Η εύθραυστη ψυχολογία ενηλίκων και εφήβων, δοκιμάζεται σκληρά στην περίοδο του εγκλεισμού, με την αποκοπή τους από το σχολικό περιβάλλον τον τελευταίο χρόνο να έχει επιφέρει σημαντικές επιπτώσεις.
Σύμφωνα με πανελλαδική έρευνα σε δημόσια σχολεία, στην οποία μετείχαν 2.548 μαθητές και 963 καθηγητές, οι τρεις στους τέσσερις καθηγητές δήλωσαν πως έχουν αντιληφθεί ότι η καραντίνα και η απουσία από τη ζωντανή τάξη έχει επιφέρει αρνητικές ψυχολογικές συνέπειες στους μαθητές τους. Οι μαθητές μίλησαν για άγχος, ψυχική εξάντληση, αίσθημα ρουτίνας, πλήξη, μοναξιά, φόβο, θλίψη, θυμό.
Η σύμβουλος ψυχικής υγείας/ψυχοθεραπεύτρια ενηλίκων & εφήβων, ΜΑ in Clinical Counseling Psychology, κ. Μίνα Κάνταρου στην συνέντευξή της σήμερα στην «δημοκρατική», δίνει πολύτιμες συμβουλές για το πώς παιδιά και γονείς μπορούν να περάσουν αυτόν τον σκόπελο όσο πιο ανώδυνα γίνεται, για το πώς όλη αυτή η κατάσταση έχει επηρεάσει την ψυχολογία των μαθητών και τι μπορούν να κάνουν για να απεγκλωβιστούν, ενώ μιλά και για το μεγάλοι στοίχημα της επόμενης ημέρας, όταν ο κορωνοϊός θα είναι πια παρελθόν από την καθημερινότητά μας.
• Κυρία Κάνταρου, θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη συνέντευξη, κάνοντας έναν απολογισμό για το ένα έτος ουσιαστικά εφαρμογής της τηλεκπαίδευσης στα σχολεία, με μικρά διαλείμματα. Τι σηματοδότησε αρχικά αυτή η αλλαγή, για την ψυχολογία των παιδιών;
Η τηλεκπαίδευση αρχικά ήταν κάτι πολύ πρωτόγνωρο και αρκετά ξαφνικό για τα παιδιά όπως και για τους γονείς που έπρεπε να τα καθοδηγήσουν. Δεν ήταν εύκολη διαδικασία μιας που δεν είναι όλα τα παιδιά και ειδικά οι νεότερες ηλικίες εξοικειωμένα με την τεχνολογία σε τέτοιο βαθμό. Το ίδιο ισχύει και για πολλούς γονείς. Για τα περισσότερα παιδιά δημιούργησε άγχος καθώς δεν μπορούσαν αρχικά να καταλάβουν τι ακριβώς είναι η τηλεκπαίδευση, πώς θα εφαρμοστεί και αν θα είναι λειτουργική μιας που κάτι παρόμοιο δεν έχει ξαναεφαρμοστεί. Παράλληλα βίωναν και βιώνουν ακόμα την ανησυχία που έχει φέρει στη ζωή μας αυτή η κατάσταση της πανδημίας. Όπως και για τους ενήλικες ήταν ένα σοκ και έτσι και για τα παιδιά δημιούργησε συναισθήματα φόβου και ανασφάλειας.
• Στη διάρκεια του ενός έτους, μπορούμε να προσδιορίσουμε τις επιπτώσεις στην ψυχολογία των παιδιών εξαιτίας της αποκοπής τους από το σχολικό περιβάλλον;
Μια τέτοια απότομη αλλαγή της καθημερινότητας, με την μορφή της αποκοπής και της κοινωνικής αποστασιοποίησης η οποία διαρκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, είναι φυσικό να δυσκολεύει την συγκέντρωση/συμμετοχή των παιδιών στα μαθήματα και να δημιουργεί αρνητικές επιπτώσεις στην διάθεσή τους. Το ό,τι είναι στο σπίτι και όχι στο σχολείο, αυτομάτως τα αποπροσανατολίζει μιας και τα ερεθίσματα που λαμβάνουν είναι αρκετά διαφορετικά από αυτά που συναντούν στο σχολικό τους περιβάλλον. Τα παιδιά προσπαθούν να συνεχίσουν να παρακολουθούν τα μαθήματα μέσω της τηλεκπαίδευσης και ένα χρόνο μετά δεν τους είναι πια καινούργιο. Αποδέχτηκαν τα νέα δεδομένα χωρίς αυτό να σημαίνει βέβαια ότι τα προτιμούν. Τους λείπει η συναναστροφή με τους συμμαθητές τους στα θρανία, στα διαλείμματα κτλ. Είναι φυσιολογικό μια τέτοια μακροχρόνια κατάσταση να επηρεάζει την ψυχολογία των παιδιών και να τους δυσκολεύει την καθημερινότητα.
