Οι ευθύνες των πολιτικών και των στρατιωτικών – Τι υποστηρίζουν οι πρωταγωνιστές για τα λάθη που έγιναν εκείνη την ημέρα – Ο ρόλος των Αμερικανών
«Αν πάμε σε σύγκρουση θα νικήσουμε; Θα τα βγάλουμε πέρα;» ρωτούσε ο τότε πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης περί τα μεσάνυχτα της 30ης Ιανουαρίου του 1996 τον ναύαρχο Χρήστο Λυμπέρη.
«Σε αυτή τη φάση βρισκόμαστε σε πλεονεκτική θέση. Έχουμε τακτικό πλεονέκτημα. Θα τους καταφέρουμε γερό χτύπημα. Δεν μπορώ να σας υποσχεθώ ότι σε έναν πόλεμο θα έχω τη νίκη στο πιάτο. Θα πολεμήσουμε για να νικήσουμε. Δώστε μου την άδεια για να χτυπήσουμε πρώτοι» απαντούσε ο τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ.
Λίγες ώρες αργότερα, το πλήρωμα ελικοπτέρου του Πολεμικού Ναυτικού που είχε απονηωθεί από τη φρεγάτα «Ναβαρίνο» επιβεβαίωνε ότι στη Δυτική Ίμια, τη μικρή δίδυμη βραχονησίδα της Μεγάλης Ίμια, είχαν καταφέρει να αποβιβαστούν περίπου 10 Τούρκοι κομάντος. Η είδηση της κατάληψης ελληνικού εδάφους προκάλεσε πανικό στο κτίριο της Βουλής όπου είχε συγκληθεί άτυπο ΚΥΣΕΑ του Κώστα Σημίτη με τον Θόδωρο Πάγκαλο (τότε υπουργός Εξωτερικών), τον Γεράσιμο Αρσένη (υπουργός Εθνικής Άμυνας), τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ, τον τότε κυβερνητικό εκπρόσωπο Δημήτρη Ρέππα και άλλους κορυφαίους υπουργούς.
Στην άτσαλη διαχείριση πρέπει να προστεθεί η καχυποψία μεταξύ του Θόδωρου Πάγκαλου και του Γεράσιμου Αρσένη αλλά και το γεγονός ότι ο Κώστας Σημίτης είχε εκλεγεί πρωθυπουργός από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ 10 ημέρες νωρίτερα και δεν είχε καν λάβει ψήφο εμπιστοσύνης.
Για την απάντηση του ερωτήματος «τι έφταιξε στα Ίμια;» το «protothema» χρησιμοποίησε μαρτυρίες των Ελλήνων πρωταγωνιστών της κρίσης από τα βιβλία που έχουν γράψει οι ίδιοι για την κρίση.
Η κατάληψη της Δυτικής Ίμια
«Τότε, περί τις 02:30 το πρωί, μου τηλεφώνησε ο υπεύθυνος του γραφείου Τύπου από την πρεσβεία μας στην Άγκυρα και μου είπε ότι σε συνέντευξη Τύπου η Τανσού Τσιλέρ είχε ανακοινώσει ότι Τούρκοι κομάντος είχαν αποβιβαστεί και καταλάβει τη μία από τις δύο νησίδες και ότι είχαν ρητή διαταγή να μην πυροβολήσουν πρώτοι, ακόμα και αν οι Έλληνες προσπαθούσαν να αποβιβαστούν στην ίδια νησίδα. Τα τηλεφωνήματα αυτά γίνονταν είτε από το χολ του πολιτικού γραφείου είτε από ένα απομονωμένο τηλέφωνο που βρισκόταν σε μια γωνία. Όταν επέστρεψα στη σύσκεψη και μετέφερα την είδηση, επικράτησε, όπως ήταν φυσικό, πανικός. Ο πρωθυπουργός γύρισε προς τον αρχηγό Γενικού Επιτελείου ναύαρχο Λυμπέρη και χρησιμοποιώντας κατά τρόπο χαρακτηριστικό ένα βαρύτατο επίθετο του είπε: «[…] Καλά, δε σου είπα να φρουρηθούν οι δύο νησίδες;». Αποσβολωμένος και κατακόκκινος, ο Λυμπέρης ψέλλισε: «Δεν μου είπατε και οι δύο, κύριε πρωθυπουργέ. Στη μία υπάρχει φρουρά βατραχανθρώπων. Για την άλλη δεν είχαμε δυνάμεις».
