Η υπόθεση της Πάτρας, έχει συγκλονίσει το πανελλήνιο που καθημερινά παρακολουθεί τις εξελίξεις μιας ιστορίας πρωτοφανούς φρίκης και αγριότητας που είναι πιθανόν να λάβει διαστάσεις τριπλής δολοφονίας.
Ο γνωστός ψυχίατρος και διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών, Χρίστος X. Λιάπης MD, MSc. PhD, στην πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή του στη «δημοκρατική», αναλύει τις πιθανές επιπτώσεις από αυτή την υπερπροβολή μέσω των ΜΜΕ και μιλά για τις διαταραγμένες ισορροπίες στον κοινωνικό ιστό που έχουν ως αποτέλεσμα την τέλεση εγκλημάτων πρωτοφανούς αγριότητας εστιάζοντας στον κοινό παρονομαστή των δραστών.
«Εμένα δεν με ανησυχεί μήπως συνηθίσουμε στη φρίκη αλλά μήπως δεν αναρωτηθούμε γιατί την γεννά η κοινωνία μας», λέει στη «δημοκρατική», επισημαίνοντας ότι οι ακραίες εκφάνσεις των διαταραχών προσωπικότητας έχουν ως αποτέλεσμα τα ειδεχθή εγκλήματα των τελευταίων ετών.
• Κύριε Λιάπη, τις τελευταίες εβδομάδες σχεδόν μονοπωλεί την επικαιρότητα η υπόθεση της Πάτρας. Οποια ώρα κι αν ανοίξει κανείς τους τηλεοπτικούς δέκτες η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από τον θάνατο των τριών παιδιών, έπειτα και από την προφυλάκιση της κατηγορούμενης μητέρας για τη δολοφονία του ενός κοριτσιού. Αυτή η υπερπροβολή ενός τόσο ειδεχθούς εγκλήματος τι επιπτώσεις μπορεί να έχει; Αναρωτιέμαι αν εξοικειώνεται η κοινωνία μας με αυτή την αγριότητα.
Μπορεί να υπάρχουν και δεύτερες και τρίτες σκέψεις πέρα από την παράμετρο που θέτετε, της εξοικείωσης δηλαδή μιας ολόκληρης κοινωνίας με την φρίκη, ότι δηλαδή όλη αυτή η λεπτομερής, καθημερινή και επαναληπτική περιγραφή μπορεί να εκτρέπει την ατζέντα της επικαιρότητας από μείζονα προβλήματα τα οποία έχουν πολλαπλασιαστεί λόγω της διεθνούς συγκυρίας και επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών.
Τα ΜΜΕ ωστόσο αναπαραγάγουν κάτι όταν υπάρχει ενδιαφέρον και είναι έτοιμο να το καταναλώσει το τηλεοπτικό κοινό.
