Ο πανελληνίως γνωστός δύτης Κώστας Θωκταρίδης σε συνέντευξή του στη «δημοκρατική» μιλάει για τους λόγους που τον οδήγησαν να ασχοληθεί με το υγρό στοιχείο και τις καταδύσεις. Αναφέρεται χαρακτηριστικά σε παραδείγματα που τον ώθησαν στην μελέτη του ιστορικού πλαισίου των ευρημάτων και των ανθρώπων που τα στελέχωσαν, επισημαίνοντας ότι «αν γνωρίζω την ιστορία είναι σαν να προσθέτω σε μία ασπρόμαυρη ταινία χρώμα και μουσική».
Αναφέρεται λεπτομερώς στο υποβρύχιο «Περσεύς» από να ναυάγια που ανακάλυψε και με το οποίο δέθηκε περισσότερο συναισθηματικά, αλλά και στα ναυάγια της Ρόδου. Επισημαίνει την αναγκαιότητα να προωθήσει η πολιτεία τον καταδυτικό τουρισμό και την υποβρύχια πολιτιστική κληρονομιά. Δεν πρέπει να μείνουμε μόνο σε ένα ΦΕΚ. «Πρέπει, διαρκώς, να γίνονται ενέργειες, ώστε να προωθηθεί η ναυτική ιστορία, η οποία είναι πολύ πλούσια και συναρπάζει πάρα πολύ τόσο τους Ελληνες, όσο και τους ξένους», αναφέρει χαρακτηριστικά ο «γητευτής της αβύσσου» όπως τον αποκαλούν.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ Γιάννη Μπόζιο
• Ποιος ήταν ο λόγος που σας έκανε να ασχοληθείτε με το υγρό στοιχείο και τις καταδύσεις;
Όταν ήμουνα μικρός θεωρούσα τον εαυτό μου βουνίσιο (γελάει)… δεν είχα κάποια ιδιαίτερη έλξη για την θάλασσα, αλλά βλέποντας μία εκπομπή στην τηλεόραση, στην οποία υπήρχε ένα αφιέρωμα στους βατραχανθρώπους του Πολεμικού Ναυτικού μου είχε κάνει ιδιαίτερη εντύπωση ότι στον επίλογο της εκπομπής οι δύτες άρχισαν να καταδύονται, νύχτα, στην θάλασσα με τη βοήθεια προβολέων, ενώ σταδιακά το φώς χανόταν. Εμένα αυτό μου πυροδότησε την περιέργεια, για το τί είδαν μετά. Στην συνέχεια, εγώ έψαξα τις υπόλοιπες εκπομπές για να δω τι συνέβη στην νυκτερινή αυτή κατάδυση, αλλά, εν τέλει, δεν το βρήκα κι έτσι παρέμεινε η απορία για το τί μπορεί να δει κάποιος νύχτα στη θάλασσα. Όντας μικρός, για μένα αυτό ήταν κάτι το εξωπραγματικό. Έπειτα άρχισα να διαβάζω τις εγκυκλοπαίδειες του Κουστώ και να βλέπω τα ντοκιμαντέρ, όμως ο Κουστώ είχε μία πληρότητα, δηλαδή είχε αρχή, μέση και τέλος και αυτό δεν μου διέγειρε τόσο πολύ τη φαντασία. Η εμπειρία μου από τις πρώτες καταδύσεις σε νεαρή ηλικία δεν ήταν θετική, δεν αισθανόμουν άνετα μέσα στο νερό, για αυτό αποφάσισα ότι θα έπρεπε να επενδύσω αρκετό χρόνο, ώστε να μπορέσω να αισθανθώ άνετα. Έτσι άρχισα να κάνω πολύ συστηματικά καταδύσεις, να διαβάζω βιβλία, να πηγαίνω σε σχολεία και να ρωτάω ανθρώπους με εμπειρία, για να βελτιωθώ και να νιώσω ασφάλεια μέσα στη θάλασσα.
