«Να αγαπάς την ευθύνη. Να λες: εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γη. Αν δεν σωθεί, εγώ φταίω! Μη καταδέχεσαι να ρωτάς, θα νικήσουμε; Θα νικηθούμε; Μη ρωτάς. Πολέμα… Πολεμούμε χωρίς βεβαιότητα και η αρετή μας μη όντας σίγουρη για την αμοιβή, αποκτάει βαθύτερη ευγένεια…».
Αυτά τα λόγια του Καζαντζάκη, πιστεύω πως ταιριάζουν σ’ αυτό που λέμε εθελοντισμός και εθελοντής. Αυτές τις παρεξηγημένες έννοιες, ιδίως τα τελευταία χρόνια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, οι περίφημες ΜΚΟ, που η πρακτική πολλών, έγιναν θέμα συζήτησης τις τελευταίες ημέρες, προσθέτοντας ερωτηματικά και αμφισβητήσεις στα ήδη υπάρχοντα περί εθελοντισμού. Θα προσπαθήσουμε να ξεμπλέξουμε τα πράγματα, ρωτώντας έναν άνθρωπο που πιστεύω τον χαρακτηρίζουν τα λόγια του Καζαντζάκη.
Ο Μαρτίνος Κανελλάκης, μιλάει για το ταξίδι. Το ταξίδι για την Ιθάκη, μέσα από τον δρόμο της γνώσης της προσφοράς.
• Τι είναι εθελοντισμός για σένα;
Χμμμ… εύκολη ερώτηση! Πείνα και δίψα. Πείνα που δεν χορταίνεις με τίποτα και δίψα που δεν ξεδιψάς ποτέ, είναι αυτό το κενό, ένας κόμπος που σου σφίγγει το στομάχι μόλις σκέπτεσαι κάποιον που υποφέρει, κάποιο ζώο που κακοποιείται ή όταν η φύση βιάζεται. Είναι αυτό που κάνει το στρώμα σου πολύ σκληρό και τον καναπέ αβάσταχτο και σε ξυπνάει χαράματα και σε επικρίνει γιατί δεν έκανες εσύ κάτι για αυτό. Είναι η αίσθηση ότι όλα αυτά που σε περιβάλλουν, δεν είναι διαφορετικά από σένα, είναι η ενότητα, η σχεδόν ερωτική έλξη που νοιώθεις για όλα αυτά και η βεβαιότητα ότι όλα αυτά που σε περιβάλλουν είναι μέρος του εαυτού σου.
• Έχεις απογοητευθεί, έχουν υπάρξει στιγμές που σκέφτηκες να τα παρατήσεις όλα αυτά τα χρόνια που ασχολείσαι με την εθελοντική προσφορά;
Για την ακρίβεια μπορώ να πω ότι όσες φορές ενθουσιάστηκα άλλες τόσες φορές απογοητεύτηκα αλλά και μόνο οι αναμνήσεις από τις πολύ λίγες φορές που τα κατάφερα είναι και αυτές που μου ζεσταίνουν την καρδιά.
• Πολλοί θεωρούν ότι πολλές φορές και κυρίως τις πιο δύσκολες ημέρες που ζούμε ο εθελοντισμός πλησιάζει την φιλανθρωπία. Είναι έτσι;
Δεν μπορεί να τα διαχωρίσεις αυτά τα δύο, μήπως η αγάπη για τον συνάνθρωπό σου δεν είναι αυτή που σε σηκώνει από τον καναπέ και σε κάνει εθελοντή;
• Ποιος είναι ο στόχος ή το κίνητρο που πρέπει να έχει ένας εθελοντής;
(έμεινε σιωπηλός για λίγο) Να χάσεις το εγώ σου, ναι, να χάσεις τον εαυτό σου μέσα στους άλλους. Είναι ο μόνος τρόπος για να τον ξαναβρείς.
