Στα κυριότερα προβλήματα που αναδείχθηκαν στην περίοδο της πανδημίας αναφέρεται στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή της σήμερα στη «δημοκρατική» η υφυπουργός Υγείας κ. Ζωή Ράπτη η οποία παραθέτει σημαντικά στοιχεία και πώς αυτά επηρέασαν την ψυχική υγεία των Ελλήνων.
Επιπλέον, αναφέρεται στην ψυχιατρική μεταρρύθμιση και την διαμόρφωση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ψυχική Υγεία και τους στόχους του 2022, ενώ παρουσιάζει και τους βασικούς πυλώνες της πολύ σημαντικής πρωτοβουλίας που αφορά στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων με τη συμβολή των Τεχνών που δρομολογείται και στην Ελλάδα σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού.
• Κυρία υπουργέ, τον Μάρτιο κλείσαμε ήδη δύο χρόνια πανδημίας με τεράστιες επιπτώσεις στην καθημερινότητα αλλά και στην ψυχική μας υγεία. Ως αρμόδια υφυπουργός Υγείας θα θέλαμε να μας πείτε για τις δράσεις και τις παρεμβάσεις με στόχο την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητα των πολιτών.
Πράγματι μετά από δύο δύσκολα χρόνια, όχι μόνο για τη χώρα μας, αλλά για τον κόσμο ολόκληρο, σχεδιάζουμε ήδη με προσεκτικά βήματα την επόμενη ημέρα. Γιατί μπορεί οι σκληροί δείκτες να υποχωρούν, αλλά πρέπει να προχωρήσουμε με προσεκτικά βήματα στην επιστροφή στην κανονικότητα, γιατί ο κορωνοϊός μας έχει εκπλήξει αρκετές φορές δυσάρεστα. Το Υπουργείο Υγείας, με απόφαση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, όλο αυτό το χρονικό διάστημα έθεσε σε προτεραιότητα τις δράσεις για την βελτίωση της ψυχικής ανθεκτικότητας του πληθυσμού, δημιουργώντας χαρτοφυλάκιο για την Ψυχική Υγεία για την στήριξη των συμπολιτών μας. Στόχος μας, ήταν και παραμένει να αντιμετωπίσουμε το στίγμα που είναι συνυφασμένο, με την ψυχική υγεία, το οποίο κάποιες φορές συνιστά και το μεγαλύτερο βάρος για τα άτομα αυτά και τις οικογένειές τους. Μια από τις πρώτες δράσεις μας ήταν η δημιουργία τηλεφωνικών γραμμών ψυχοκοινωνικής υποστήριξης για τον γενικό πληθυσμό κατά τη διάρκεια της πανδημίας (10306), για τους ογκολογικούς ασθενείς και για τους καπνιστές (2152152121), σε συνεργασία με την Ελληνική Αντικαρκινική Εταιρεία και για την άνοια (1102). Παράλληλα με τα παραπάνω, παρέχουμε ψυχοκοινωνική υποστήριξη ασθενών Covid-19, που νοσηλεύονται στα νοσοκομεία, των οικογενειών τους και του υγειονομικού προσωπικού σε συνεργασία με 24 Αστικές Μη Κερδοσκοπικές Εταιρείες. Οι δράσεις μας, ειδικά για τα παιδιά και τους εφήβους, είναι και παρεμβατικές και προληπτικές. Νομοθετήσαμε τη Σύσταση Μονάδων Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση και δημιουργούμε αντίστοιχες Μονάδες σε όλη την επικράτεια. Επιπλέον εγκρίθηκε από τη Βουλή η Σύσταση Κέντρων Ψυχικής Υγείας εντός ΑΕΙ για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη φοιτητών και ήδη τώρα υλοποιείται η πρώτη Μονάδα Ψυχικής Υγείας στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής. Ταυτόχρονα, υλοποιούμε εξειδικευμένες δράσεις για την πρόληψη των εξαρτήσεων σε μαθητές, σε συνεργασία με τα Κέντρα Πρόληψης και τον ΟΚΑΝΑ, σε όλη τη χώρα. Στα πεπραγμένα μας περιλαμβάνεται κάτι για το οποίο είμαστε ιδιαίτερα υπερήφανοι: το δίκτυο Τηλεψυχιατρικής, υπό τη μορφή ολοκληρωμένου ψηφιακού εξωτερικού ιατρείου (συνταγογράφηση, γνωματεύσεις, έκδοση πιστοποιητικών). Ήδη ξεκίνησε, μια και έχω τη χαρά να απευθύνομαι στους Δωδεκανήσιους, η πιλοτική εφαρμογή στο Καστελλόριζο και στη Σύμη ενώ σχεδιάζονται άμεσα ανάλογες Μονάδες σε νησιά και ορεινές περιοχές.
