Ταξιδέψαμε στο ακριτικό νησί, μιλήσαμε με κατοίκους και συντελεστές του πρωτοποριακού προγράμματος Just Go Zero Tilos και φύγαμε με την πεποίθηση ότι ένας κόσμος χωρίς σκουπίδια είναι εφικτός.
Γιάννης Παπαδημητρίου
Αρχές Μαΐου, Κυριακή βράδυ, η Πάτρα Μαμάκου μαζί με τον σύζυγό της, Αλέξη, 66 και 80 ετών αντίστοιχα, φτάνουν στο σπίτι τους, στα Λιβάδια Τήλου. Δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι, πηγαινοέρχονται όμως τακτικά. Οι κάδοι απορριμμάτων λείπουν. Παραξενεύονται. Την επόμενη μέρα, η γειτόνισσα από το διπλανό καφενείο τούς δίνει έναν τηλεφωνικό αριθμό για να ενημερωθούν. Το απόγευμα, πριν καν προλάβουν να τακτοποιηθούν, μια χαμογελαστή κοπέλα, ντόπια, η Ειρήνη Χατζηφούντα, τους πλησιάζει κρατώντας μια μεγάλη μπλε τσάντα που γράφει Just Go Zero Tilos. «Καλώς ήρθατε», λέει εγκάρδια και τους δίνει ένα φυλλάδιο από ανακυκλωμένο χαρτί με οδηγίες για τον διαχωρισμό των υλικών. Κάπως έτσι ξεκινάει η μύηση του ζευγαριού στο πρόγραμμα για ένα νησί χωρίς σκουπίδια.
Η Ειρήνη, 32 ετών, υπεύθυνη επικοινωνίας στο νησί για την Polygreen, την εταιρεία που σε συνεργασία με τον Δήμο Τήλου, και κατόπιν σχετικής άδειας της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, χρηματοδοτεί το συγκεκριμένο πρόγραμμα μηδενικής ταφής απορριμμάτων, αναλαμβάνει να τους ξεναγήσει στην καινούργια πραγματικότητα. Ενάμιση χρόνο πριν, όταν αποφάσιζε να αφήσει το σχολείο στη Ρόδο όπου δούλευε για μία δεκαετία ως νηπιαγωγός και να μετακομίσει στον τόπο καταγωγής της, δεν φανταζόταν ότι θα έβρισκε μια τόσο ενδιαφέρουσα δουλειά. Είναι εμφανές ότι απολαμβάνει τη διαδικασία, άλλωστε την έχει επαναλάβει δεκάδες φορές στα 355 σπίτια του νησιού. Η εκπαιδευτική της εμπειρία σε συνδυασμό με το πάθος της για το πρόγραμμα κερδίζουν τους «μαθητευόμενους». Ο κύριος Αλέξης τής δείχνει περήφανος ένα δικό του καφάσι που χρησιμοποιεί για ανακύκλωση. Δεν θα το χρειαστεί ξανά.
Η Ειρήνη τούς προμηθεύει με τα απαραίτητα εφόδια, καθώς βασικός στόχος είναι να πραγματοποιείται σωστή διαχείριση αποβλήτων στην «πηγή», το νοικοκυριό. Αυτό πρακτικά σημαίνει διαχωρισμός και ξεχωριστή αποθήκευση των «υλικών», που πριν αντιμετωπίζονταν όλα μαζί ως σκουπίδια. Στην μπλε υφασμάτινη τσάντα, η οποία είναι αριθμημένη και κάτω δεξιά φέρει κωδικό QR, που χρησιμεύει στην καταγραφή του όγκου τους, μπαίνει ό,τι ανακυκλώνεται. Από τα συνήθη υλικά, όπως πλαστικό και γυαλί, μέχρι μπαταρίες, ρούχα και μικρές ηλεκτρονικές συσκευές. «Προσοχή, αυτά που βάζετε να είναι πλυμένα, στεγνά και καθαρά, για να μπορούν να αξιοποιηθούν», επισημαίνει. Σειρά έχει μια βιοδιασπώμενη σακούλα για οργανικά, δηλαδή υπολείμματα φαγητών, εκτός από το μαγειρικό λάδι, που συλλέγεται σε πλαστικό μπουκάλι, και μία ακόμα για τα λερωμένα αντικείμενα που έχουν έρθει σε επαφή με τον άνθρωπο, φέρ’ ειπείν χαρτί υγείας, μάσκες και μπατονέτες.