• Πιστεύεις ότι ο εθελοντισμός μπορεί να αποτελέσει την απάντηση στην αντιμετώπιση των προβλημάτων και των αδιεξόδων των πολιτών ή τελικά είναι αδύναμη απάντηση;
Σαφώς όχι, ο εθελοντισμός σε όλες του τις εκφράσεις είναι απλώς η αναπνοή που εμφυσάς σε ένα νεκρό σώμα για να του δώσεις ζωή, το κράτος είναι αυτό που πρέπει να δημιουργήσει τις απαραίτητες δομές που χρειάζεται η κοινωνία . Θα σας δώσω κάποια παραδείγματα. Το κράτος θα φροντίσει να κάνει ειδικά ιδρύματα για τα παιδιά που έχασαν τους γονείς τους αλλά οι ανάδοχες μητέρες θα δώσουν την αγάπη τους. Το κράτος θα φροντίσει την υποδομή για την αιμοδοσία και την τράπεζα για τους δότες μυελού των οστών και οι εθελοντές θα δώσουν το αίμα τους. Το κράτος θα φροντίσει να δημιουργήσει κυνοκομεία, αλλά οι φιλόζωοι θα υιοθετήσουν και θα δώσουν αγάπη στα ζώα.
• Πολλοί πιστεύουν ότι οι εθελοντές χρησιμοποιούνται από το κράτος, κεντρικό ή τοπικό, ως υποκατάστατο των ευθυνών του, είτε να παρουσιάσουν έργο. Έτσι είναι;
Το καλό κράτος ή ο καλός δήμος που κάνει σωστά την δουλειά του, θα χρησιμοποιήσει τους εθελοντές για να βάλει πάνω στο έργο που έκαναν την ανθρώπινη ζεστασιά. Το κακό κράτος και ο κακός δήμος, είτε θα εκμεταλλευτούν τους εθελοντές για να κάνουν την λάντζα είτε για να δικαιολογήσουν την ανικανότητά τους στο να λύσουν, ως οφείλουν, τα προβλήματα των δικών τους αρμοδιοτήτων.
• Πώς συνάδει με την έννοια και τους σκοπούς του εθελοντισμού υπηρεσία εθελοντών στη δομή του Δήμου;
Δεν είναι κακό να υπάρχει τέτοια υπηρεσία σε έναν Δήμο, αλλά η έννοια αυτής της υπηρεσίας είναι να βοηθήσει ή να συντονίσει τις εθελοντικές ομάδες στο να βάλουν την ανθρώπινη διάσταση σε ήδη υπάρχουσες κοινωνικές, περιβαλλοντικές δομές που έχει φροντίσει να δημιουργήσει και όχι να τους οργανώνει για να κάνουν την εργασία που οφείλουν να κάνουν οι υπηρεσίες του Δήμου.
• Αλήθεια, θα σκεφτόσουν να ασχοληθείς ξανά με την τοπική αυτοδιοίκηση; ‘Η να το ρωτήσω αλλιώς. Τι είναι αυτό που σε κρατά μακριά; Και να το επεκτείνω. Τι είναι αυτό που νομίζεις ότι κρατά μακριά ενεργούς και αξιόλογους ανθρώπους;
‘Οχι! Χαμογελάς που το είπα ορθά κοφτά… Όχι.Πιστεύω ότι έκανα τον κύκλο μου και πρέπει να δώσω χώρο στους νεώτερους. Η καρέκλα δεν είναι κάτι που το κουβαλάς μαζί σου, δεν είναι ιδιοκτησία σου, επίσης, πολλά πράγματα που κάνει κάποιος, έρχεται κάποιος άλλος και τα χαλάει, οπότε ασχολείσαι πια με κάτι που δεν μπορεί να έρθει κάποιος να στο χαλάσει. Στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης, πιστεύω ότι, κάποιος ικανός θα πρέπει να χρησιμοποιήσει πολύ περισσότερη δύναμη για να σταθεί ανάμεσα σε ανίκανους, γιατί για τον ικανό υπάρχει το αυτονόητο και το λογικό, αντίθετα για τον ανίκανο, θα πρέπει να χρησιμοποιήσεις απίστευτη δύναμη για να τον πείσεις για το αυτονόητο, κάτι που είναι απίστευτα κουραστικό.
