Πώς διαμορφώνεται το τοπίο της ενημέρωσης; Είναι η δημοσιογραφία σε αντιστοιχία με την εικόνα της κοινωνίας; Ποια είναι η σχέση του δημοσιογράφου με την πολιτική; Μια συζήτηση παλιά αυτή του ρόλου των ΜΜΕ που κατά καιρούς επανέρχεται, ιδίως τα τελευταία χρόνια της κρίσης αλλά και με αφορμή την εμπλοκή γνωστών δημοσιογράφων με την πολιτική. Ποιος άλλος, παρά ένας δημοσιογράφος θα ήταν κατάλληλος για να δώσει απαντήσεις.
Αν και δεν δίνουν εύκολα συνεντεύξεις, όσοι πιστεύουν πως δουλειά τους είναι να ρωτούν εκείνοι, ο Χριστόφορος Κάσδαγλης, με μεγάλη προθυμία δέχτηκε να μας μιλήσει. Είναι εξάλλου γνωστοί οι δεσμοί του με την Ρόδο και η αγάπη του. Αγαπητός και στους Ροδίτες και γνωστή η πένα του είτε μέσα από τα βιβλία του, είτε μέσα από τον τύπο και το διαδίκτυο, είτε θυμωμένη, είτε με χιούμορ, είτε «χειρουργική», προοδευτικός, ανατρεπτικός, ιδεολόγος, ρομαντικός.
• Δημοσιογράφος ή συγγραφέας;
Και δημοσιογράφος και συγγραφέας, όχι απαραιτήτως μ’ αυτή τη σειρά. Στο μυαλό μου η σειρά αλλάζει ανάλογα με την εκάστοτε ένταση της δραστηριότητάς μου στον ένα ή στον άλλο τομέα. Τυπικά, πάντως, πρώτα έγραψα το πρώτο μου βιβλίο, «Απολύομαι και τρελαίνομαι», και λίγο αργότερα ενεπλάκην με την επαγγελματική δημοσιογραφία
.
• Πώς θα όριζες τον δημοσιογράφο;
Δύσκολο ερώτημα. Θα τον όριζα ως τον διαμεσολαβητή μεταξύ επικαιρότητας και αναγνωστών. Ως ανθρακωρύχο, ή εναλλακτικά ως μαιευτήρα, που αποσπά την είδηση από τους διαδρόμους της εξουσίας και την προσφέρει με εύληπτο τρόπο, αλλά βάσει αρχών, στο ευρύ κοινό. Ως ερευνητή των γεγονότων, αλλά και της συσχέτισής τους. Σ’ ένα άλλο επίπεδο, δημοσιογράφος είναι για μένα ένας παραμυθάς, με την καλή έννοια, ένας τροβαδούρος που διαδίδει μαζικά μια ειλικρινή και ευαίσθητη αφήγηση για την εποχή του.
•Περνάει καλές ή κακές μέρες η δημοσιογραφία; Είναι σε αντιστοιχία ή όχι με την εικόνα της κοινωνίας μας;
Περνάει τις χειρότερες μέρες της από καταβολής των ΜΜΕ. Η κατάστασή της βρίσκεται σε αντιστοιχία με την εικόνα της κοινωνίας αλλά καθ’ υπερβολήν. Η κρίση των ΜΜΕ στο οικονομικό επίπεδο είναι συντριπτική. Κραταιά μέσα κλείνουν και άλλα συρρικνώνονται, ενώ τα ποσοστά της ανεργίας στον κλάδο κινούνται πολύ πάνω από τον μέσο όρο της αγοράς. Και όμως, αυτά δεν είναι τα χειρότερα νέα. Τα χειρότερα νέα είναι η κρίση αξιοπιστίας που διαπερνά τα κυρίαρχα ΜΜΕ σε όλα τα επίπεδα, η οποία έχει ενταθεί από το γεγονός ότι ενώ σε πρώτη φάση γύρισαν την πλάτη τους στους αναγνώστες/ακροατές/τηλεθεατές τους για χάριν των διαφημιστών, τώρα που και η διαφήμιση φθίνει έχουν στραφεί περισσότερο παρά ποτέ στην εξουσία και στο τραπεζικό σύστημα, που