. Για τα απόβλητα των σκαφών στο λιμάνι, εκτός από τις ξύλινες κατασκευές για προσωρινή αποθήκευση, έχει ξεκινήσει και μια συνεργασία με το Λιμενικό Ταμείο για την υποστήριξη του προγράμματος.
Συλλογή πόρτα πόρτα
Στο τέλος, τους δίνει ακόμα μία σκληρή τσάντα αποθήκευσης, η οποία είναι φτιαγμένη από παλιά μπάνερ (κάποια από την εποχή των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004). «Εδώ θα βάζετε τις δύο σακούλες με τα οργανικά και τα μη ανακυκλώσιμα για να προστατεύονται από τις γάτες και τα πουλιά», διευκρινίζει και τους σημειώνει το τηλέφωνό της σε περίπτωση που έχουν απορίες. Κουβέντα στην κουβέντα ανακαλύπτουν κοινούς γνωστούς. Συνήθως έτσι συμβαίνει στις μικρές κοινωνίες, όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους. Αυτός είναι και ένας από τους λόγους που η εταιρεία επέλεξε ανθρώπους που ζούσαν μόνιμα στο νησί, ώστε να δημιουργηθούν σχέσεις εμπιστοσύνης με τους ντόπιους. Ακόμα όμως και ο τοπικός συντονιστής του προγράμματος, ο 27χρονος περιβαλλοντολόγος Βαλάντης Βιτάλης, που δεν ήταν μόνιμος κάτοικος, κατανοεί τη νησιωτική κουλτούρα, μιας και κρατάει από την Κύθνο.
«Είναι σημαντικό να γνωρίζεις τον τρόπο που σκέφτονται και συμπεριφέρονται για να τους προσεγγίσεις και να συνεργαστείς μαζί τους. Καθημερινά περνάμε από την πόρτα τους», περιγράφει ο ίδιος. Πράγματι, τα δύο ηλεκτρικά οχήματα που εξυπηρετούν τους οικισμούς εκτελούν δρομολόγια Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή και Σάββατο για τα σπίτια και κάθε μέρα για τις επιχειρήσεις. «Αφήνουν τις τσάντες στην είσοδό τους. Τις περισσότερες φορές, ειδικά οι άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας, μας περιμένουν για να μας μιλήσουν, να ανταλλάξουν νέα και συχνά να μας φιλέψουν. Τα κουλουράκια και τα γλυκά είναι η ηθική μας επιβράβευση», λέει ο Βαλάντης. Κάτι αντίστοιχο συνέβη και σε εμάς όταν περάσαμε έξω από την αυλή της κυρίας Στέλλας Δρακωνάκη, 75 χρονών, για να τη ρωτήσουμε πώς της φαίνεται το εγχείρημα. «Δεν χρειάζεται να γνωρίζεις και πολλά γράμματα για να τα καταφέρεις. Μόνο διάθεση και επιμονή να αλλάξουμε συνήθειες», απαντάει χαρούμενη, κερνώντας ένα μπακλαβαδάκι.
Και πώς να μην είναι χαρούμενη; Ο παραλιακός, πλακόστρωτος δρόμος στα Λιβάδια, όπου μένει, πριν από την έναρξη του προγράμματος, τον περασμένο Δεκέμβριο, είχε αρκετούς κάδους που ενοχλούσαν οπτικά και το καλοκαίρι ορισμένοι εξ αυτών μετατρέπονταν σε εστίες μόλυνσης.
Σύμφωνα με τα λεγόμενά της, εκτός από χαρά, νιώθει και περηφάνια. Γιατί αυτή η καθημερινή ατομική πρακτική που εφαρμόζει έχει σταδιακά σφυρηλατήσει μια νέα συλλογική συνείδηση για μηδενικά απόβλητα, που οδηγεί σε θαυματουργά αποτελέσματα. Η Τήλος παρήγαγε ετησίως περίπου 525 τόνους αποβλήτων, που κατέληγαν στον τοπικό ΧΥΤΑ, εκ των οποίων ανακυκλωνόταν μόνο το 10%, τη στιγμή που ο εθνικός στόχος έως το 2025 ορίζεται στο 55%. Σήμερα έχει εξελιχθεί στο πρώτο νησί παγκοσμίως που πέτυχε 100% εκτροπή από την ταφή αποβλήτων, με το ποσοστό των υλικών που ανακτώνται και κομποστοποιούνται από τα απόβλητα να αγγίζει το 86%.