• Εκτός από την πρακτική αναζήτηση των ναυαγίων, είστε ένας άνθρωπος που πάντα προσπαθεί να μελετά το ιστορικό πλαίσιο αλλά και τη δράση των πρωταγωνιστών που στελέχωναν, κάποτε, τα ευρήματά σας. Από πού προέκυψε αυτή η αγάπη για τη μελέτη του ιστορικού πλαισίου;
Η αγάπη μου για την γνώση και πληροφορία του αντικειμένου, προέκυψε πάλι λόγω μιας τυχαίας συγκυρίας. Ταξίδευα από Πειραιά για Κρήτη για μία δουλειά καταδυτική και έφτασα στο λιμάνι αρκετά νωρίς και δεν μπορούσα να μπω μέσα στο πλοίο, οπότε αποφάσισα να επισκεφτώ το Ναυτικό Mουσείο Ελλάδος που είναι στον Πειραιά για να περάσω το χρόνο μου μέχρι να επιβιβαστώ στο πλοίο. Μπαίνοντας μέσα στο Mουσείο διαπίστωσα ότι ήμουν ο μόνος επισκέπτης και άρχισα να το εξερευνώ. Ύστερα από λίγη ώρα και ενώ περιεργαζόμουν τα εκθέματα με την άκρη του ματιού μου έβλεπα ότι περπατούσε παράλληλα με εμένα ένας ηλικιωμένος άνθρωπος. Στην αρχή φαντάστηκα ότι ήταν και αυτός ένας επισκέπτης. Καθώς περπατούσαμε παράλληλα, εγώ σταμάτησα και έδειξα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για κάποια αντικείμενα που προέρχονταν από το βυθό. Συγκεκριμένα, έβλεπα την τορπίλη που είχε χτυπήσει το καταδρομικό Έλλη στην Τήνο και άλλα αντικείμενα από γεγονότα-σταθμούς της ναυτικής ιστορίας της χώρας μας. Τότε με προσέγγισε αυτός ο κύριος, ο οποίος, τελικά, αποδείχθηκε πως ήταν ο πρόεδρος του Μουσείου, μία μεγάλη μορφή στο χώρο της ναυτικής ιστορίας, ο ναύαρχος Παΐζης. Ο άνθρωπος αυτός είχε αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη της ναυτικής ιστορίας της Ελλάδας. Και άρχισε να μου κάνει μία πολύ όμορφη και ευγενική ξενάγηση. Είδαμε μαζί όλο το Μουσείο και ήταν μία συναρπαστική εμπειρία. Στο τέλος της ιδιαίτερης αυτής ξενάγησης μου πρότεινε, να αγοράσω ένα βιβλίο από την βιβλιοθήκη του Μουσείου, σχετικά με τη ναυτική ιστορία. Έτσι και έγινε. Αγόρασα ένα βιβλίο, το οποίο άρχισα να ξεφυλλίζω μέσα στο καράβι και πραγματικά μαγεύτηκα, με αποτέλεσμα να ξενυχτήσω διαβάζοντάς το. Ήταν ένα τρομερό βιβλίο του Τσουκαλά, ο οποίος ήταν ύπαρχος του υποβρυχίου Κατσώνης, στου οποίου έτυχε, λίγα χρόνια πριν, να συμμετέχω στην ανακάλυψη. Το βιβλίο αυτό με την απλότητα του λόγου, με χιουμοριστικές πινελιές και με τη φοβερή περιγραφή των προσωπικοτήτων πουστελέχωναν το υποβρύχιο, σου δημιουργούσε την εντύπωση ότι είσαι μέλος του πληρώματος και αυτό με συγκλόνισε και με έκανε να συλλογιστώ ότι σαν δύτης δεν έχω δει τίποτα, γιατί όσα ναυάγια κι αν είχα δει, χωρίς τη γνώση του ιστορικού πλαισίου έμοιαζαν σαν ένα μάτσο σίδερα. Έτσι, συνειδητοποίησα ότι αν γνωρίζω την ιστορία είναι σαν να προσθέτω σε μία ασπρόμαυρη ταινία χρώμα και μουσική. Έτσι, άρχισα να αγοράζω βιβλία και πλέον έχω πάνω από 7.000, κυρίως ναυτικά, ενώ διατήρησα την σχέση με τον ναύαρχο, ο οποίος διαδραμάτισε το ρόλο του μέντορα για μένα.