τα συντηρούν με χαριστικά δάνεια. Και βέβαια και στους ιδιώτες επιχειρηματίες, που κι εκείνοι δίνουν με το αζημίωτο χείρα βοηθείας. Διαπλοκή στον κύβο, λοιπόν. Αλλά υπάρχει μέσα σε όλ’ αυτά και μια καλή πλευρά (αν είναι δυνατόν!). Ότι εκλείπουν πλέον οι αυταπάτες περί περιούσιου κλάδου και, μετά το πρώτο σοκ, οι δημοσιογράφοι αντιλαμβάνονται σιγά σιγά ότι μόνη ελπίδα για να ανακάμψουν ως κλάδος είναι να ξαναπαίξουν το ρόλο τους, να ξανασταθούν δίπλα στην κοινωνία και να ξαναγίνουν αυστηροί ελεγκτές των μηχανισμών της εξουσίας. Βέβαια, τα κυρίαρχα ΜΜΕ δεν μας δίνουν μεγάλα περιθώρια να κινηθούμε προς αυτή την κατεύθυνση -το αντίθετο μάλιστα-, οπότε η μεγάλη δυσκολία της τωρινής συγκυρίας είναι ότι πρέπει οι δημοσιογράφοι να επανεφεύρουν και τα ΜΜΕ, συχνά αναλαμβάνοντας συνεταιριστικά αυτό το καθήκον.
• Παρακολουθείς τον επαρχιακό τύπο; Αν ναι, σε τι επίπεδο θεωρείς ότι βρίσκεται;
Δεν μπορώ να πω ότι παρακολουθώ συστηματικά, ιδίως το τελευταίο διάστημα, τον περιφερειακό τύπο, παρότι λατρεύω τον συγκεκριμένο χώρο, και ειδικότερα την τοπική ειδησεογραφία, και πάντα ήθελα να εμπλακώ σ’ αυτόν. (Παρεμπιπτόντως, η μόνη ευκαιρία που είχα μέχρι τώρα να ασχοληθώ με περιφερειακό ΜΜΕ ήταν κατά το σχετικά σύντομο αλλά καταλυτικό για μένα πέρασμά μου από τη Ρόδο και τον 959 Ρόδος FM stereo, στο μεταίχμιο των δεκαετιών του ’80 και ’90). Πρέπει να πω, ωστόσο, ότι την τελευταία εικοσαετία διαπίστωσα με χαρά ένα άλμα στην ποιότητα του περιφερειακού τύπου. Ίσως όχι στο σύνολό του, αλλά έχει παρατηρηθεί ότι σε πάρα πολλούς νομούς υπάρχει τουλάχιστον μία εφημερίδα -καμιά φορά και δύο- υψηλού επιπέδου, με πλούσια τοπική ειδησεογραφία. Έχω την εντύπωση ότι η οικονομική κρίση μπορεί να έχει πλήξει ως ένα βαθμό αυτές τις προσπάθειες, σίγουρα όμως, τηρουμένων των αναλογιών, ο τοπικός τύπος έχει αντέξει περισσότερο, τόσο από οικονομική άποψη όσο και από άποψη αξιοπιστίας, από ό,τι ο αθηναϊκός. Πολύ καλή εντύπωση επίσης μου έχουν προξενήσει οι προσπάθειες αρκετών περιφερειακών εφημερίδων να επεκταθούν στο χώρο του διαδικτύου και των social media. Φυσικά πρόκειται για επιμέρους προσπάθειες, ενώ η πλειοψηφία φοβάμαι ότι υστερεί σημαντικά ακόμη.
• Πώς εξηγείται η επιτυχία των sites που βασίζονται αποκλειστικά στην αρθρογραφία και όχι στο ρεπορτάζ;
Υποθέτω ότι μιλάς για το Protagon, που είναι όντως ένα εξαιρετικά επιτυχημένο -αν και κάπως μονομερές- παράδειγμα site που βασίζεται στις στήλες άποψης. Η αλήθεια είναι πως στο Ίντερνετ ειδικά υπάρχει μεγάλη υστέρηση στο ρεπορτάζ, που είναι πιο ακριβό και εν γένει πολύ πιο δύσκολο από το να μαζέψεις μερικούς επώνυμους με καλή πένα.