Ήταν σαφές ότι έτσι είχε δημιουργηθεί μια νέα κατάσταση, δεν υπήρχε πια μια σημαία στα Ίμια αλλά δύο, συγκυριαρχία δηλαδή, αφού η παρουσία στρατιωτικών δυνάμεων μιας χώρας επί εδάφους άλλης χώρας είναι ένδειξη κυριαρχίας». Με αυτό τον τρόπο περιγράφει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Θόδωρος Πάγκαλος τι συνέβη στα Ίμια τα ξημερώματα της 31ης Ιανουαρίου του 1996 («Θεόδωρος Γ.Πάγκαλος: Ιμια, S-300, Οτσαλάν, παλεύοντας για την ειρήνη»).
«Μετά την κρίση ασκήθηκε κριτική, γιατί δεν τοποθετήθηκε φρουρά στα Δυτικά Ίμια, γιατί δεν υπήρχε ετοιμότητα σύλληψης των αποβιβασθέντων καταδρομέων σε 45 λεπτά, για δεν χρησιμοποιήθηκαν ελικόπτερα Apache για αναγνώριση αντί του ναυτικού ελικοπτέρου AB-212, γιατί χρησιμοποιήθηκαν βατραχάνθρωποι αντί καταδρομέων στα Ανατολικά Ίμια και, το κυριότερο, γιατί δεν εντοπίστηκαν οι Τούρκοι βατραχάνθρωποι» αναφέρει ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης, τότε αρχηγός ΓΕΕΘΑ στο βιβλίο του «πορεία σε ταραγμένες θάλασσες» και εξηγεί: «Πρώτον, ο ΑΓΕΕΘΑ δεν εμπλέκεται καθόλου στο τακτικό επίπεδο.
Η επιλογή των μονάδων, το σχέδιο ενέργειας και οι τακτικοί ελιγμοί είναι αρμοδιότητες του τοπικού τακτικού διοικητή. Ο επιχειρησιακός έλεγχος των πλοίων ασκείτο από το ΓΕΝ και των στρατιωτικών σχηματισμών επί των νήσων από τον ΑΣΔΕΝ. Ευρισκόμενος την κρίσιμη νύχτα 30-31 Ιανουαρίου στο γραφείο του πρωθυπουργού, στερήθηκα της τακτικής εικόνας, της επιτελικής υποστήριξης και της συνεργασίας του ΣΑΓΕ. Δεύτερον, δεν τοποθετήθηκε άγημα και στα Δυτικά Ίμια, διότι η πολιτική εντολή ήταν να υπάρχει άγημα όπου ήταν η σημαία, σύμφωνα με τη λογική της αποφυγής κλιμάκωσης.
Τρίτον, επιλέχθηκε η τοποθέτηση βατραχανθρώπων στα Ανατολικά Ίμια διότι ο ΑΓΕΣ παρουσίασε στο ΣΑΓΕ την Κυριακή 28 Ιανουαρίου προβλήματα διαθεσιμότητας προσωπικού. Σε περίπτωση αλλαγής της πολιτικής εντολής, παρέμενε τμήμα καταδρομών σε παρακείμενο νησί σε 15λεπτη ετοιμότητα μεταφοράς. Πέραν τούτου υπήρχε επί κανονιοφόρου μικρή ομάδα βατραχανθρώπων. Τέταρτον, το μόνο μέσο σε άμεση διαθεσιμότητα στην περιοχή Ιμίων για νυχτερινή αναγνώριση προς επιβεβαίωση της πληροφορίας περί παρουσίας Τούρκων στα Δυτικά Ίμια ήταν το ελικόπτερο του Ναυτικού ΑΒ-212. Τα Apache δεν προσφέρονται γι’ αυτό το έργο.