Κέντρο Κυκλικής Οικονομίας
Βέβαια, για να περάσει η Τήλος από τη συμβατική ταφή απορριμμάτων σε ένα πρότυπο σύστημα εναλλακτικής διαχείρισης που αξιοποιεί τα απόβλητα, χρειάστηκαν σημαντικές αλλαγές και πολλές συζητήσεις με τους κατοίκους.
Πρώτο βήμα ήταν η απόσυρση των σχεδόν 170 δημόσιων κάδων και η αναδιαμόρφωση του ΧΥΤΑ, στη νότια πλευρά του νησιού, ο οποίος είχε ξεπεράσει κατά πολύ τα όρια χωρητικότητάς του. «Όποτε φυσούσε νοτιάς, τα σκουπίδια σκορπίζονταν στη γειτονική παραλία του Θόλου και έφταναν ως την απέναντι του Άη Σέργη», λέει η αρχιτέκτονας Σέβα Βασιλαρά. Οι εργασίες, που άρχισαν τον Ιούλιο και ολοκληρώθηκαν τον Οκτώβριο, μετέτρεψαν τον χώρο σε ένα ενεργειακά αυτόνομο κέντρο διαλογής και διαχείρισης υλικών, το λεγόμενο Κέντρο Κυκλικής Καινοτομίας, γνωστό και ως «3Κ». Εδώ καταλήγει η καθημερινή «σοδειά» του ηλεκτρικού στόλου, η οποία πρώτα ζυγίζεται και ύστερα μοιράζεται βάσει της κατηγορίας κάθε αποβλήτου.
Τα ανακυκλώσιμα υλικά ξεφορτώνονται μέσα σε μια μεταλλική κατασκευή, που δεν προϋπήρχε, και γίνεται η διαλογή τους με το χέρι πάνω σε δύο υπερυψωμένα μεταλλικά τραπέζια. Συνολικά, προβλέπονται 22 διαφορετικές ροές. Αλλού πηγαίνουν οι γόπες από τα τσιγάρα –η εταιρεία έχει διανείμει μικρά μεταλλικά κουτιά για τη συλλογή τους–, αλλού τα πλαστικά και οι χάρτινες συσκευασίες. Αφού περάσουν από την πρέσα για να συμπτυχθούν, δεματοποιούνται, σημαίνονται και αποθηκεύονται ωσότου μεταφερθούν σε εγκαταστάσεις της Polygreen στην Αττική ή σε άλλες αδειοδοτημένες μονάδες. «Στους κατοίκους έχουμε δώσει και ειδικό καλάθι για τις πάνες των μωρών και των ενηλίκων. Η εταιρεία μας αναπτύσσει πειραματικά μια μέθοδο για την κυκλική διαχείρισή τους», αναφέρει ο Βασίλης Καραγιάννης, υπεύθυνος του «3Κ», ο οποίος με οδηγεί στην πίσω πλευρά του κτιρίου για να μου δείξει τον κομποστοποιητή, συνολικής δυναμικότητας 5 κυβικών.