• Η εμπιστοσύνη του κόσμου στους δημοσιογράφους ήταν κλονισμένη ήδη πριν από την κρίση κι εκφραζόταν με τα γνωστά συνθήματα. Έχει τρωθεί ακόμα περισσότερο σήμερα;
Υπάρχει μια αδικία σ’ αυτά τα συνθήματα, στο βαθμό που στρέφονται εναντίον των δημοσιογράφων και όχι εναντίον ιδιοκτητών και διευθυντικών στελεχών των συστημικών ΜΜΕ, οι οποίοι έχουν την κύρια ευθύνη για την κατευθυνόμενη και εκλεκτική πληροφόρηση. Η κρίση ασφαλώς και έχει βαθύνει το πρόβλημα, και σ’ αυτό έχουν βάλει το χεράκι τους και οι απολύσεις, που συνήθως δεν είναι καθόλου «τυφλές». Ωστόσο η κρίση έχει δημιουργήσει και θετικά παραδείγματα, καθώς έχει απελευθερώσει δυνάμεις και έχει δημιουργήσει την ανάγκη για τη δημιουργία εναλλακτικών μέσων που θα αντισταθμίσουν τη μονομέρεια στην πληροφόρηση. Έτσι, έχει δημιουργηθεί ένας αστερισμός εναλλακτικών ΜΜΕ που δεν υπήρχαν πριν. Αναφέρω χαρακτηριστικά, αλλά όχι εξαντλητικά, παραδείγματα: Εφημερίδα των συντακτών, Unfollow, thepressproject.gr, tvxs.gr, HotDoc, koutipandoras.gr, Ελληνοφρένεια, infowar, pitsirikos.net, arkoudos.com, naftilos.blogspot.gr. Φυσικά υπάρχουν ακόμη αδυναμίες, αντιφάσεις, σημαντικά οικονομικά, οργανωτικά και εκδοτικά προβλήματα, χρειάζεται ακόμα πολύς δρόμος, αλλά η αρχή έχει γίνει.
• Η αποστολή του δημοσιογράφου είναι να βρίσκεται απέναντι από την εξουσία. Να πιέζει, να ρωτά, να φέρνει στο φως πρακτικές που είναι ενάντια στο κοινό καλό, ενάντια στο κοινό συμφέρον, τη δημοκρατία, το Σύνταγμα. Πώς μπορεί ένας δημοσιογράφος να βρίσκεται απέναντι από την εξουσία και κάποια στιγμή να περνά τον Ρουβίκωνα και να την επιζητά;
Μεγάλη συζήτηση αυτή. Η αλήθεια είναι ότι πολλοί δημοσιογράφοι, ιδίως οι ρεπόρτερ, κινούνται συχνά σε ολισθηρή περιοχή γιατί οι περισσότερες πηγές τους είναι οι διάφοροι πόλοι εξουσίας που κατέχουν εξ ορισμού το μεγαλύτερο μέρος των πληροφοριών. Έτσι οι ρεπόρτερ είναι συχνά αναγκασμένοι να συνδιαλλέγονται με μερίδες της εξουσίας για να κάνουν τη δουλειά τους, και έγκειται στις ικανότητες αλλά και στις αρχές του καθενός στο πώς θα μπορέσουν να κρατήσουν την ισορροπία. Αλλά όπως είπα και πιο πάνω, το πρόβλημα έχει να κάνει περισσότερο με τους εκδότες, τους ιδιοκτήτες των ΜΜΕ και με ορισμένα διευθυντικά στελέχη.
Όλοι αυτοί έχουν άλλες προτεραιότητες που αναφέρονται σε παιχνίδια εξουσίας, και όχι στη δημοσιογραφία ως διαδικασία ενημέρωσης της κοινής γνώμης και ελέγχου των μηχανισμών.