Δύο Apache βρίσκονταν σε 15λεπτη ετοιμότητα για μεταστάθμευση από τη βάση τους στην περιοχή με το πρώτο φως της 31ης Ιανουαρίου για επιθετικές επιχειρήσεις, αν απαιτείτο. Πέμπτον, όταν το ΓΕΝ από τις αναφορές των κυβερνητών πλοίων ενημερώθηκε για τις δυσκολίες εντοπισμού λόγω καιρικών συνθηκών, εισηγήθηκε στον υφυπουργό Άμυνας Νίκο Κουρή, που βρισκόταν στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων, την έξοδο στα Δυτικά Ίμια της δεύτερης ομάδας βατραχανθρώπων, η οποία ακυρώθηκε μετά την πληροφορία διείσδυσης των Τούρκων στη βραχονησίδα».
Ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης εκφράζει μια διαμετρικά αντίθετη άποψη. «Σ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης με ταλαιπωρούσε μια επιπλέον ανησυχία, μήπως οι Τούρκοι θέλοντας να βελτιώσουν τη διαπραγματευτική τους θέση καταλάβουν τη δεύτερη νησίδα των Ιμίων, γι’ αυτό και ρώτησα τον κ. Λυμπέρη αν φυλάσσεται η νησίδα. Ο κ. Λυμπέρης μου απάντησε χωρίς δισταγμό ότι βεβαίως και φυλάσσεται. Στη συνέχεια τον ρώτησα αν υπάρχουν άνδρες στη νησίδα. Μου απάντησε αρνητικά, αλλά μου είπε ότι τα ελληνικά πλοία που βρίσκονταν γύρω από τα Ίμια είχαν τέτοια διάταξη, ώστε ήταν αδύνατον να περάσει οποιοδήποτε τουρκικό πλοίο» επισημαίνει ο Κώστας Σημίτης.
Κατά την άποψη του αρχηγού ΓΕΕΘΑ κατά την διάρκεια της κρίσης των Ιμίων «από τον πρωθυπουργό δεν είχε διαταχθεί τίποτε». Όπως γράφει στο βιβλίο του ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης «ως ΑΓΕΕΘΑ και με έγκριση της πολιτικής ηγεσίας του ΥΕΘΑ (Αρσένης-Κουρής) είχα διατάξει την εγκατάσταση κλειστής ναυτικής περιπολίας περί τα Ίμια πέραν της ομάδας βατραχανθρώπων που υπήρχαν στα Ανατολικά Ίμια, όπου και η σημαία. Η πολιτική ηγεσία του ΥΕΘΑ, στην οποία συμπεριλαμβανόταν και πρώην ΑΓΕΕΘΑ, ήταν συνεχώς παρούσα στο Εθνικό Κέντρο Επιχειρήσεων και είχε άμεση αντίληψη των πολιτικών εντολών και των στρατιωτικών ενεργειών. Είναι δυνατόν να διατάχθηκε ο ΑΓΕΕΘΑ από τον πρωθυπουργό παρουσία του Γεράσιμου Αρσένη και να αγνοήθηκε η διαταγή του; Αυτά είναι αδιανόητα».
