Το Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου γιορτάζει φέτος τα 35 χρόνια από την εισαγωγή των πρώτων φοιτητών του. Με αφορμή την 5η Ιουνίου -Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος- και έχοντας διανύσει μία παραγωγική διαδρομή που οδήγησε στην αποφοίτηση 2.500 προπτυχιακών, μεταπτυχιακών και διδακτορικών φοιτητών, αισθανόμαστε την υποχρέωση μίας σύντομης αποτίμησης της τρέχουσας περιβαλλοντικής κατάστασης στην Ελλάδα και μίας αναφοράς στις προκλήσεις που θα κληθούμε να αντιμετωπίσουμε.
Από το 1987 έως σήμερα, στη χώρα έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου για την προστασία του περιβάλλοντος. Η ενσωμάτωση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας συνέβαλε στην κατασκευή απαραίτητων υποδομών, στην υποχρέωση εκπόνησης περιβαλλοντικών μελετών για τα δημόσια και ιδιωτικά έργα, στην παρακολούθηση της ποιότητας του περιβάλλοντος με τακτικές δειγματοληψίες και μετρήσεις, στον χαρακτηρισμό περιοχών ως προστατευόμενων.
Ενώ υπάρχει όμως σημαντική βελτίωση σε αρκετούς τομείς, υπάρχουν άλλοι στους οποίους υστερούμε είτε γιατί έχουμε θεσπίσει περιβαλλοντικούς νόμους τους οποίους εφαρμόζουμε ελλιπώς, είτε γιατί δεν έχουμε ικανό αριθμό κατάλληλα καταρτισμένων στελεχών στον ευρύτερο δημόσιο τομέα, είτε γιατί δεν έχουμε επενδύσει αρκετά στην ανάπτυξη περιβαλλοντικής συνείδησης.
Μεταξύ των διαφορετικών πτυχών του περιβάλλοντος, ορισμένες από τις προκλήσεις που θα πρέπει η Πολιτεία να αντιμετωπίσει το επόμενο διάστημα είναι οι παρακάτω:
Διαχείριση Απορριμμάτων: Εξακολουθεί να οδηγείται για ταφή μεγάλο μέρος των απορριμμάτων (>75%) ενώ τα ποσοστά ανακύκλωσης είναι εξαιρετικά χαμηλά (20%). Η κατασκευή 30 Μονάδων Επεξεργασίας Σύμμεικτων ΑΣΑ (ΜΕΑ) δημιουργεί σοβαρές επιφυλάξεις, λόγω του χαμηλού συντελεστή ανάκτησης σε καθαρά ανακυκλώσιμα υλικά και της ποιότητας του παραγόμενου κόμποστ. H σταδιακή μετεξέλιξη των ΜΕΑ σε Μονάδες Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΜΑΑ) -με έμφαση στην παραγωγή δευτερογενών απορριμματογενών καυσίμων (SRF/RDF)- θα πρέπει να γίνει με ιδιαίτερη προσοχή. Διαφορετικά θα παράγονται καύσιμα χαμηλής θερμογόνου δύναμης με υψηλό κόστος. Η λειτουργία κεντρικών Μονάδων Ενεργειακής Αξιοποίησης απορριμμάτων και η συν-αποτέφρωση απορριμματογενών καύσιμων σε τσιμεντοβιομηχανίες/χαλυβουργίες θα πρέπει να γίνει με θέσπιση αυστηρών περιβαλλοντικών όρων, συνεχή παρακολούθηση των αποβλήτων που οδηγούνται για αποτέφρωση και των εκπεμπόμενων ρύπων. Η χωριστή συλλογή (Διαλογή στην Πηγή) πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα.
Διαχείριση Αστικών Λυμάτων: Το 90% του πληθυσμού της χώρας εξυπηρετείται από Μονάδες Επεξεργασίας Λυμάτων. Θα πρέπει να προχωρήσει η κατασκευή συστημάτων επεξεργασίας και στους μικρότερους οικισμούς (<2.000 κατοίκους), υιοθετώντας τεχνολογίες χαμηλού κόστους και μικρού ενεργειακού αποτυπώματος. Παράλληλα, θα πρέπει να προωθηθεί η επαναχρησιμοποίηση των επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων σε αγροτικές χρήσεις χαμηλού ρίσκου, εφαρμόζοντας προσεκτικά την υφιστάμενη νομοθεσία και διασφαλίζοντας την ανθρώπινη υγεία. Η εκτεταμένη άντληση νερού με γεωτρήσεις και η εγκατάσταση τεχνολογιών υψηλού λειτουργικού κόστους (μονάδων αφαλάτωσης) για την άρδευση αγροτικών εκτάσεων δεν είναι βιώσιμες λύσεις.
Παρουσία Χημικών Ουσιών στο Περιβάλλον: Το 30% των υπόγειων υδατικών συστημάτων της χώρας βρίσκεται σε κακή κατάσταση εξαιτίας νιτρορύπανσης ή/και υφαλμύρινσης. Σύμφωνα με τη νομοθεσία παρακολουθούνται σε ετήσια βάση οι ουσίες προτεραιότητας (βαρέα μέταλλα, φυτοφάρμακα κλπ) σε πόσιμα και επιφανειακά νερά. Δεν δημοσιοποιούνται όμως τακτικά τα αποτελέσματα με συνέπεια να μην γνωρίζουμε τι ανιχνεύεται και που. Ερευνητικές εργασίες δείχνουν την παρουσία και άλλων μικρορρύπων στο ελληνικό περιβάλλον (μικροπλαστικά, PFAS, φαρμακευτικές ενώσεις). Το γεγονός ότι δεν είναι ακόμη υποχρεωτική η παρακολούθησή τους δεν σημαίνει ότι πρέπει να τις αγνοούμε.
