυκεντρική οικιστική συνάθροιση, με διαφοροποιημένα κύρια πολεοδομικά χαρακτηριστικά -όπως η τυπολογική διάταξη, η μορφολογία, η πυκνότητα, η εκτατικότητα, ο δυναμισμός, αποτελεί ένα πρότυπο κοντά στην πραγματικότητα και εφικτός στόχος.
Ένα πολυκυτταρικό πρότυπο -η δομή του οποίου μπορεί να εδράζεται πέραν του Βόρειου πολεοδομικού συγκροτήματος (και) επί ενός σχεδιασμένου δικτύου οικιστικών κέντρων ανά ενότητα. το οποίο θα συγκρατήσει τάσεις υδροκεφαλισμού του πρώτου. Είναι ιδιαίτερα πιθανόν να χρειάζεται ένας νέος πόλος, στη βάση υπάρχοντος οικισμού/ οικισμών στο Νότιο/ Νοτιοανατολικό τμήμα της Νήσου:
1. τ. Δήμος Ροδίων.
2. τ. Δήμος Ιαλυσού,
τ. Δήμος Πεταλούδων,
τ. Δήμος Καμείρου.
3. τ. Δήμος Καλλιθέας,
τ. Δήμος Αφάντου,
τ. Δήμος Αρχαγγέλου.
4. τ. Δήμος Λίνδου,
τ. Δήμος Νότιας Ρόδου,
τ. Δήμος Αταβύρου.
Αναφυόμενες προκλήσεις σε περιβάλλον οικουμενοποίησης.
Μεταξύ των προκλήσεων που καλείται να αντιμετωπίσει το νέο Σώμα, αναφύονται:
• Η ισόρροπη ανάπτυξη εντός του συνόλου των ορίων τους, στη βάση της παραπληρωματικότητος των επί μέρους ενοτήτων -μεταξύ τους και εσωτερικά- στο πλαίσιο των δεσμεύσεων της χώρας στις αρχές της εδαφικής, οικονομικής και κοινωνικής συνοχής, της ισχύουσας συνθήκης της Ε.Ε.
• Η ενδυνάμωση της ανταγωνιστικότητας της Νήσου, σε μία οικουμενοποιημένη πλέον Οικονομία, με κατισχύουσα θέση στον αναδυόμενο καταμερισμό δραστηριοτήτων, -όπου η Ρόδος διαχρονικά, αν και με κυμαινόμενες τάσεις διακρίνεται- και η ανάδειξη του πολιτισμού της, αποτελούν κυρίαρχα στοιχεία των αναπτυξιακών στοχεύσεων.
• Η απόδοση όρων αειφορίας στο δομημένο, περιαστικό και φυσικό περιβάλλον, και η βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης.
Απαιτείται/ούνται συχνά:
• Η παραπληρωματικότητα των χωροταξικών ενοτήτων.
• Η μεσοχρόνια προσαρμογή/ δημιουργία οικιστικών δικτύων στις πλην της Ι (τ. Δήμο Ροδίων) περιοχές, τα οποία θα αποτελέσουν ανάχωμα στο ενδεχόμενο υπερσυγκέντρωσης του Βορείου Τριγώνου.
• Η αντιστροφή παθογενών τάσεων της τρέχουσας οικιστικής δυναμικής και ο προσανατολισμός τους σε στόχους βιωσιμότητας.
• Οι χωρικοί όροι προσαρμογής, στα νέα δεδομένα της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής.
Πηγές
• Σταύρος Τσέτσης: Πρόταση ΓΠΣ Δήμου Ροδίων, 2010.
• Σταύρος Τσέτσης: Το σύνδρομο του Σίσυφου, Εκδόσεις Παπαζήση, 2010.