Όσα υπολείμματα φαγητού δεν δίνονται στα οικόσιτα ζώα, πρακτική που θυμάται από γεννησιμιού του ο 83 χρονών αγρότης Γιάννης Γιαννουράκης, τον οποίο γνώρισα στο ηλεκτρικό λεωφορείο που επέστρεφε από την παραλία της Ερίστου στα Λιβάδια, επεξεργάζονται και γίνονται εδαφοβελτιωτικά, που τα δίνει ο Δήμος σε όσους ζητήσουν. Ελάχιστα μέτρα πιο πάνω, βρίσκεται ακόμα ένα κτίριο, βαμμένο πράσινο με φωτοβολταϊκά στη στέγη, όπου λειτουργούν ένας θραυστήρας γυαλιού για την παραγωγή αδρανούς προϊόντος και ένα μηχάνημα θερμικής επεξεργασίας. Εκεί, τα μη ανακυκλώσιμα υλικά τεμαχίζονται και προετοιμάζονται ώστε να αποσταλούν σε εταιρείες παραγωγής εναλλακτικού καύσιμου για τη βιομηχανία. Είναι το λεγόμενο «υπόλειμμα», το οποίο οι άνθρωποι του προγράμματος Just Go Zero Tilos προσπαθούν να μειώσουν, προτρέποντας τους κατοίκους να αντικαταστήσουν τα αντικείμενα μιας χρήσης, όπως χαρτοπετσέτες, γάντια και μάσκες, με επαναχρησιμοποιούμενα.
Ο Βέλγος Αλέν Μπαράν, πρώην χορευτής του Μωρίς Μπεζάρ, στο σπίτι του στο Μεγάλο Χωριό.
Αλλαγή συνηθειών
«Το ζήτημα είναι να περιοριστεί στο ελάχιστο η παραγωγή των μη ανακυκλώσιμων υλικών, γι’ αυτό απαιτείται η αλλαγή κουλτούρας. Για παράδειγμα, αντί για χαρτί υγείας, τους ενημερώνουμε πως υπάρχει η δυνατότητα να τους δώσουμε ένα βρυσάκι που εγκαθιστούμε εμείς», σημειώνει η Δάφνη Μάντζιου, υπεύθυνη του προγράμματος. Το γεγονός ότι αρκετοί δέχτηκαν την πρότασή της δεν μου προξένησε καμία εντύπωση το έδαφος στην Τήλο είναι πρόσφορο για καινοτομίες. Το 2008 ήταν το πρώτο μέρος στην Ελλάδα που επέτρεψε πολιτικό γάμο ομοφυλοφίλων και το 2019 έγινε το πρώτο πράσινο νησί της Μεσογείου με ενεργειακή αυτονομία από ΑΠΕ. Στο προοδευτικό πνεύμα της τοπικής κοινωνίας, το οποίο αποτέλεσε και τον κύριο λόγο επιλογής για την υλοποίηση του προγράμματος, συμβάλλει σημαντικά και η μεγάλη κοινότητα ξένων που ζουν στο νησί, είτε μόνιμα είτε τα καλοκαίρια. «Όταν πληροφορήθηκα την πρωτοβουλία, ενθουσιάστηκα. Η ζωή χωρίς σκουπίδια είναι μια εικόνα βγαλμένη από το μέλλον, που η Τήλος την έφερε στο παρόν», λέει ο 71 χρονών Βέλγος Αλέν Μπαράν, πρώην χορευτής του Μωρίς Μπεζάρ, ο οποίος περνάει μεγάλα διαστήματα μαζί με τη γυναίκα του, Σουζάνα, στο Μεγάλο Χωριό. Οι δυο τους για δέκα χρόνια ζούσαν στην Γκόα, όπου η κατάσταση με τα σκουπίδια είναι απελπιστική. «Ένας αχταρμάς όλα, η θάλασσα, το χορτάρι, οι πεταμένες συσκευασίες. Οι αγελάδες έτρωγαν γρασίδι με πλαστικά», διηγείται ανακουφισμένος, καθώς το μέρος που πρωτοεπισκέφτηκε το 1998 και τον γοήτευσε με την ενέργειά του δεν κινδυνεύει πλέον από τόνους αποβλήτων, όπως συνέβη στην τουριστική περιοχή της Ινδίας.
Ο Δημήτρης Χαλιός με την τσάντα για τα ανακυκλώσιμα υλικά. Στο πρόγραμμα συμμετέχουν και τα σχολεία του νησιού.