Επικριτική έως εχθρική είναι η άποψη που διατυπώνει για τον ναύαρχο Χρήστο Λυμπέρη ο Θόδωρος Πάγκαλος. «Ο αρχηγός του ΓΕΕΘΑ ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης τα είχε κυριολεκτικά χαμένα. Ο Λυμπέρης ήταν προφανώς κατώτερος των περιστάσεων. Είχε αναλύσει και είχε χειριστεί το γεγονός με την οπτική γωνία του πρώην αρχηγού ΓΕΝ. Για αυτόν ήταν ένα ναυτικό επεισόδιο και όφειλε να το αντιμετωπίσει μόνο του το Ναυτικό» υποστηρίζει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών και προσθέτει: «Αυτή η γραφειοκρατική και συντεχνιακή προσέγγιση τον οδήγησε στην εξωφρενική απόφαση να στείλει στην Ανατολική Ίμια μια ντουζίνα βατραχανθρώπους και να ναφήσει τη Δυτική ακάλυπτη».
Στο ερώτημα τι θα συνέβαινε αν οι Τούρκοι εντοπίζονταν εγκαίρως όταν επιχειρούσαν εισβολή στα Ίμια, ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης δεν αφήνει περιθώρια αμφιβολιών. «Σύμφωνα με τις οδηγίες μου θα άρχιζαν αυτομάτως πυρά αναχαίτισής τους, τα οποία θα οδηγούσαν τουλάχιστον σε τοπική συμπλοκή. Ποια θα ήταν η πολιτική στάση-εντολή στην περίπτωση αυτή όταν η κυβέρνηση είχε αρνηθεί να συζητήσει τον σχετικό κανόνα εμπλοκής που εφαρμοζόταν με πρωτοβουλία του ΑΓΕΕΘΑ; Συνήλθε ποτέ το ΚΥΣΕΑ για να αποφασίσει κανόνες εμπλοκής;» αναρωτιέται ο ναύαρχος Χρήστος Λυμπέρης στο βιβλίο του.
«No flags, no ships, no troops»
Παράλληλα με τη διαπραγμάτευση με τους Αμερικανούς, οι τότε μετέχοντες στο άτυπο ΚΥΣΕΑ έδιναν οδηγίες στις εμπλεκόμενες στρατιωτικές δυνάμεις στο Ανατολικό Αιγαίο.
Περίπου τα μεσάνυχτα της 30ης Ιανουαρίου, ο Κώστας Σημίτης ρωτούσε τον Θόδωρο Πάγκαλο -που μόλις είχε επιστρέψει από το Mega, όπου παραχωρούσε συνέντευξη-«πού βρίσκεται η διαπραγμάτευση με τους Αμερικανούς;» για να λάβει την απάντηση του τότε υπουργού Εξωτερικών: «Έχουμε συμφωνήσει για την απομάκρυνση των πλοίων και του αγήματος, όχι όμως για τη σημαία. Οι Τούρκοι και οι Αμερικανοί επιμένουν να απομακρυνθούν το πρωί μαζί με το άγημα και τα πλοία και εμείς τους ζητάμε κάποια χρονική καθυστέρηση ολίγων ημερών, την οποία και δεν αποδέχονται». Τότε ο πρωθυπουργός στράφηκε προς τον αρχηγό ΓΕΕΘΑ ρωτώντας: «Κύριε Λυμπέρη, είναι σοβαρό πράγμα για τις Ένοπλες Δυνάμεις να πάρουμε την σημαία;». Η απάντηση του ναυάρχου Λυμπέρη ήταν ξεκάθαρη: «Είναι πολύ σοβαρό. Οι αξιωματικοί ορκιζόμαστε στη σημαία. Εάν φύγει η σημαία, φοβάμαι ότι θα υπάρχουν αντιδράσεις στις ένοπλες δυνάμεις και μπορεί να πέσει η κυβέρνηση».