Παρουσία Μικρoσωματιδίων στην Ατμόσφαιρα: H εκτεταμένη χρήση καυσόξυλων συνέβαλε κατά την τελευταία δεκαετία στη μέτρηση υψηλών συγκεντρώσεων αερολυμάτων μικρής διαμέτρου (PM2.5) στις ελληνικές πόλεις. Το πρόβλημα εστιάζεται όχι μόνο στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη αλλά και σε μικρότερες πόλεις (Πάτρα, Λάρισα, Βόλος). Εκτός των μικροσωματιδίων, εξακολουθούν να μετρούνται υψηλές τιμές διοξειδίου του αζώτου (ΝΟ 2 ) στο κέντρο της Αθήνας και υψηλές τιμές όζοντος (Ο 3 ) εκτός κέντρου, κυρίως εξαιτίας της εκτεταμένης χρήσης των ΙΧ.
Διαχείριση και Παραγωγή Ενέργειας: Τα τελευταία 3 χρόνια η εγκατεστημένη ισχύς των αιολικών αυξήθηκε από 2.579 MW σε 3.861 MW ενώ η εγκατεστημένη ισχύς των φωτοβολταϊκών από 2.171 MW σε 2.779 MW. Η αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα αντιμετωπίζει όμως τις προκλήσεις της σταθερότητας των δικτύων, της σταθερής/αδιάκοπης παροχής ενέργειας και της κάλυψης της ενεργειακής ζήτησης. Σημαντικό είναι το περιβαλλοντικό αποτύπωμα και οι οικολογικές επιπτώσεις από την ανάπτυξη ΑΠΕ, με τις ανεμογεννήτριες να είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος.
Ενέργεια και Κλιματική Ουδετερότητα: Στο αναθεωρημένο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα του 2023, τέθηκε ως στόχος η μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για το 2030 κατά 55% σε σχέση με το 1990. Προς το παρόν η μείωση των συνολικών εκπομπών φτάνει το 30%. Υπάρχει επίσης μεγάλο περιθώριο βελτίωσης σε επιμέρους στόχους. Για παράδειγμα, ο στόχος μας για την ενεργειακή αποδοτικότητα βελτιώθηκε μόνο κατά 6% σε σχέση με αυτόν του 2020, σημαντικά λιγότερο από τη μέση βελτίωση της Ε.Ε.
Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών: Τον Δεκέμβριο του 2020 η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τη μη θέσπιση μέτρων προστασίας στις Ειδικές Ζώνες Διατήρησης του δικτύου Natura ενώ μέχρι και σήμερα ολιγωρεί στη θέσπιση επαρκών μέτρων ώστε να συμμορφωθεί με την κρίση του Δικαστηρίου. Παράλληλα, ο Περιβαλλοντικός Νόμος 4685/2020 βρίσκεται σε νομική αναντιστοιχία με τις Ευρωπαϊκές Οδηγίες και αναμένεται να οδηγήσει σε υποβάθμιση της ποιότητας του περιβάλλοντος.
Βιώσιμος Τουρισμός: Θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τις οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις της δραστηριότητας αντιμετωπίζοντας τις ανάγκες των επισκεπτών, των επιχειρηματιών και των κατοίκων. Προϋποθέτει τη θέσπιση πολιτικών που θα επιτρέψουν την καταγραφή του μεγέθους του αποτυπώματος της δραστηριότητας και την αξιολόγηση του κατά πόσο το αποτύπωμα αυτό επηρεάζει τον προορισμό σε ότι αφορά τις αναπτυξιακές προοπτικές, την κοινωνική ευημερία, την ποιότητα ζωής και τη διατήρηση των οικοσυστημικών λειτουργιών.
Μικρομεσαίες επιχειρήσεις και περιβάλλον: Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) παραμένουν ευάλωτες και ανέτοιμες στις περιβαλλοντικές διαταραχές. Η εκπόνηση μελετών καταγραφής της υφιστάμενης κατάστασης, με έμφαση σε κλάδους και γεωγραφικές περιοχές της χώρας που είναι ιδιαιτέρως ευάλωτες σε τέτοιες απειλές, θα τροφοδοτήσει με γόνιμα στοιχεία τον στρατηγικό σχεδιασμό θωράκισης των μεμονωμένων ΜΜΕ.
Κατ’ αναλογία με την προστασία της ανθρώπινης υγείας, για την προστασία του περιβάλλοντος ισχύει ότι «Το προλαμβάνειν καλύτερο του θεραπεύειν». Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων απαιτεί ενδελεχή ανάλυση, διεπιστημονική προσέγγιση και προπαντός μηδενικό εφησυχασμό.
Πηγή kathimerini.gr
ΝΑΣΟΣ ΣΤΑΣΙΝΑΚΗΣ
* Ο Νάσος Στασινάκης είναι Καθηγητής Περιβαλλοντικής Μηχανικής, Πρόεδρος του Τμήματος Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου.