• Πιστεύεις ότι ο εθελοντισμός λειτουργεί με την παλιά καλή έννοια στο νησί; Έχουμε κάποια παραδείγματα;
Αν και με βάζεις στον πειρασμό να πω πολύ καλά λόγια για ορισμένες ομάδες δεν θα το κάνω για να μην απαξιώσω δράσεις που γίνονται καθαρά για προβολή αλλά το τελικό αποτέλεσμα πάλι είναι να βοηθηθούν κάποιοι άνθρωποι. Αλλά πρέπει να σου πω Μαρίλια ότι μπορεί να πας σε κάποιο ίδρυμα ή σε κάποιο σπίτι και εκεί τυχαία να συναντήσεις κάποιους ανθρώπους που δεν αυτοανακηρύσσονται ως εθελοντές και κάνουν απίστευτα καλή δουλειά. Εκεί δεν χρειάζεται να πεις τίποτα απολύτως, απλώς αυτή η στιγμιαία ματιά που ανταλλάσεις μαζί τους σου δίνει ακριβώς αυτήν την ζεστή αίσθηση της πληρότητας, της κατανόησης και της συμπαντικής ενότητας που σου μίλησα προηγουμένως. Είναι ακριβώς η ίδια αίσθηση ενότητας που σου δίνει η οικογένειά σου.
• Πρέπει μια εθελοντική οργάνωση να είναι αμιγώς πολιτισμική, για να παράγει πολιτισμό ή ο πολιτισμός μπορεί να παραχθεί και μέσα από τον εθελοντισμό;
Περίμενε, γιατί τώρα με έβαλες σε σκέψεις, επειδή ήταν αυτονόητο και μέχρι τώρα θεωρούσα τις λέξεις Πολιτισμός και Εθελοντισμός ταυτόσημες. Οπότε θα σου παραθέσω αυτό που είπε ο Mahatma Gandhi «Το πόσο πολιτισμένη είναι μια χώρα εξαρτάται από το πώς συμπεριφέρεται στα ζώα» και θα πρόσθετα στους ανθρώπους και στο περιβάλλον. Μια εθελοντική ομάδα πρέπει να είναι ο πραγματικός εαυτός της. Τίποτα περισσότερο τίποτα λιγότερο.
• Εάν σύμφωνα με τον ορισμό του εθελοντισμού είναι μη αμειβομένη, μη επαγγελματική δραστηριότητα των πολιτών που αποβλέπει στην ευημερία της κοινωνίας, τι σχέση μπορεί να έχει με τις ΜΚΟ και τις επιδοτήσεις οι οποίες είχαν σκοπό δράσεις που αποβλέπουν καθώς λένε σ’ αυτήν την ευημερία της κοινωνίας, με λίγα λόγια υπάρχει κρατικός επιδοτούμενος εθελοντισμός;
Είναι ακριβώς όπως το είπες, μη αμειβόμενη μη επαγγελματική δραστηριότητα. Το λάθος με τις ΜΚΟ είναι αυτό που συζητήσαμε προηγουμένως. Ότι το κράτος ή ο Δήμος, θα πρέπει να ασχοληθεί με τις υποδομές και οι εθελοντές να βάλουν την ψυχή τους. Οι εθελοντές μπορούν να καταγράψουν το πρόβλημα π.χ. κτίσιμο σχολείου, δημιουργία κάποιας υποδομής κ.λ.π και το κράτος να τα φτιάξει, ώστε μετά οι εθελοντές να εκτελέσουν την δράση που έχουν επιλέξει. Είναι λάθος να δίνουν χρήματα σε κάποιες ομάδες και μάλιστα χωρίς έλεγχο.
• Πολλοί θα ήθελαν να γίνουν εθελοντές αλλά δεν παίρνουν την απόφαση. Τι νομίζεις ότι τους κρατά;
Η άγνοια. Ναι, η άγνοια είναι η αιτία της αυταπάτης, του πώς είναι ο κόσμος που βλέπουμε. Θα σου πω δυο γνωστά παραδείγματα για να το καταλάβεις. Όταν η Μαρία Αντουανέτα είδε την εξέγερση των Γάλλων, ρώτησε γιατί ξεσηκώθηκαν και της απάντησαν ότι δεν έχουν ψωμί και αυτή αφελέστατα είπε γιατί δεν τους δίνουν παντεσπάνι. Η βασίλισσα ζούσε σε ένα χρυσό κλουβί και δεν γνώριζε ότι ο κόσμος πεινάει και ότι αν δεν έχει ψωμί δεν μπορεί να έχει ούτε παντεσπάνι, αν τα γνώριζε όλα αυτά ίσως τα πράγματα να ήταν διαφορετικά. Το άλλο είναι με τον Gautama Buddha του οποίου ο πατέρας -λόγω μιας προφητείας – απαγόρευσε στους πάντες να του αναφέρουν ή να βλέπει οτιδήποτε άσχημο που θα τον στεναχωρούσε, όπως αρρώστια, θάνατο και γενικά δυστυχία.