• Κάνοντας έναν απολογισμό των δύο ετών, ποια θα λέγατε ότι είναι τα κυριότερα προβλήματα που αναδείχθηκαν, εξαιτίας των πρωτόγνωρων συνθηκών που βιώνουμε;
Στην πατρίδα μας, που ο κόσμος ερχόταν από δέκα χρόνια σκληρής δημοσιονομικής πολιτικής, είχαμε δει την επιβάρυνση πολλών κοινωνικών ομάδων, στο κομμάτι που αφορούσε στην ψυχική Υγεία. Η πανδημία ήρθε και αυτό το πρόβλημα το επέτεινε και το εξάπλωσε. Αυτό είναι που καλούμαστε πλέον να αντιμετωπίσουμε, με σχέδιο και συγκεκριμένες λύσεις. Και αυτό γιατί όλες οι μελέτες που έχουμε στα χέρια μας, δείχνουν ότι οι ψυχικές επιπτώσεις της νόσου covid-19 θα είναι επίμονες και μακροπρόθεσμες. Τόσο για όσους νόσησαν όσο και για συμπολίτες μας που εμφάνισαν συμπτώματα όπως κατάθλιψη, κρίσεις πανικού και διαταραχές ύπνου, καθώς και νευρολογικά και σωματικά συμπτώματα. Είναι υποχρέωσή μας ως Πολιτεία, ως οργανωμένη κοινωνία, να εμποδίσουμε την κατάρρευση αυτών των συμπολιτών μας, και κυρίως παιδιών και εφήβων, που ιδιαίτερα την περίοδο των lock down, αποκόπηκαν επί της ουσίας, από τον δομημένο τρόπο ζωής τους. Στόχος και επιλογή μας είναι όχι να νικήσουμε τον covid με τα όπλα που μας έδωσε η επιστήμη, αλλά να νικήσουμε και τις επιπτώσεις του τόσο στην οικονομία όσο και στην κοινωνία.
• Θα πρέπει να πούμε πάντως ότι μέχρι πρότινος τουλάχιστον, οι πολιτικές, οι δράσεις και οι πρωτοβουλίες στον τομέα της ψυχικής υγείας στη χώρα μας δεν ήταν σε προτεραιότητα σε σχέση με άλλες χώρες της Ε.Ε. και είναι τουλάχιστον ενθαρρυντικό να βλέπουμε ότι και στην Ελλάδα πλέον βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα.
Όπως σας προανέφερα, ήταν κεντρική μας επιλογή να στηρίξουμε το θέμα της Ψυχικής Υγείας. Στο πλαίσιο αυτό συμμετείχα πριν λίγες ημέρες στην ειδική συνεδρίαση, που πραγματοποιήθηκε στη Γαλλία, σε επίπεδο υπουργών Υγείας και ανώτατων αξιωματούχων του Π.Ο.Υ Ευρώπης, της UNICEF, του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης, του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, με θέμα την Ψυχική Υγεία των ευάλωτων νέων ευρωπαίων.
