«Η Ρόδος ως πόλη – κράτος διακρίνεται για τον πλούτο της, τη ναυτική της ισχύ στην ανατολική Μεσόγειο, το διπλωματικό της κύρος, το υψηλό κοινωνικό και πολιτισμικό της επίπεδο. Ορισμένοι μελετητές μιλούν για το ροδιακό θαύμα και άλλοι συγκρίνουν την αρχαία Ρόδο με την Ελβετία του Σήμερα».
Τα λόγια ανήκουν στον Dr. Vincent Gabrielsen, καθηγητή στο πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης και διατυπώθηκαν από τον ίδιο στη διάρκεια της τελετής αποκαλυπτηρίων του «Μνημείου Φανών», επί του οποίου αποτυπώνονται όλα τα στοιχεία αναγωγής της ιστορίας του χωριού στα τέλη του 2ου π.Χ αιώνα. Το μνημείο αυτό δεν φωτίζει μόνο την ιστορία των Φανών, αλλά λειτουργεί ως αφετηρία μιας ευρείας έρευνας, για την ισχύ που είχαν κατά το παρελθόν οι οικισμοί, όπως αυτοί ανθούσαν στην ύπαιθρο του νησιού.
«Τα τελευταία χρόνια έχουμε αρχίσει να κατανοούμε τη μεγάλη αξία της ροδιακής υπαίθρου. Σε αυτήν, οι παραθαλάσσιοι οικισμοί, όπως για παράδειγμα οι Φάνες, αποτελούσαν τους ιμάντες της πόλης – κράτος Ρόδος», περιέγραψε ο καθηγητής Gabrielsen και με άψογα ελληνικά, γεμάτος θαυμασμό για το ροδιακό κλέος, μίλησε επί μακρόν για τις διαδοχικές ιστορικές αποκαλύψεις που δείχνουν την ευμάρεια και την πλούσια πολιτιστική – αθλητική δραστηριότητα του τόπου.
«Η Ρόδος φημίζεται ως η χώρα των Συλλόγων, με την οργάνωσή τους να παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, διότι αποτελεί απομίμηση του ροδιακού κράτους. Τα μέλη των Συλλόγων συγγράφουν Νόμους, έχουν πρόεδρο, ταμία, περιουσία και ιδιωτικό νεκροταφείο. Έχουν λατρευτές, τελετουργικά και ναούς. Στην πράξη το ροδιακό δημόσιο κράτος εγκόλπιζε ένα παράλληλο κράτος που αποτελείται από πλήθος ιδιωτικών μικροκρατών (Συλλόγων). Δύο από αυτά στις Φάνες».
Ο Dr. Vinsent Gabrielsen αναφέρθηκε αναλυτικά στα στοιχεία των δύο Συλλόγων (Σωτηριασταί Φιλανάκτιοι οι εν Φάνες και Πανδηλιασταί οι εν Φάνες) όπως αυτά αποκαλύφθηκαν από την ανάγνωση – ερμηνεία της επιγραφής σε μαρμάρινη βάση βωμού, που βρέθηκε στην αρχαία νεκρόπολη της Ρόδου (οικόπεδο Καρίμαλη).
«Η επιγραφή δηλώνει τις τιμές, που είχαν αποδοθεί σε έναν άνδρα, από πέντε Συλλόγους – Κοινά. Ο κάθε ένας Σύλλογος – Κοινόν ετίμησε τον άνδρα αυτόν με την απονομή ενός χρυσού στεφάνου. Το όνομα του τιμώμενου δεν σώζεται. Όμως φαίνεται ότι ήταν παντρεμένος με μια ξένη γυναίκα από τη Φρυγία με το όνομα Βερενίκη. Ο τιμώμενος είχε χρηματοδοτήσει εθελοντικά και εκ μέρους του κράτους, θεατρικές παραστάσεις και αθλητικούς αγώνες, οι οποίοι συνήθως διεξάγοντο στη διάρκεια ροδιακών θρησκευτικών εορτών».