Αν εντέλει αποδειχθεί ότι έχουμε να κάνουμε με εγκληματική ενέργεια και μάλιστα τριπλή, είναι σίγουρα ένα πρωτοφανές έγκλημα το οποίο στρέφεται κατά παιδιών, τα οποία αντιπροσωπεύουν το μέλλον της κοινωνίας και της ανθρωπότητας. Το έγκλημα αυτό της Πάτρας έρχεται σε μια χρονική στιγμή που έχουν προηγηθεί πολλές απειλητικές καταστάσεις για το σύνολο της ανθρωπότητας και συγκεκριμένα έρχεται σε μια χρονική στιγμή, έπειτα από δύο χρόνια πανδημίας και παρόλα αυτά η πανδημία παραμένει απειλητική ανάμεσά μας σε όλα τα μήκη και τα πλάτη του πλανήτη, σε μια εποχή που για πρώτη φορά είδαμε πόλεμο στην καρδιά της Ευρώπης εκεί ακριβώς στις πεδιάδες της κεντροανατολικής Ευρώπης που είχαν ταυτιστεί με εκατόμβες θυμάτων στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, βλέπουμε παιδιά να χάνονται ως αθώα θύματα του πολέμου. Οσο κι αν πολλές φορές όλες αυτές οι υπερβολικές περιγραφές απευθύνονται στα ταπεινά ένστικτα που μοιραία υπάρχουν στην ανθρώπινη φύση όλων μας, εντέλει ο ασυνείδητος λόγος για τον οποίον με λαιμαργία πολλές φορές στέκεται ο μέσος Ελληνας μπροστά στην τηλεόραση για να παρακολουθήσει τις ειδεχθείς εικαζόμενες λεπτομέρειες, είναι επειδή ακριβώς έχει νιώσει φόβο για το μέλλον του, φόβο για τα ίδια του τα παιδιά όχι στο πλαίσιο ενός ακραίου συνδρόμου παιδικής κακοποίησης από τον γονέα αλλά στον ίδιο τον παραλογισμό μιας σύγχρονης εποχής, που είναι πολύ πιο παράλογη και πολύ πιο άγρια και πολύ πιο αναπάντεχη στους τρόπους με τους οποίους κάθε μέρα η τρέχουσα συγκυρία μας τρομάζει, περισσότερο απ΄όσο ποτέ θα μπορούσαμε να διανοηθούμε.
• Αυτό που βλέπουμε όμως στην τηλεόραση το παρακολουθούν και παιδιά. Θεωρείτε ότι θα μπορούσε να επηρεάσει την ψυχολογία τους;
Αυτό έχει να κάνει με το κατά πόσο ελέγχεται η πρόσβαση των παιδιών στην ενημέρωση κι αυτό είναι ένα γενικότερο θέμα. Και τα κανάλια να μην πρόβαλλαν το θέμα συνεχώς, υπάρχουν τα τάμπλετ και μέσω του διαδικτύου πλέον τα παιδιά ωριμάζουν πολύ πιο γρήγορα ακριβώς επειδή δέχονται καταιγισμό μηνυμάτων από νωρίς.
Θα σας θυμίσω την υπόθεση Δουρή, επίσης ειδεχθές έγκλημα, παρότι ήταν άλλες εποχές και λιγότερα τα μέσα ηλεκτρονικής ενημέρωσης αν και ήδη υπήρχε ιδιωτική τηλεόραση που κι εκείνη είχε λάβει μεγάλες διαστάσεις.
Όλα έχουν να κάνουν με το κατά πόσον οι γονείς προετοιμάζουν τα παιδιά καλλιεργώντας την κριτική τους σκέψη και ξοδεύοντας οι ίδιοι χρόνο μαζί τους, αντί να τα αφήνουν ως παθητικούς δέκτες μπροστά από μια ηλεκτρονική οθόνη είτε αυτή είναι τηλεόρασης είτε τάμπλετ, είτε κινητού. Από εκεί και πέρα υπάρχουν οι υπερβολές και εννοείται ότι το σύγχρονο παιδί πολλές φορές αναδεικνύεται σε αθώο θύμα όχι μόνο στις περιπτώσεις που έχουμε το σύνδρομο Μινχάουζεν, την ακραία αυτή μορφή παιδικής κακοποίησης μέσα από την πρόκληση συμπτωμάτων ασθένειας στο παιδί από τον ίδιο τον γονέα, το παιδί αναδεικνύεται στο μεγάλο θύμα της σύγχρονης εποχής και μέσα από την παραμέληση από τους γονείς και μέσα από άλλες μορφές κακοποίησης όπως σωματική, σεξουαλική που πολλές φορές κρύβεται αλλά αφήνει ανεπούλωτες πληγές στον ψυχισμό του αυριανού ενήλικα.
Το παιδί είναι το μεγάλο θύμα στην παιδική εργασία και σε χίλιες άλλες μορφές όπου η κοινωνία μας αποδεικνύεται ασυνεπής ως προς τις ανθρωπιστικές αξίες που πρέπει να διέπουν το μέλλον της.