Στην εισήγησή μου στο Συνέδριο, τόνισα ότι η ψυχική υγεία αποτελεί προτεραιότητα για την Ελλάδα. Η πανδημία πρώτα και οι επιπτώσεις του πολέμου που συνεχίζεται, αναδεικνύουν τα ζητήματα ψυχικής υγείας περισσότερο από ποτέ, και ιδιαίτερα τις αυξημένες ανάγκες των παιδιών και των νέων. Η ανάληψη συντονισμένης πολιτικής δράσης είναι απαραίτητη. Προτεραιότητα για εμάς είναι οι ενέργειες που είναι απαραίτητο να γίνουν για την αναβάθμιση των υπηρεσιών ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων και συγκεκριμένα:
1. χρήση ψηφιακών καινοτόμων εργαλείων,
2. εκπαίδευση των επαγγελματιών (ψυχικής υγείας, εκπαιδευτικούς, σχολικούς ψυχολόγους, εργαζόμενους στον τομέα της υγείας) και των γονέων,
3. δράσεις πρόληψης και καταπολέμησης του στίγματος
4. έγκυρη συλλογή δεδομένων
5. εδραίωση της αντίληψης ότι η υγεία δεν νοείται χωρίς την ψυχική υγεία. Συμπερασματικά θα σας έλεγα ότι, ναι, θα συνεχίσουμε με την ίδια συνέπεια να στηρίζουμε αξιοποιώντας και τα ευρωπαϊκά κονδύλια, στρατηγικές στήριξης των πολιτών που αφορούν στην Ψυχική Υγεία.
• Παρακολουθήσαμε την ομιλία σας σε ημερίδα του Επιμελητηρίου Αθηνών και με βάση τα στοιχεία που παρουσιάσατε προκύπτει ότι η εργασιακή ανασφάλεια, το οικονομικό άγχος και η τηλεργασία, επιβάρυναν σημαντικά την ψυχική υγεία των εργαζομένων. Επιπλέον αναφερθήκατε και στις επιπτώσεις στη λειτουργία των επιχειρήσεων, επισημαίνοντας ότι είναι επιτακτική ανάγκη ύπαρξης αποτελεσματικών συστημάτων που θα παρέχουν υποστήριξη στους εργαζόμενους. Πώς θα μπορούσε αυτό να γίνει πράξη;
Ήταν μια σημαντική εκδήλωση και θέλω με την ευκαιρία που μου δίνετε να ευχαριστήσω τον δραστήριο πρόεδρο του Επιμελητηρίου Γιάννη Μπρατάκο, για την διοργάνωσή της. Αλήθεια είναι ότι οι επιχειρήσεις κλήθηκαν να προσαρμοστούν σε θέματα οργάνωσης της εργασίας (εργασιακοί χώροι, υγιεινή των χώρων αυτών, νέες μορφές εργασίας όπως η τηλε-εργασία), όσο και σε θέματα υγείας των εργαζομένων, σωματικής αλλά και ψυχικής υγείας. Η πανδημία, παράλληλα, θεωρήθηκε απειλή για τις εμπορικές επιχειρήσεις καθώς είχε μια σειρά από επιπτώσεις και όχι μόνο στο οικονομικό πεδίο. Σας αναφέρω, για να έχετε ένα μέγεθος των επιπτώσεων: μόνο σε ό,τι αφορά στην κατάθλιψη και στο άγχος, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, κοστίζουν περίπου ένα τρισεκατομμύριο δολάρια ετησίως σε χαμένη παραγωγικότητα! Στο πλαίσιο αυτό, κληθήκαμε να διαχειριστούμε την πρόληψη και την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών κινδύνων στους χώρους εργασίας. Καθώς οι κίνδυνοι αυτοί αποτελούν τη βασική πρόκληση τόσο για την αγορά εργασίας, όσο και για την κοινωνική πολιτική όλων των χωρών, καθώς:
-Έχουν ιδιαίτερο αντίκτυπο στην ευημερία των εργαζομένων
-Επηρεάζουν την ικανότητα και παραγωγικότητα των εργαζομένων
-Κοστίζουν στην οικονομία και στις επιχειρήσεις.