• Θα λέγατε ότι οι επιπτώσεις διαφέρουν αναλόγως της ηλικίας; Οι μαθητές των δημοτικών, των γυμνασίων και των λυκείων βιώνουν διαφορετικά αυτή την αλλαγή στον τρόπο εκπαίδευσης;
Η δυσκολία στη συγκέντρωση είναι ίδια σε όλες τις ηλικίες. Στα παιδιά του δημοτικού είναι ακόμη πιο δύσκολη γιατί συνήθως είναι πιο ζωηρά και δεν μπορούν να αντιληφθούν την κατάσταση όπως τα μεγαλύτερα σε ηλικία παιδιά. Είναι απολύτως φυσιολογικό να συμβαίνει αυτό. Το μόνο που αλλάζει είναι οι λόγοι που τους αποσπούν την προσοχή. Για παράδειγμα τα παιδιά του δημοτικού θέλουν να παίξουν με τα παιχνίδια τους στο σπίτι ή να συναναστρέφονται συνεχώς με τους γονείς τους, πλήττουν να κάθονται μπροστά σε μια οθόνη για τόσες ώρες. Αντιθέτως ένα παιδί στο γυμνάσιο ή λύκειο προτιμάει να μιλάει στο τηλέφωνο με την παρέα του, να είναι στα social media ή να βγει μια βόλτα.
• Οι μαθητές της τρίτης Λυκείου, έχουν επιπλέον και την βάσανο των πανελλαδικών εξετάσεων, που ούτως ή άλλως είναι από μόνη της εξαιρετικά αγχωτική διαδικασία. Πόσο έχει επηρεάσει η διαδικασία της καραντίνας και της τηλεκπαίδευσης την ψυχολογία των παιδιών ενόψει και της δοκιμασίας που έχουν μπροστά τους;
Από το πάλαι ποτέ, η προετοιμασία για τις πανελλήνιες δημιουργούσε άγχος στα παιδιά της τρίτης λυκείου. Είναι η ηλικία που κάνουν όνειρα για το μέλλον τους και την επαγγελματική πορεία που επιθυμούν να ακολουθήσουν τελειώνοντας το σχολείο. Έχουν συνηθίσει σε ένα πρόγραμμα που περιλαμβάνει πολύ διάβασμα και συναναστροφή με φροντιστήρια, συνήθειες οι οποίες έχουν αλλάξει ριζικά με αυτήν την νέα πραγματικότητα των περιορισμών που βιώνουν. Οι απαιτήσεις έχουν αυξηθεί και κάτω από αυτές τις συνθήκες τα παιδιά δυσκολεύονται να λειτουργήσουν δημιουργικά. Η πανδημία αυτή έχει φέρει τα πάνω κάτω, δημιουργώντας μια αβέβαιη κατάσταση για όλους πόσω μάλλον για αυτά τα παιδιά που έχουν να αντιμετωπίσουν τις πανελλήνιες εξετάσεις με τέτοιο πρωτόγνωρο τρόπο. Όλη αυτή η κατάσταση έχει αποπροσανατολίσει τα παιδιά, επηρεάζοντας την αυτοπεποίθησή τους για την τελική επίτευξη των στόχων τους.
• Σε αυτή την περίπτωση, τι θα συμβουλεύατε τους μαθητές;
Θα συμβούλευα τους μαθητές να μην το βάλουν κάτω! Να δώσουν τον καλύτερό τους εαυτό και να κάνουν ό,τι μπορούν για να ξεπεράσουν αυτό το εμπόδιο. Να μην διστάσουν να ζητήσουν βοήθεια από τον κοινωνικό τους περίγυρο έτσι ώστε να παλέψουν την πρόκληση αυτή. Με ψυχραιμία, οργάνωση εργασίας και θετική προσέγγιση, βήμα βήμα να καταφέρουν να πετύχουν τους στόχους τους, προστατεύοντας τον εαυτό τους έτσι ώστε να μην εξαντληθούν. Να τρέφονται σωστά, να αλλάζουν παραστάσεις (πχ. ένας περίπατος), να κάνουν διαλείμματα στη διάρκεια της μελέτης και να κοιμούνται σωστά. Η φροντίδα του εαυτού είναι βασική. Δεν χρειάζονται ακρότητες.