• Πόσα ναυάγια υπάρχουν στην Ελλάδα; Είναι δυνατή η πρόσβαση σε όλα;
Εγώ έχω μία βάση δεδομένων πάρα πολύ ενημερωμένη. Υπάρχουν πάνω από 1.500 σύγχρονα ναυάγια, δεν αναφέρομαι στα αρχαία, καθώς τα θεωρώ μία διαφορετική κατηγορία, η οποία συμπεριλαμβάνει την επιστήμη της αρχαιολογίας. Εγώ προσωπικά ασχολούμαι περισσότερο με τα σύγχρονα ναυάγια, τα σιδερένια πλοία, για να γίνω πιο κατανοητός. Στην κατηγορία αυτή έχω πάνω από 1.500 ναυάγια στο αρχείο μου. Πολλά από αυτά είναι σε μεγάλα βάθη και αυτό τα καθιστά δυσπρόσιτα. Κάποια ναυάγια έχουν πολύ σημαντική ιστορία, ενώ κάποια άλλα ισοσταθμίζουν την έλλειψη σημαντικού ιστορικού υποβάθρου με την πολύ ωραία εικόνα που προσφέρουν. Οπότε κάθε ναυάγιο έχει κάτι ενδιαφέρον να παρουσιάσει. Για μένα όλη αυτή η διαδικασία είναι σαν ένα παζλ, που σιγά-σιγά το ολοκληρώνω. Βρίσκω νέα στοιχεία, νέες πληροφορίες και ενημερώνω, διαρκώς, το ήδη υπάρχον αρχείο.
• Ποιο, θεωρείτε, είναι το σπουδαιότερο ναυάγιο που έχετε ανακαλύψει;
Θα σας πω αυτό, με το οποίο έχω δεθεί περισσότερο συναισθηματικά και δεν είναι άλλο από το υποβρύχιο «Περσεύς». Είναι ένα βρετανικό υποβρύχιο, το οποίο βυθίστηκε στην Κεφαλονιά, κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και στο οποίο ένας, από τους άνδρες, που στελέχωναν το υποβρύχιο, ένας βρετανός κατάφερε και διασώθηκε. Αφού μπόρεσε με υπεράνθρωπη προσπάθεια να κολυμπήσει και να βγει στο νησί, εκεί τον βρήκαν ημιλιπόθυμο κάποιοι ντόπιοι, οι οποίοι είχαν πάει για ψάρεμα στην παραλία. Τον τράβηξαν έξω από το νερό, του έδωσαν το χταπόδι που είχαν πιάσει και λίγο ρούμι, αν θυμάμαι καλά, και τον έκρυψαν σε μία σπηλιά, λέγοντάς του, με τη χρήση νοημάτων φυσικά καθώς δεν ήξεραν να μιλούν αγγλικά, να περιμένει εκεί. Αυτοί γύρισαν στο χωριό και έκαναν μία μικρή σύσκεψη αποφασίζοντας, εν τέλει να τον περιθάλψουν. Οι ντόπιοι, λοιπόν, γύρισαν στη σπηλιά με ένα γαϊδουράκι, για να τον μεταφέρουν στο χωριό. Έπειτα, για πάρα πολλούς μήνες τον μετέφεραν από σπίτι σε σπίτι, τον φιλοξενούσαν, του παρείχαν φαγητό και φάρμακα και κανένας δεν τον κατέδωσε. Να σημειωθεί ότι όλο αυτό το διάστημα στο νησί υπήρχαν Γερμανοί και Ιταλοί. Στη συνέχεια, κάποιοι Έλληνες πράκτορες που συνεργαζόντουσαν με τις αγγλικές μυστικές