• Πόσο δύσκολο είναι για έναν δημοσιογράφο, να κρατά την ιδεολογική του ταυτότητα μακριά από το επάγγελμά του;
Δεν υπάρχει ασφαλής κανόνας σ’ αυτό το θέμα. Επί ενάμιση χρόνο αρθρογραφούσα σε ένα μπασκετικό περιοδικό σε εβδομαδιαία βάση και ουδείς ήξερε ποια ομάδα υποστηρίζω, γιατί είχα επιλέξει την οδό της αντικειμενικότητας. Λίγα χρόνια μετά, επιλέγοντας να γράψω το βιβλίο «Το γαμώτο ενός παναθηναϊκού» κινήθηκα στην ακριβώς αντίθετη κατεύθυνση. Πρόκειται για διαφορετικές στρατηγικές που η κάθε μια έχει τη δική της αξία. Ειδικά στις μέρες μας, που στη χώρα μας διεξάγεται μια κοινωνική και πολιτική σύγκρουση πολεμικών διαστάσεων και τα κυρίαρχα ΜΜΕ έχουν πάρει θέση υπέρ του συστήματος, το να διαλέξει κανείς το άλλο στρατόπεδο έχει μεγάλη αξία και συχνά γίνεται επιτακτικό. Φυσικά, υπάρχει πάντα η ανάγκη για την τήρηση των κανόνων δεοντολογίας, για πολυφωνία, για ισόρροπη παρουσίαση των αντιτιθέμενων απόψεων, ιδίως σε θέματα αμφιλεγόμενα. Προσωπικά πάντως προτιμώ κάποιον, ακόμα κι αν είναι αντίπαλος, που παίρνει με σαφήνεια πολιτική θέση, από τη συγκαλυμμένη και δήθεν αντικειμενική στάση που εντέλει υπερασπίζεται -στο όνομα του ρεαλισμού- τον λόγο της κάθε εξουσίας.
• Τι λες για τον θόρυβο που ξεσηκώθηκε με το βιβλίο του Κουφοντίνα;
Δεν έχω διαβάσει το βιβλίο και, μεταξύ μας, ούτε με πολυενδιαφέρει να το κάνω, οπότε δεν μπορώ να έχω πλήρη άποψη επί της ουσίας. Αν πρόκειται για το ζήτημα της ελευθερίας του καθενός να βγάλει βιβλίο με τις απόψεις του, προφανώς δεν τίθεται θέμα και δεν θα έπρεπε να τίθεται. Από την άλλη, ο θόρυβος που ξέσπασε έχει σαφείς πολιτικές στοχεύσεις και με ενοχλεί. Χώρια που δεν θα μπορούσα ποτέ να φανταστώ καλύτερη διαφήμιση για ένα βιβλίο…
• Έχω την αίσθηση πως τα δύο τελευταία βιβλία σου «Η αριστερά και ο κακός ο λύκος. Το γαμώτο ενός αριστερού» και οι «Ανώνυμοι Χρεοκοπημένοι» είχαν θυμό. Το καινούργιο βιβλίο που ετοιμάζεις; Θα μας πεις κάτι γι’ αυτό;
Όλα μου τα βιβλία έχουν θυμό – είναι από τα βασικά καύσιμα της δουλειάς μου. Για να ακριβολογούμε τώρα, ανάμεσα στα δυο βιβλία που αναφέρετε μεσολάβησε το «Γαμώτο ενός παναθηναϊκού». Εκεί να δείτε θυμός! Όσο για το καινούριο βιβλίο που μόλις τελείωσα, επιτρέψτε μου να μη μιλήσω γι’ αυτό γιατί βρίσκεται στο ιδιότυπο στάδιο που περνάει σχεδόν κάθε βιβλίο, μεταξύ φθοράς και αφθαρσίας, μεταξύ έκδοσης και… συρταριού, οπότε θεωρώ κάπως πρόωρο να πω δημοσίως οτιδήποτε σχετικό μ’ αυτό. Είναι πάντως κατεξοχήν ένα βιβλίο… θυμωμένο.
• Είσαι ακόμη θυμωμένος με την Αριστερά;
Πάντα είμαι θυμωμένος με την Αριστερά. Είναι ένας θυμός που έλκει την προέλευσή του από μια βαθιά και ζωτική σχέση ζωής, αλλά και από τις αυξημένες απαιτήσεις που υπάρχουν στη σημερινή συγκυρία από την Αριστερά. Βέβαια, από το 2008 που έγραψα το βιβλίο «Η Αριστερά και ο κακός ο λύκος» έχουν αλλάξει πάρα πολλά. Το οξύμωρο είναι ότι μερικά από τα νέα προβλήματα που έχουν ανακύψει ήταν κατά κάποιον τρόπο αποτέλεσμα εκείνης της κριτικής, όταν έλεγα «αφήστε τα γραφεία και τις συνεδριάσεις και βγείτε να κολυμπήσετε μέσα στον κόσμο και στα προβλήματά του».