Ο Θόδωρος Πάγκαλος έχει δεχθεί σφοδρή κριτική για την στάση του. «Είναι αλήθεια ότι εγώ συνηγόρησα υπέρ της αφαίρεσης της σημαίας και είπα ότι σημαία-σύμβολο δεν είναι οποιοδήποτε πανί με τα εθνικά χρώματα βάζει ο καθένας κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες όπου και όποτε του καπνίσει» γράφει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών στο τελευταίο του βιβλίο. Ευθαρσώς, ο Θόδωρος Πάγκαλος αναφέρει: «Υποστήριξα επίσης ότι, εάν αφήναμε τη σημαία του Διακομιχάλη πάνω στην Ανατολική Ίμια, ήταν πολύ πιθανό, λόγω της καταιγίδας που είχε ξεσπάσει τη δεδομένη στιγμή, ο άνεμος ή τα τεράστια κύματα να την έπαιρναν και να την εξαφάνιζαν. Αυτό υπήρξε άλλη μια αιτία για την οποία κατασυκοφαντήθηκα και καθυβρίσθηκα από τους υπερπατριώτες». Σύμφωνα με το σκεπτικό που αναπτύσσει ο πρώην υπουργός Εξωτερικών «όλοι αυτοί οι ανεγκέφαλοι δεν σκέφτονται ότι, εάν είχε τεθεί επίσημα από την πλευρά μας να παραμείνει η σημαία μας στη μία από τις δύο νησίδες, τότε και οι Τούρκοι θα μπορούσαν να αξιώσουν να μείνει και η δική τους σημαία στην άλλη, όπου είχαν εγκαταστήσει φρουρά».
Ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης εξηγεί ότι «την ελληνική σημαία αποφασίσαμε ομόφωνα να την αποσύρουμε για να αποτρέψουμε το ενδεχόμενο νέων εμπλοκών. Αν η σημαία έμενε στη βραχονησίδα χωρίς φύλαξη, Τούρκοι πολίτες ή στρατιωτικοί μπορούσαν να επανέλθουν και να την κατεβάσουν προσβάλλοντας έτσι τη χώρα και προκαλώντας νέα αναμέτρηση. Θεωρήσαμε λοιπόν ότι δεν έπρεπε να αφήσουμε ένα τέτοιο ενδεχόμενο να συμβεί».
Οι ΗΠΑ ήθελαν απλώς να αποφευχθεί η σύρραξη. Στη διαπραγμάτευση που κυρίως κατηύθυνε ο τότε Αμερικανός υφυπουργός Εξωτερικών Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ Ελλάδα και Τουρκία συμφώνησαν να απαγκιστρώσουν τις στρατιωτικές τους δυνάμεις γύρω από τα Ίμια συμφωνόντας στο τρίπτυχο: «No flags, no ships, no troops». Δηλαδή όχι σημαίες, όχι πλοία, όχι στρατεύματα πάνω στις βραχονησίδες.
Μέχρι τις 27 Δεκεμβρίου 1995, την παραμονή δηλαδή της τουρκικής ανακοίνωσης ότι τα Ίμια είναι αναπόσπαστο τμήμα της τουρκικής επικράτειας, η Υπηρεσία Χαρτογράφησης των ΗΠΑ στον χάρτη Καλύμνου (No 54748) είχε την υποσημείωση «Nisos Limnia (Greece)». Στην επόμενη έκδοση του ίδιου χάρτη (No 544497) με ημερομηνία 27 Ιανουαρίου 1996 υπάρχει μια διαφορετική υποσημείωση που αναφέρει «περιοχή ακαθόριστης κυριαρχίας»» αναφέρει ο τότε υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Νίκος Κουρής στο βιβλίο του «Αιγαίο, η μακροχρόνια διαμάχη και ο ρόλος των Αμερικανών».
Πηγές:
• Θεόδωρος Γ.Πάγκαλος «Ίμια, S-300, Οτσαλάν – Παλεύοντας για την ειρήνη» – Εκδόσεις Economia
• Χρήστος Λυμπέρης «Πορεία σε ταραγμένες θάλασσες» – Εκδόσεις Ποιότητα
• Κώστας Σημίτης «Πολιτική για μια δημιουργική Ελλάδα 1996-2004» – Εκδόσεις Πόλις
• Νίκος Κουρής «Αιγαίο, η μακροχρόνια διαμάχη και ο ρόλος των Αμερικανών» – Εκδόσεις Λιβάνη