Νομίζω λοιπόν ότι προτού ανησυχήσουμε για το αν η υπόθεση της Πάτρας θα διαμορφώσει μια τραυματική γενιά μικρών τηλεθεατών που παρακολουθούν τις εξελίξεις σε όλα τα κανάλια και θα είναι αυριανοί γονείς, ας αναλογιστούμε πώς εμείς ως ενήλικες φτιάχνουμε μέρα με την μέρα τον κόσμο μας καλύτερο.
Τα παιδιά βομβαρδίζονται και με φρικαλέες εικόνες από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία όπου κι εκεί έχουμε πολλά παιδιά θύματα του πολέμου. Εχω βρεθεί στην Αφρική με τους Γιατρούς του Κόσμου όπου κι εκεί είδαμε εικόνες εξαθλίωσης και προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας με θύματα μικρά παιδιά που υποσιτίζονται, ούτε αυτά πρέπει να τα ξεχνάμε. Θεωρώ λοιπόν ότι περισσότερο εμείς κοιμίζουμε και διασκεδάζουμε τους φόβους μας για τον κόσμο που δημιουργούμε για τα παιδιά μας, όταν αναρωτιόμαστε μήπως διαρραγεί ο εύθραυστος ψυχισμός τους όταν θα ακούσουν κάτι παραπάνω για τα τρία αγγελούδια της Πάτρας. Βεβαίως ακούγονται πολλά, και κάποια μπορεί να είναι νομικά αστήρικτα, και κάποια κουτσομπολίστικα δεν λέει κανείς ότι όσα προβάλλονται γύρω από αυτή την υπόθεση είναι αγίασμα αντικειμενικότητας…
• Αναφερθήκατε πριν στην υπόθεση Δουρή, που πράγματι έχει καταγραφεί ως ένα από τα αγριότερα εγκλήματα παιδικής κακοποίησης. Όμως στα τελευταία χρόνια κ. Λιάπη, διαπράττονται εγκλήματα πρωτοφανούς αγριότητας με ανησυχητική συχνότητα.
Από μια άποψη είναι αλήθεια αυτό που λέτε. Από την άλλη έχουν συνταράξει το πανελλήνιο κατά καιρούς φοβερά ειδεχθή εγκλήματα που έχουν καταγραφεί σε βιβλία και από τον αξιόλογο αστυνομικό συντάκτη Πάνο Σόμπολο και σε κάποια αυτά μάλιστα είχα κληθεί να σχολιάσω εκ των υστέρων ή επί εγγράφων, τα ψυχολογικά κίνητρα ή τις όποιες διαταραχές μπορεί να κρύβονταν πίσω από αυτά. Αυτό που έχω να πω είναι ότι αυτό που εκπλήσσει περισσότερο είναι πως πολλαπλασιάζονται τελευταία τα περιστατικά όπου πέρα από την αγριότητα των εγκλημάτων, μάς συγκλονίζει η απουσία τύψεων από τους δράστες κι αυτό έχει να κάνει με το γεγονός πως γενικά ο κόσμος μας, η κοινωνία μας, ο πολιτισμός μας, περνούν σιγά σιγά σε μια φάση απώλειας της ενσυναίσθησης. Η κοινωνία μας μαζί με την ανθρωπιά της χάνει την ικανότητα που έχει ο καθένας μας να μπει στη θέση του άλλου και να καταλαβαίνει τον πόνο που του προκαλεί. Κι αυτό έχει την εξήγηση του, ίσως γιατί όλα αυτά τα χρόνια, πραγματικά αυξήθηκαν οι διαταραχές προσωπικότητας. Αν κάνουμε ένα τεστ προσωπικότητας τους έγκλειστους στη φυλακή, -με βάση δημοσιευμένες έρευνες- σε ποσοστό από 50% έως 80% θα εντοπιστεί κάποια διαταραχή προσωπικότητας με κύριες ανάμεσά τους την αντικοινωνική ή την ψυχοπαθητική. Αυτό δεν σημαίνει ότι οι