υπηρεσίες, ενημέρωσαν τη Μέση Ανατολή, που βρισκόταν το αγγλικό αρχηγείο, ότι υπάρχει ένας ναυαγός από ένα υποβρύχιο. Οπότε η υπηρεσία διαφυγών ανέλαβε να στείλει ένα μεγάλο καΐκι με καπετάνιο τον φημισμένο Χούμα, έναν ήρωα της Αγγλικής Εθνικής Αντίστασης, ο οποίος ήταν καπετάνιος διαφυγών, δηλαδή διέσωζε κόσμο. Ο καπετάνιος έφτασε στην Κεφαλονιά και μετά από ένα περιπετειώδες ταξίδι κατάφερε να πάρει τον επιζώντα και να τον μεταφέρει στην Τουρκία. Εγώ όταν διάβασα αυτή την ιστορία, την οποία διηγήθηκα παραλείποντας αρκετές ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες, αποφάσισα πως έπρεπε να βρώ αυτό το ναυάγιο. Έτσι οργανώσαμε μία αποστολή το 1997 στην Κεφαλονιά, η οποία στην αρχή δεν πήγαινε καλά. Εν τέλει, βρήκα το ναυάγιο ανήμερα των Χριστουγέννων. Κατόπιν ταξιδέψαμε στην Αγγλία και βρήκαμε τους συγγενείς του επιζώντος του υποβρυχίου, ο οποίος δεν ήταν πλέον στη ζωή και αντλήσαμε και από κει πληροφορίες, τις οποίες χρησιμοποιήσαμε για να γράψουμε και βιβλία σχετικά με την ιστορία του υποβρυχίου «Περσεύς».
• Υπάρχουν στη χώρα μας περιοχές με μεγαλύτερη πυκνότητα ναυαγίων;
Υπάρχουν περιοχές που έχουν μεγαλύτερη πυκνότητα ναυαγίων και αυτό οφείλεται στις γεωλογικές συνθήκες, στον αέρα αλλά και στον κυματισμό, για παράδειγμα ένα τέτοιο σημείο είναι το Κάβο Ντόρο, περιοχή στην οποία υπάρχει ένας πολύ μεγάλος αριθμός ναυαγίων. Είναι ένα πολύ δύσκολο πέρασμα, όπως άλλωστε μαρτυρά και το όνομα του, το οποίο έχει πάνω από πενήντα ναυάγια. Επίσης, είναι και πολύ δύσκολο να ερευνηθεί, γιατί έχει μεγάλα ρεύματα και εντονότερο κυματισμό από άλλες περιοχές. Μία άλλη τέτοια περιοχή είναι το Ικάριο, το οποίο έχει εξίσου δύσκολη θάλασσα, όπως επίσης και το Καρπάθιο Πέλαγος. Γενικότερα, η θάλασσα μεταξύ Ρόδου και Καρπάθου είναι πολύ ζόρικη. Μάλιστα, πριν από δύο χρόνια την είχα επισκεφτεί με το σκάφος μου και είχα μείνει αρκετούς μήνες σε αυτά τα νερά και δουλεύοντας εκεί επιβεβαίωσα αυτό που γράφουν τα βιβλία για τη δυσκολία της συγκεκριμένης θάλασσας. Τέλος, μεταξύ Κρήτης και Αντικυθήρων είναι ένα ακόμα δύσκολο πέρασμα, στο οποίο υπάρχουν αρκετά ναυάγια. Αυτά είναι, λοιπόν, τα τέσσερα βασικά σημεία που έχουν τα περισσότερα ναυάγια στην χώρα μας, με πρωταθλητή το Κάβο Ντόρο.