• Υπάρχει η τάση κυρία Κάνταρου, να βλέπουμε και να ερμηνεύουμε συνήθως από τη σκοπιά των ενηλίκων την υφιστάμενη κατάσταση. Θα θέλαμε να μας βοηθήσετε να δούμε και την σκοπιά των παιδιών, πώς φαντάζει όλο αυτό στα μάτια τους και πώς μπορούν οι γονείς να τα βοηθήσουν να το περάσουν όσο πιο ανώδυνα γίνεται.
Τα παιδιά πολλές φορές νιώθουν πιεσμένα και ότι οι μεγάλοι δεν τα καταλαβαίνουν. Νιώθουν ότι απαιτούνται πολλά από εκείνα και ειδικά αυτήν την περίοδο πιέζονται παραπάνω λόγω της κατάστασης. Στερούνται φίλους, δραστηριότητες, εμπειρίες, κτλ. Θα βοηθούσε να δείχνουν κατανόηση οι γονείς στα παιδιά τους, να τα ακούνε περισσότερο και να προσπαθούν να βρίσκουν λύσεις μαζί στις δυσκολίες.
• Ποιο θα λέγατε ότι είναι το μεγαλύτερο λάθος που κάνουν οι γονείς αυτή την πιεστική περίοδο χωρίς να το αντιλαμβάνονται και πώς μπορούν να το διορθώσουν;
Αυτό που άθελά τους πολλοί γονείς έκαναν στην αρχή της πανδημίας αλλά και τώρα είναι να μεταφέρουν στα παιδιά τους τις δικές τους φοβίες. Τόσες συζητήσεις που έχουν ακούσει τα παιδιά, αρχίσανε να αποκτούν άγχος, φοβίες αλλά και ενοχές. Ενα παράδειγμα αυτού είναι ότι θα μεταφέρουν τον κορωνοϊο και θα βλάψουν τους συγγενείς τους, ειδικά τους ηλικιωμένους… Μιλήστε με τα παιδιά σας για τις φοβίες που μπορεί να έχουν, καθησυχάζοντάς τα. Επίσης θα βοηθούσε να προσέχουν πώς μιλάνε μπροστά στα παιδιά, ειδικά μπροστά στα παιδιά του δημοτικού.
• Αφήνοντας πίσω την πανδημία, ποιο θα είναι το πρώτο πράγμα για το οποίο θα πρέπει να μεριμνήσουν οι γονείς ως προς την ψυχολογία των παιδιών τους;
Αφού με το καλό τελειώσουν όλα αυτά, στόχος των γονιών θα πρέπει να είναι να νιώσουν πάλι τα παιδιά τους ότι είναι ασφαλή και να τα συγχαρούν για την μάχη που δώσανε και αυτά με τον δικό τους τρόπο. Να τονίσουν ότι βγήκαν νικητές έτσι ώστε να ανεβεί η αυτοπεποίθησή τους. Το αξίζουν άλλωστε! Είναι πολύ σημαντικό επίσης να επανέλθει η ελευθερία τους και η κανονικότητα στο πρόγραμμά τους για να ξανανιώσουν εμπιστοσύνη και να πιστέψουν ότι όλη αυτή η κατάσταση τελείωσε.
• Μπορούν οι γονείς να υποστηρίξουν τη διαδικασία που μας περιγράψατε, με δεδομένο ότι την επόμενη ημέρα θα έχουν και οι ίδιοι να αντιμετωπίσουν ουσιαστικά προβλήματα στην καθημερινότητά τους;
Θεωρώ ότι η απάντηση στην προηγούμενη ερώτηση ισχύει και για τους ενήλικες οπότε είναι κάτι που θα βιώνεται συνολικά μέσα στην οικογένεια. Μαζί θα επαναφέρουν την ισορροπία στην καθημερινότητά τους και μέρα με την μέρα θα ενισχύονται τα επίπεδα της θετικής τους ψυχολογίας.