Ήταν κλεισμένος στο παλάτι και όταν έβγαινε, εξαφάνιζαν από τον δρόμο του τους ανάπηρους και τους φτωχούς. Μέχρι την μέρα που σε κάποια βόλτα ξέφυγε από τους φρουρούς και ανακάλυψε την φύση αυτού του κόσμου και μπόρεσε να φωτιστεί. Δεν υπάρχουν καλοί και κακοί άνθρωποι, υπάρχουν αυτοί που γνωρίζουν και αυτοί που δεν γνωρίζουν. Αν οι άνθρωποι γνώριζαν και ειδικά, κατανοούσαν τον πόνο που βιώνουν οι συνάνθρωποί μας, τα ζώα και η φύση γύρω μας είμαι σίγουρος ότι θα δραστηριοποιόντουσαν.
• Ποιο είναι το προφίλ του σύγχρονου εθελοντή;
Με βάση αυτά που σου είπα προηγουμένως είναι αυτός που γνωρίζει το πρόβλημα και το σπουδαιότερο, το κατανοεί!
• Μια τελευταία ερώτηση. Νομίζεις ότι σωστά και επαρκώς προωθείται η έννοια του εθελοντισμού; Στην χώρα μας, πιστεύεις ότι οι νέοι είναι απρόθυμοι και δεν ενδιαφέρονται να ασχοληθούν με τον εθελοντισμό ή απλώς δεν τους έχει δοθεί το κατάλληλο ερέθισμα; Ποια βήματα θα θεωρούσες σημαντικά προς αυτήν την κατεύθυνση;
Μαρίλια, για να προωθηθεί η έννοια αυτή θα πρέπει να συνεργαστούν πολλοί άνθρωποι και όπως γνωρίζεις για εμάς τους Έλληνες, η συνεργασία δεν είναι το δυνατό μας σημείο.
Πρέπει κάποιο πρόβλημα που προκύπτει να τεθεί πρώτα στις σωστές του διαστάσεις, χωρίς ενθουσιασμό και χωρίς απογοήτευση. Πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι, βοήθεια και προσφορά στους γύρω μας, δεν είναι η υστερική αντιμετώπιση του προβλήματος. Επίσης, δεν είναι ντροπή κάποιος να κουραστεί, να βαρεθεί, να κάνει ένα διάλειμμα. Ανθρώπινο είναι, ποιος είναι αυτός που μπορεί να τον κρίνει; Επίσης, το να βοηθήσω τον διπλανό μου δεν σημαίνει απαραίτητα ότι πρέπει να τον πάρω αγκαλιά και ούτε να κοιμίσω ένα αδέσποτο στο κρεβάτι μου. Ούτε πάλι, να κυκλοφορώ με ένα μακάριο χαμόγελο, για να παραστήσω ότι είμαι άγιος.
Για να κατανοήσουμε λοιπόν το πρόβλημα, πρέπει να έχουμε σωστή και αντικειμενική πληροφόρηση, να το αναλύσουμε καλά και να βρούμε τα σημεία που πρέπει να παρέμβουμε και να βάλουμε έναν εφικτό στόχο που να μπορούμε να πραγματοποιήσουμε και μετά, να ξεχάσουμε τον εαυτό μας. Έτσι και αλλιώς πενήντα χρόνια μετά δεν θα μας θυμάται κανείς. Ο πατέρας μου στην κατοχή, εξέταζε δωρεάν ασθενείς στα δημοτικά ιατρεία του Δήμου Αθηναίων και στο τέλος του πολέμου του έδωσαν έπαινο για αυτό. Ε! και ποιος τον θυμάται, ποιος το γνωρίζει. Έτσι και εμείς, ας κάνουμε αυτό που πρέπει και ας το ξεχάσουμε. Κι αν τελειώσαμε με τις ερωτήσεις, επέτρεψέ μου να κλείσω με τα λόγια του Καβάφη, όσο καλά τα θυμάμαι και κάνε μου την χάρη όταν θα γράφεις το κείμενο να τα διορθώσεις σωστά. Πάντα στον νου σου να’χεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί είν’ ο προορισμός σου. Aλλά μη βιάζεις το ταξίδι διόλου. Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί, πλούσιος με όσα κέρδισες στον δρόμο, μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη. Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι. Χωρίς αυτήν δεν θα ’βγαινες στον δρόμο. Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια. Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δεν σε γέλασε. Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα, ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.