δράστες έχουν απαλλακτικά ερείσματα για την πράξη τους. Οι διαταραχές προσωπικότητας μολονότι απαντώνται στα διαγνωστικά ψυχιατρικά εγχειρίδια διαφέρουν πάρα πολύ από τις κύριες ψυχιατρικές παθήσεις εντός των οποίων μπορεί να τεκμηριωθεί ακόμα και μειωμένος καταλογισμός ή και απουσία καταλογισμού. Οι διαταραχές προσωπικότητας διαμορφώνονται από τα πρώτα παιδικά χρόνια, κι εδώ ξαναγυρνάμε στα καίρια ερωτήματα που θέσατε πριν, στον τρόπο με τον οποίο μαθαίνει το παιδί να σχετίζεται με την οικογένεια, με τους σημαντικούς άλλους, ώστε να διαμορφώνει αντίστοιχα ασφαλείς δεσμούς και υγιείς ισορροπημένες σχέσεις στην μετέπειτα πορεία της εφηβικής και της ενήλικης ζωής του. Για μια πληθώρα λοιπόν από λόγους, έχουν αυξηθεί οι δυσκολίες και οι αστοχίες στην ανατροφή των παιδιών και στις ενδοοικογενειακές σχέσεις και γι αυτό έχουν πολλαπλασιαστεί και τα δείγματα στοιχείων, αν όχι διαγνώσεων διαταραχής προσωπικότητας σε πολλούς από τους συνανθρώπους μας. Οι ακραίες εκφάνσεις αυτών των διαταραχών προσωπικότητας είναι αυτά τα ειδεχθή εγκλήματα όπου βλέπουμε, κάποιον να ξεκληρίζει οικογένειες, ή να στρέφεται εναντίον των παιδιών του ή να υποκρίνεται ότι δεν έχει τελέσει έγκλημα ενώ είναι ένοχος…
• Αυτό που λέτε το είδαμε στην υπόθεση της δολοφονίας της Καρολάιν με τον Μπάμπη Αναγνωστόπουλο.
Ετσι ακριβώς. Η υπόθεση αυτή είναι πάλι στην επικαιρότητα λόγω της έναρξης της δίκης. Εδώ βέβαια έχουμε να κάνουμε με έναν καθ’ ομολογίαν του δράστη, ενώ στην υπόθεση της Πάτρας υπάρχει μόνο κατηγορούμενη που διατηρεί το τεκμήριο της αθωότητας και το δικαίωμα στην υπεράσπιση με τον τρόπο που το ορίζει ο νομικός μας πολιτισμός και είναι ιερά, αλλά κοινός παρονομαστής πολλών συμπεριφορών και πολλών εγκλημάτων και πολλών διαταραγμένων πράξεων που μπορεί να μην μοιάζουν ούτε η μια με την άλλη υπόθεση ούτε και οι δράστες σε μια πρώτη ανάγνωση, για εμάς τους ειδικούς ψυχικής υγείας είναι μια διαταραχή στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους. Οι σχέσεις δηλαδή με τους σημαντικούς άλλους, με τους πρωταρχικά σημαντικούς που είναι οι γονείς ή τα άτομα που επιφορτίζονται με την ανατροφή μας στα πρώτα στάδια της ζωής μας κι εντέλει αυτό αναλόγως της φύσης της σχέσης δύναται να μετεξελιχθεί σε μια διαταραχή σε σχέση με τον ίδιο μας τον εαυτό. Στην προέκταση αυτής της διαταραχής μπορεί πολλά τραγικά και εγκληματικά να συμβαίνουν τα οποία όσο και να ξενίζουν την κοινωνία και να διεγείρουν το κοινό περί δικαίου αίσθημα λόγω της ειδεχθούς τους φύσης, αντίστοιχα μεν ξενίζουν και λυπούν κι εμάς τους ψυχιάτρους, απλώς για εμάς ίσως είναι λίγο περισσότερο ερμηνεύσιμα ωστόσο αλλά σε καμία περίπτωση δικαιολογήσιμα.