Στο πρόγραμμα, που λήγει στο τέλος του 2023 και στοχεύει σε ποσοστό ανακύκλωσης 90% με ταυτόχρονη μείωση αποβλήτων, συμμετέχουν, εκτός από τα σπίτια και τις ιδιωτικές επιχειρήσεις, το στρατόπεδο, τα σχολεία και οι δημοτικές υπηρεσίες. Τα κλαδιά, τα φύλλα και τα οικοδομικά υλικά συλλέγονται και διαχειρίζονται από τον Δήμο, τα επικίνδυνα ιατρικά απόβλητα του Κέντρου Υγείας τα έχει αναλάβει ανεξάρτητος αδειοδοτημένος συλλέκτης, ενώ για τα απόβλητα των σκαφών έχει τοποθετηθεί στο λιμάνι μια ξύλινη κατασκευή για προσωρινή αποθήκευση. Παράλληλα, έχει ξεκινήσει συνεργασία με το λιμενικό ταμείο, ώστε τα σκάφη που δένουν να υποστηρίξουν την προσπάθεια για μηδενικά απόβλητα. Και αυτή η σύμπνοια, δημοτών, επιχειρήσεων και κρατικών φορέων, αναμένεται να ενισχυθεί ακόμα περισσότερο με μια ειδική εφαρμογή, μέσω της οποίας οι χρήστες θα μπορούν να βλέπουν σε πραγματικό χρόνο τι έχουν ανακυκλώσει. Η άμεση ενημέρωση εκτιμάται ότι θα τους παρακινήσει να θέσουν νέους προσωπικούς στόχους, βελτιώνοντας τη λειτουργία του συστήματος.
Ο ιδρυτής της Polygreen και εμπνευστής του προγράμματος, Αθανάσιος Πολυχρονόπουλος, στο Κέντρο Κυκλικής Καινοτομίας. Μπροστά του η υπεύθυνη του προγράμματος, Δάφνη Μάντζιου.
H πρόκληση του καλοκαιριού
«Κλειδί για τη θετική πορεία του προγράμματος έως τώρα είναι η συνεχής πληροφόρηση των κατοίκων και των τουριστών. Γι’ αυτό και έχουμε εφοδιάσει όλα τα καταλύματα με ενημερωτικά φυλλάδια», εξηγεί ο Βαλάντης, καθισμένος στα πέτρινα σκαλοπάτια του Κέντρου Ενημέρωσης στα Λιβάδια. Όσο συζητάμε, οι πρώτοι τουρίστες του καλοκαιριού μπαινοβγαίνουν στο κέντρο. Προμηθεύονται δωρεάν μια πάνινη τσάντα για τα ψώνια τους και ένα διχτάκι, το οποίο χρησιμεύει για τις συσκευασίες που καταναλώνονται εκτός δωματίου. «Αν για παράδειγμα κάποιος πιει έναν καφέ καθ’ οδόν, μπορεί να τον επιστρέψει στο κατάστημα όπου τον αγόρασε, να τον εναποθέσει σε ένα από τα ελάχιστα πράσινα σημεία του νησιού ή να τον κουβαλήσει στο διχτάκι μέχρι να επιστρέψει στο κατάλυμά του και το ρίξει στον κατάλληλο κάδο», συμπληρώνει και φεύγει για το Κέντρο Δημιουργικής Αξιοποίησης Υλικών. Εκεί τα ανεπιθύμητα υλικά, όπως μικρά έπιπλα και παλιές συσκευές, αν δεν επισκευαστούν, γίνονται πρώτη ύλη για καλλιτεχνική δημιουργία.
Σύντομα θα φιλοξενηθούν εικαστικοί που μέσα από τα έργα τους θα προβάλουν περαιτέρω την αξία της κυκλικότητας και θα υπενθυμίσουν ότι η διαχείριση των αποβλήτων είναι πρωτίστως ζήτημα πολιτισμού. Την ίδια αντίληψη έχει και η κυρία Ελένη Καμμά, 70 χρονών, ιδιοκτήτρια ταβέρνας στο γραφικό ψαροχώρι του Αγίου Αντωνίου, η οποία ωστόσο ανησυχεί ενόψει καλοκαιριού. «Στο σπίτι η διαχείριση είναι εύκολη. Αλλά στο μαγαζί, με τον κόσμο να περιμένει στην ουρά για να αδειάσει ένα τραπέζι, δεν ξέρω πώς θα τα καταφέρουμε. Θα προσπαθήσουμε πάντως», λέει, με φόντο τις βάρκες και το ηφαίστειο της Νισύρου.