• Πώς εξελίσσεται η διαδικασία εξερεύνησης του βυθού; Τι ρόλο διαδραματίζει η νέα τεχνολογία;
Κοιτάξτε, η κατάδυση είναι ένα είδος αναψυχής και σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί το μέλλον. Το μέλλον βρίσκεται στην υψηλή τεχνολογία, δηλαδή στα ρομποτικά συστήματα, τα οποία ρυθμίζει και ελέγχει ο άνθρωπος. Πλέον, οι περισσότερες σοβαρές έρευνες γίνονται από υποβρύχια οχήματα που λέγονται ROV, με τα οποία ασχολούμαι και εγώ αρκετά χρόνια, και επίσης, με τα AUV, τα οποία είναι αυτόνομα υποβρύχια οχήματα που προγραμματίζονται από πρίν και εκτελούν, από μόνα τους, τις υποβρύχιες διαδρομές χωρίς να έχουν καμία σύνδεση με την επιφάνεια μέσω καλωδίου. Στην Ελλάδα αυτό το πράγμα δεν έχει ακόμη εξελιχθεί, σε σχέση με το εξωτερικό που διαρκώς αναπτύσσεται, λόγω του μεγάλου κόστους.
• Με πρόσφατη πρωτοβουλία του υπουργείου πολιτισμού και αθλητισμού 91 ελληνικά ναυάγια θα γίνουν υποθαλάσσια μουσεία καταδύσεων. Πιστεύετε, ότι η ενέργεια αυτή κινείται στη σωστή κατεύθυνση;
Σίγουρα, είναι μία καλή ενέργεια, αλλά θα πρέπει να έχει και συνέχεια, δηλαδή να υπάρχει ένα συνεχές ενδιαφέρον από την πολιτεία, ώστε να προωθεί τον καταδυτικό τουρισμό και την υποβρύχια πολιτιστική κληρονομιά. Δεν πρέπει να μείνουμε μόνο σε ένα ΦΕΚ. Πρέπει, διαρκώς, να γίνονται ενέργειες, ώστε να προωθηθεί η ναυτική ιστορία, η οποία είναι πολύ πλούσια και συναρπάζει πάρα πολύ τόσο τους Ελληνες, όσο και τους ξένους.
• Στις θάλασσες της Ρόδου υπάρχουν ναυάγια;
Στη Ρόδο υπάρχουν τρία ναυάγια, τα οποία είναι πολύ συναρπαστικά. Το ένα είναι το «Πυθέας» που βρίσκεται στη βόρεια πλευρά της Ρόδου, κοντά στην Κάμειρο και έχει τεράστιο ιστορικό βάρος, γιατί είναι το μοναδικό ελληνικό Liberty, το τονίζω αυτό, καθώς το «Ελλάς» που έχουμε, σαν μουσείο στον Πειραιά δεν είναι ελληνικό Liberty αλλά αμερικάνικο, δηλαδή δεν ήταν ένα από τα 100 που είχαμε σαν βοήθεια. Είναι ένα από τα ωραιότερα και ιστορικότερα ναυάγια Liberty, τα οποία έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην ανοικοδόμηση της Ελληνικής Ναυτιλίας. Το δεύτερο είναι το «donizetti», για το οποίο έχω κάνει πολύ μεγάλη έρευνα. Είναι ένα πλοίο το οποίο βυθίστηκε, με πάρα πολλούς Ιταλούς μέσα, φεύγοντας από τη Ρόδο, για να πάει στον Πειραιά. Και ,φυσικά, το πιο σύγχρονο, αλλά από τα ωραιότερα ναυάγια στην Ελλάδα, όντας εντυπωσιακό σε εικόνα και πολύ βολικό σε βάθος είναι το ναυάγιο «giannoula cava» που βρίσκεται στο Πλημμύρι και αποτελεί πόλο έλξης για τους ξένους.