Στην περίοδο της πανδημίας, ο κύριος αντίκτυπος στην ψυχική υγεία ήταν τα αυξημένα ποσοστά στρες ή άγχους, ακόμα και οργής. Με την εισαγωγή νέων μέτρων και περιορισμών lockdown αυξήθηκαν τα επίπεδα:
-κατάθλιψης,
-η επιβλαβής χρήση αλκοόλ και ναρκωτικών,
-οι αυτοτραυματισμοί ή ακόμη και
-η αυτοκτονική συμπεριφορά
Η επαγγελματική υγεία αναδείχθηκε ως μία διάσταση της Δημόσιας Υγείας.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, με τις πολυδιάστατες προκλήσεις της σύγχρονης κοινωνίας, γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική η ανάγκη ύπαρξης αποτελεσματικών συστημάτων που θα παρέχουν ολιστική και επιτόπια υποστήριξη σε οποιοδήποτε προσωπικό, εργασιακό ή οικογενειακό πρόβλημα αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι και τα μέλη της οικογένειάς τους. Ήδη, στο Υπουργείο Υγείας προχωράμε σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα (Αμκε) και με την αξιοποίηση ευρωπαϊκών χρηματοδοτικών εργαλείων, όπως το Ταμείο Ανάκαμψης:
• στην ανάπτυξη Κέντρων Ημέρας ψυχοκοινωνικής υποστήριξης εργαζομένων,
• στο σχεδιασμό προγραμμάτων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ανέργων
• ενώ λειτουργούμε ήδη, από την αρχή της πανδημίας, τη δωρεάν γραμμή ψυχοκοινωνικής υποστήριξης του γενικού πληθυσμού, 10306, σε 24ωρη βάση.
Οι δε επιχειρήσεις, από την πλευρά τους, έχουν έναν κρίσιμο ρόλο να παίξουν στην προαγωγή της ψυχικής υγείας των εργαζομένων τους, μέσα από πολιτικές στήριξης, όπως ενδεικτικά, σύμφωνα με σχετικές έρευνες του ΠΟΥ:
• εκπαιδεύσεις σε θέματα διαχείρισης στρες και αυτο-φροντίδας
• παρουσία ψυχολόγου στον χώρο εργασίας
• ψυχολογική υποστήριξη τηλεφωνικά ή μέσω εφαρμογών
• πολιτική απομακρυσμένης εργασίας, όπου αυτό είναι εφικτό, καθώς επίσης και
• καλλιέργεια κουλτούρας σεβασμού του χρόνου μέσα από νέους τρόπους εργασίας.
• Ως προς την ψυχιατρική μεταρρύθμιση και την διαμόρφωση του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ψυχική Υγεία ποιοι είναι οι στόχοι για το 2022;
Εντός του 2022 στοχεύουμε στην ολοκλήρωση του κεντρικού σχεδιασμού μας για τη δημιουργία Μονάδων Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης σε όλη τη χώρα, ακόμη και στις απομακρυσμένες περιοχές, με αποδέκτες τόσο το γενικό πληθυσμό, όσο και πληθυσμιακές ομάδες με εξειδικευμένες ανάγκες, όπως τα παιδιά και οι έφηβοι, οι πάσχοντες από άνοια, αυτισμό και διατροφικές διαταραχές. Επιπλέον για πρώτη φορά αναπτύσσουμε Μονάδες Έγκαιρης Παρέμβασης στην Ψύχωση και Μονάδες Ψυχικής Υγείας εντός των Α.Ε.Ι. για την ψυχοκοινωνική υποστήριξη των φοιτητών. Συνεχίζουμε να εργαζόμαστε για την ψηφιακή ψυχιατρική μεταρρύθμιση μέσα από τη δημιουργία ψηφιακών υποδομών, ενώ πολύ σύντομα υπογράφεται κοινή υπουργική απόφαση για τη δημιουργία πλατφόρμας τηλεψυχιατρικής για παιδιά και εφήβους. Με λίγα λόγια, στόχος μας για το 2022 είναι να αναβαθμίσουμε την ποιότητα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας, αλλά και να διευκολύνουμε την πρόσβαση σ’ αυτές, φέρνοντάς τες πιο κοντά στην κοινότητα και στις ειδικότερες ανάγκες κάθε πληθυσμιακής ομάδας. Είμαι στην ευχάριστη θέση να ανακοινώσω ότι οι παραπάνω στόχοι μας θα χρηματοδοτούνται για το 2022 και από το Ταμείο Ανάκαμψης της Ε.