Τόσο η γενναιοδωρία του ανδρός αυτού, όσο και η οικονομική ευρωστία των πέντε Συλλόγων – Κοινών (δύο στις Φάνες, ένα στον Σάλακο [ο καθηγητής προσεγγίζει το όνομα της Σαλάκου ως αρσενικού γένους, στηριζόμενος στην ερμηνεία της επιγραφής], ένα στην Αιγιαλεία [πιθανότατα στη Νότια Ρόδο] κι ένας ακόμα) φαίνεται από τα χρυσά στεφάνια της αποδοθείσας τιμής.
«Είναι πολύ πιθανό να υπήρχε στις Φάνες λατρευτικός βωμός του Δία και του Δήλιου Απόλλωνα», εκτίμησε ο Dr. Vincent Gabrielsen. Η εκτίμηση αυτή ανοίγει ένα τεράστιο κεφάλαιο για το Αύριο της περιοχής και ήδη έχει προκαλέσει τα κατάλληλα αντανακλαστικά προσώπων πρόθυμων να δουλέψουν προς την κατεύθυνση αυτή. Πού μπορεί να βρίσκονται τα ερείπιά τους; Το σίγουρο είναι πως τα αρχαιολογικά ευρήματα από την περιοχή των Φανών, μεταξύ των οποίων μαρμάρινα αγαλματίδια, αμφορείς και κύλικες, σήμερα κοσμούν προθήκες στα μουσεία: Λούβρο και Βρετανικό. Η αρχαιολογική σκαπάνη των εποίκων του παρελθόντος αφαίρεσε από την ύπαιθρο της Ρόδου όλα τα τότε ευρήματα και τα έκανε κτήμα της.
Όμως, τα ευρήματα δεν έχουν τελειωμό. Υπάρχουν κι άλλα. Τόσο ο καθηγητής Gabrielsen, όσο και ο δρ. Απόστολος Κυριατσούλης (μεταφέροντας τα αποτελέσματα του έργου Ρόδιων αρχαιολόγων) πληροφόρησαν για την ύπαρξη κι άλλων επιγραφών, η μελέτη των οποίων θα δώσει πολύτιμα στοιχεία για τη ζωή στους παραθαλάσσιους οικισμούς της Ρόδου.
Το «Μνημείο Φανών» έχει ανεγερθεί (με τη συμβολή δεκάδων προσώπων) μέσα στο χωριό, στη θέση «παλαιά βρύση» και αποτελεί μια πρωτοβουλία του Συλλόγου για τη «Μελέτη και Διάδοση της Ελληνικής Ιστορίας», έδρας Weilheim της Βαυαρίας με επικεφαλής τον δρ. Απόστολο Κυριατσούλη. Ο τελευταίος έχει αφιερώσει πολλά χρόνια από τη ζωή του ώστε όλο αυτό το όραμα ανάδειξης της ιστορίας του τόπου να γίνει πράξη. Κοντά του, στενός συνεργάτης βρέθηκε από την αρχή ο γαστρεντερολόγος ιατρός Νίκος Τσ. Φρόνας που εργάζεται αθόρυβα και σταθερά για όλα όσα αφορούν στην ιστορία και στον πολιτισμό του τόπου. Στυλοβάτης των δύο έχει σταθεί ο δάσκαλος Παναγιώτης Χαμουζάς πρόσωπο που επί σειρά δεκαετιών τίμησε τα ελληνικά γράμματα, διδάχθηκε από τον τόπο και δίδαξε την ιστορία του έθνους. Στα βιβλία του αποτυπώνονται στιγμές ανδρείας ανθρώπων απλών, που μεσούντος του πολέμου υπηρέτησαν με σθεναρότητα και ανιδιοτέλεια την ανάγκη επιστροφής της Δωδεκανήσου στον Ελληνικό κορμό.
Στη διάρκεια των αποκαλυπτηρίων του «Μνημείου Φανών» ο Παναγιώτης Χαμουζάς τιμήθηκε από τους συντοπίτες του και ήταν μια τιμή οφειλόμενη από τον τόπο που τόσο πολύ υπηρέτησε και αγάπησε ο φανενός δάσκαλος.
αδιάβαστος δεν ξέρει την Κυμισάλα