Τους θερινούς μήνες, ο πληθυσμός του νησιού από τους περίπου 500 μόνιμους κατοίκους μπορεί και να ξεπεράσει τους 3.000. «Προφανώς και η απότομη πληθυσμιακή αύξηση μαζί με την πλήρη λειτουργία όλων των επιχειρήσεων θα γεννήσει προκλήσεις. Θα τις αντιμετωπίσουμε αρχικά με προσθήκη οχημάτων, με παραπάνω προσωπικό αν κριθεί σκόπιμο, και με την ανάπτυξη στοχευμένων πράσινων σημείων, ειδικά στις περιοχές όπου παρατηρείται μεγάλη συγκέντρωση, όπως στο κάμπινγκ», αναλύει η Δάφνη το σχέδιο για το προσεχές διάστημα, και προσθέτει πως «ούτως ή άλλως όλα συζητούνται με τους κατοίκους και τους επιχειρηματίες. Πρώτα ακούμε τις ανάγκες τους, ύστερα προχωράμε στις απαραίτητες προσαρμογές και πορευόμαστε όλοι μαζί». Ένα τέτοιο παράδειγμα κοινής συνεννόησης είναι η συχνότητα και οι ώρες των δρομολογίων συλλογής, που προσαρμόζονται στις εποχικές ανάγκες των επιχειρηματιών.
Ένα πολυσήμαντο παράδειγμα
Οι επιχειρηματίες ένιωσαν ασφάλεια, διότι ακούστηκαν. Κάπως έτσι οικοδομείται εμπιστοσύνη και οι κοινωνίες προχωρούν μπροστά. Όταν υπάρχει κατανόηση, διαφάνεια και ένας ισχυρός κοινός σκοπός, οι πολίτες αφήνουν παραπέρα τις διαφορές τους και εξελίσσονται σε πρωταγωνιστές της αλλαγής. Μόνο τυχαίο δεν είναι λοιπόν που η δήμαρχος Τήλου, Μαρία Καμμά-Αλιφέρη, στην εκδήλωση για την επίσημη παρουσίαση του προγράμματος, γεμάτη καμάρι και φανερά συγκινημένη, απέδωσε τα εύσημα στους συντοπίτες της. Αυτοί είναι που με προθυμία μεταμορφώνουν το ξεχασμένο νησί της άγονης γραμμής στο καλύτερο παράδειγμα ανακύκλωσης στην Ευρώπη, αυτοί οφείλουν να γιορτάζουν την ικανότητά τους να αλλάξουν τρόπο σκέψης.
Από στόμα σε στόμα και από πόρτα σε πόρτα, η Τήλος πρωτοπορεί ξανά, δείχνοντας τον δρόμο για έναν κόσμο χωρίς απόβλητα. Δεν ξέρω αν εγκαινιάζεται εδώ ένας νέος, σύγχρονος πολιτισμός, όπως δήλωσε ο ιδρυτής της Polygreen και εμπνευστής του Just Go Zero Tilos, Αθανάσιος Πολυχρονόπουλος, ο οποίος ανακηρύχθηκε και Επίτιμος Δημότης του νησιού. Το σίγουρο είναι όμως ότι το πρόγραμμα έχει πολλές διαστάσεις και προσφέρει πολλαπλά οφέλη. Βελτιώνει την ποιότητα ζωής στο νησί μέσω της περιβαλλοντικής αναβάθμισης, συμβάλλει στους εθνικούς στόχους για μείωση της ταφής απορριμμάτων, καθιερώνει την Τήλο ως πρότυπο βιώσιμο προορισμό, κάτι που μπορούν να ακολουθήσουν και άλλοι εγχώριοι προορισμοί, και το κυριότερο αποτελεί ένα αληθινό παράδειγμα συνεργασίας. Γι’ αυτό και πρόκειται περί γιορτής.
→ το πρόγραμμα σε αριθμούς μέχρι σήμερα
10 νέες τοπικές θέσεις εργασίας 2 ηλεκτρικά βαν 700 τσάντες συνολικά 1.530 ώρες για ενημέρωση/εκπαίδευση κατοίκων 362 σπίτια έως σήμερα 34.997 κιλά βάρος συλλεχθέντων υλικών 86% ανακύκλωση
Πηγή kathimerini.gr