Ε., που πριν από λίγες ημέρες ενέκρινε ποσό ύψους περίπου 50 εκατομμυρίων ευρώ για τις προτάσεις μας. Συγχρόνως, στοχεύουμε και στη χρηματοδότηση από το νέο ΕΣΠΑ, όπου έχουμε υποβάλει προτάσεις ύψους περίπου 350 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ συνεχίζεται η χρηματοδότηση των δράσεων και προγραμμάτων μας από τον τακτικό προϋπολογισμό και το τρέχον ΕΣΠΑ. Για τη χάραξη της πολιτικής μας καταρτίζουμε το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία, από κοινού με τον ΠΟΥ και την Επιτροπή για την Ψυχική Υγεία που συστήσαμε το 2021, αποτελούμενη από ακαδημαϊκούς, επιστήμονες και ειδικούς του κλάδου. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης βασίζεται σε 10 άξονες, με κύρια σημεία την αποϊδρυματοποίηση, τη δημιουργία κοινοτικού δικτύου υπηρεσιών ψυχικής υγείας, την αναβάθμιση των υπηρεσιών για τα παιδιά, την τομεοποίηση, την καταπολέμηση του στίγματος και την ενίσχυση των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για την Ψυχική Υγεία επεξεργάζεται αυτή τη στιγμή ειδική ομάδα εργασίας, βασιζόμενη στις προτάσεις της Επιτροπής για την Ψυχική Υγεία και αναμένεται να ολοκληρωθεί εντός του Μαΐου του 2022. Ήδη, την 21η Μαρτίου έγινε επίσημη παρουσίαση προκαταρκτικής σύνοψης του Σχεδίου ενώπιον του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη.
• Ολοκληρώνοντας την συνέντευξη, θα θέλαμε να μας πείτε για την πολύ σημαντική πρωτοβουλία της ενίσχυσης της ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων με τη συμβολή των τεχνών που δρομολογείται και στην Ελλάδα σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού.
Οι Τέχνες στη διαχρονία τους έπαιζαν κομβικό ρόλο στην ισορροπία των ανθρώπων, στην Ψυχική τους Υγεία αλλά και στη θεραπεία ασθενών. Ειδικά στην Ελλάδα αυτή η αντίληψη υπηρετήθηκε πιστά επί αιώνες. Τα δρώμενα, χρησιμοποιήθηκαν και ως μέσα θεραπείας των ασθενών. Οι πρόγονοί μας πίστευαν ότι αυτό που εμείς σήμερα αποκαλούμε γενικά «θέατρο» ωφελεί την ψυχική και την σωματική υγεία των ασθενών. H ενίσχυση της ψυχικής υγείας των παιδιών και των εφήβων με τη συμβολή των τεχνών δρομολογείται και στην Ελλάδα σε συνεργασία με το Υπουργείο Πολιτισμού μέσω του θεσμού της «πολιτιστικής συνταγογράφησης».
Θέσαμε τις βάσεις για πολυεπίπεδη συνεργασία, που διαρθρώνεται σε 3 βασικούς πυλώνες:
1. στην εκπαίδευση των εργαζομένων σε πολιτιστικούς φορείς και των επαγγελματιών ψυχικής υγείας για την πολιτιστική συνταγογράφηση, την ανάπτυξη και θεσμοθέτηση πρακτικών και τη διεξαγωγή σχετικών ερευνητικών προγραμμάτων
2. στο σχεδιασμό και εφαρμογή προγραμμάτων πολιτιστικής συνταγογράφησης
3. στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του γενικού πληθυσμού, των φορέων ψυχικής υγείας, καθώς και των καλλιτεχνικών και πολιτιστικών φορέων για την ανάπτυξη συμμετοχικών προγραμμάτων τέχνης στην ψυχική υγεία και στην πρόσκλησή τους μέσω προκηρύξεων για την ανάπτυξη τέτοιων δράσεων
Ζωή Ράπτη, Υφ/ργος Υγείας: «Οι ψυχικές επιπτώσεις της νόσου Covid-19 θα είναι επίμονες και μακροπρόθεσμες»