Αυτή λοιπόν η παραίνεση, όχι η δική μου αλλά η παραίνεση των καιρών, βρίσκεται πίσω από αρκετές αντιφάσεις της σημερινής Αριστεράς, ιδίως του ΣΥΡΙΖΑ, γιατί αυτό το άνοιγμα σε κάνει ευάλωτο σε μια σειρά τρόπους σκέψεις που είναι ξένοι προς εσένα, που έρχονται από αλλού, σαν είδος αρρώστιας που πρέπει να την περάσεις και εντέλει να γιατρευτείς απ’ αυτήν, δημιουργώντας και τα αντίστοιχα αντισώματα. Σ’ αυτό το στάδιο βρισκόμαστε, νομίζω, αυτή τη στιγμή. Γενικότερα θα έλεγα ότι το μεγάλο πρόβλημα με την Αριστερά είναι πως βρέθηκε ξαφνικά μπροστά σε καθήκοντα που υπερβαίνουν κατά πολύ τις εμπειρίες της, τις υποδομές, το οπλοστάσιο και το πολιτικό της προσωπικό. Είναι υποχρεωμένη σήμερα να πραγματοποιήσει άλματα – πολιτικά, ιδεολογικά, προγραμματικά, ψυχολογικά, οργανωτικά.
Αλλά είναι τόσο μεγάλες οι δυσκολίες της συγκυρίας, ώστε ακόμα κι όταν δοκιμάζει τέτοια άλματα, με όλα τα ρίσκα και όλες τις ενδεχόμενες παρενέργειες, το εμπόδιο που θα συναντήσει αμέσως μετά είναι κατά πολύ υπέρτερο, δυσκολότερο και πολύ πιο επισφαλές. Από την άλλη δεν μπορεί να κάνει πίσω, δεν υπάρχει δρόμος επιστροφής, πρόκειται για ένα μεγάλο ιστορικό στοίχημα το οποίο δεν έχεις δικαίωμα να αρνηθείς, ούτε να δειλιάσεις. Μόνο να προσπαθήσεις μπορείς, ματώνοντας, υποπίπτοντας σε λάθη και κάνοντας το σταυρό σου ότι δεν θα είναι μοιραία και ότι θα έχεις αναπτύξει κάποια αντανακλαστικά ώστε να προλάβεις να διδαχτείς εγκαίρως απ’ αυτά. Τόσο… εύκολα είναι τα πράγματα!
• Ποιο θεωρείς το πιο επικίνδυνο φαινόμενο στην Ελλάδα της κρίσης; Τι είναι αυτό που σε φοβίζει;
Δεν θα μπορούσα να σταθώ σε ένα. Φοβάμαι μήπως συνηθίσουμε στη μιζέρια και στον αυταρχισμό, φοβάμαι την ακραία πόλωση, φοβάμαι τη διάσταση μεταξύ λόγων και έργων, φοβάμαι τις εύκολες λύσεις, φοβάμαι τη μετάθεση ευθυνών πάντα σε κάποιον άλλο, κατά προτίμηση στους ξένους, φοβάμαι την παραίτηση και την ιδιώτευση, φοβάμαι τον ίδιο τον φόβο.
• Ποια πράξη θεωρείς επαναστατική σήμερα;
Το να αντικρίσεις και να πεις όλη την αλήθεια, όσο σκληρή κι αν είναι, αλλά να έχεις κι ένα στιβαρό σχέδιο ώστε να τη μετατρέψεις σε μοχλό δημιουργικότητας.
• Υπάρχουν περιθώρια για αισιοδοξία;
Πάντα υπάρχουν περιθώρια για αισιοδοξία. Αλλά υπάρχουν (τουλάχιστον) δύο ειδών αισιοδοξίες.
Η αισιοδοξία του παραμυθιού ή μιας χολυγουντιανής ταινίας με προκατασκευασμένο χάπι εντ. Και υπάρχει και η αισιοδοξία της συλλογικότητας και της ανάγκης, το να ξέρεις ότι δεν σου έχει μείνει κανένας άλλος δρόμος από τον δύσκολο, και να ’χεις αποφασίσει ότι θα τον φτάσεις μέχρι το τέλος, ει δυνατόν νικηφόρα.