• Αυτό όμως που περιγράφετε για την έλλειψη ενσυναίσθησης και για τους εξωτερικούς παράγοντες που διαμορφώνουν μια προσωπικότητα, αντιμετωπίζεται καλύτερα συλλογικά ή αφορά τις ισορροπίες κάθε οικογένειας ξεχωριστά;
Κάθε συλλογικότητα διαμορφώνεται μέσα στον κοινωνικό ιστό από τα επί μέρους κύτταρα που είναι οι οικογένειες. Το θέμα είναι κατά πόσον ο καθένας και η καθεμία από εμάς είμαστε διατεθειμένοι να αναλάβουμε την ευθύνη απέναντι πρωτίστως στον εαυτό μας και δευτερευόντως -αλλά με μεγάλη σημασία- απέναντι στους σημαντικούς άλλους, που μπορεί να είναι και τα παιδιά μας έτσι ώστε να λειτουργήσουμε με συνθήκες ισορροπίας στη δική μας καθημερινότητα. Η ισορροπία αφορά στα σημεία επαφής της δικής μας καθημερινής ζωής με τις ζωές άλλων ανθρώπων ξεκινώντας από τους σημαντικούς άλλους, τα παιδιά μας, τον σύντροφό μας, τους γονείς μας, την οικογένειά μας και εν συνεχεία τους συναδέλφους και όλους τους ανθρώπους που ερχόμαστε σε επαφή. Δεν γίνεται στα θεμέλια μιας κλονισμένης σχέσης με τον εαυτό σου να προσπαθείς να βρεις την χαμένη ενσυναίσθηση της κοινωνίας.
• Κλείνοντας την πολύ ενδιαφέρουσα συνέντευξή μας κ. Λιάπη θα ήθελα να σας ρωτήσω αν με όλα αυτά που συμβαίνουν και τα οποία παρακολουθούμε ως σίριαλ στην τηλεόραση, θα εκπλησσόμαστε δυσάρεστα όλο και λιγότερο ως κοινωνία απέναντι σε τέτοιες αγριότητες.
Εάν δεν στραφούμε σε αναλύσεις της ουσίας αυτής της παθογένειας, εννοείται ότι αυτό θα συνεχίσει να ανακυκλώνεται. Εξάλλου θυμάστε πόσο είχαμε συγκλονιστεί με την υπόθεση Αναγνωστόπουλου η οποία ξεχάστηκε και επανήλθε στην επιφάνεια τώρα που ο καθ’ ομολογίαν του δολοφόνος οδηγήθηκε σιδεροδέσμιος στο δικαστήριο. Η ελληνική κοινωνία είχε συγκλονιστεί και σε άλλες δεκαετίες από τρομερά εγκλήματα. Οι διαταραχές προσωπικότητας ήταν παρούσες στην ανάπτυξη του ανθρώπινου γένους από πάρα πολλά χρόνια. Σίγουρα αυξάνεται η έκταση που μπορεί να λάβει οτιδήποτε συμβαίνει στη δημόσια σφαίρα χάριν στα ΜΜΕ και στην ηλεκτρονική πληροφόρηση. Για να απαντήσω όμως στην ουσία του ερωτήματός σας, δεν νομίζω ότι κινδυνεύουμε από εξοικείωση του υποδοχέα της κοινωνικής μας ευαισθησίας. Δεν θα συνηθίσει η κοινωνία ποτέ στη φρίκη, το θέμα όμως είναι ότι πρέπει να γίνει κοινωνική και ατομική αυτοκριτική ως προς το γιατί γεννά τη φρίκη η κοινωνία. Εμένα δεν με ανησυχεί μήπως συνηθίσουμε στη φρίκη αλλά μήπως δεν αναρωτηθούμε γιατί την γεννά η κοινωνία μας…
