Το τελευταίο διάστημα όλη η χώρα παραδίδεται σε πύρινο κλοιό, μία επανάληψη προηγουμένων που έχουν αλώσει κατά το παρελθόν τα δάση του σμαραγδένιου νησιού κα της χώρας μας. Ο ρόλος της πυρκαγιάς που από την απαρχή του χρόνου χτυπάει τη γη ποιός πραγματικά είναι;
Φαίνεται ότι η φωτιά αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του κύκλου διαδοχής των οικοσυστημάτων, πριν τον άνθρωπο. Και το μεσογειακό δάσος με τα αναρίθμητα πεύκα είναι ένα οικοσύστημα, με πλεονάζουσα παραγόμενη σε σχέση με την αποδομούμενη βιομάζα λόγω του άπλετου ηλιακού φωτός. Η φωτιά βοηθάει στην απομάκρυνση της βιομάζας που θα εμπόδιζε την ανανέωση του οικοσυστήματος, επιπλέον καθαρίζει το έδαφος και προάγει με την υψηλή θερμοκρασία την βλάστηση νέων φυτών από την τράπεζα σπερμάτων που βρίσκεται στο έδαφος. Το πρόβλημα αρχίζει όταν πυκνώνουν τα μεσοδιαστήματα μεταξύ των πυρκαγιών, δηλαδή συχνότερα από 15-20 έτη. Αυτό γιατί τα δάση που ξανακαίγονται δεν προλαβαίνουν να ωριμάσουν βιολογικά και να αποκτήσουν απόθεμα σπερμάτων, με αποτέλεσμα να οδηγούνται σε μη αναστρέψιμη υποβάθμιση και μεταβολή της οικοφυσιογνωμίας τους.
Στην επιτυχή διαχείριση των καμένων περιοχών, καθοριστικός παράγοντας είναι να αφεθεί το οικοσύστημα να επουλώσει τις πληγές του, χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση όπως είναι η ξύλευση, η απομάκρυνση της καμένης βιομάζας, η αναδάσωση, η βοσκή και η αλλαγή χρήσης της γης. Άτακτες και χωρίς επιστημονική βάση αναδασώσεις για λόγους εντυπωσιασμού και απενοχοποίησης, κυρίως θα βλάψουν παρά θα ωφελήσουν στην αποκατάσταση των δασών. Βεβαίως δεν πρέπει να παραβλέπουμε την τάση για ανιδιοτελή εθελοντική προσφορά, που όμως θα είναι πολύ πιο αποτελεσματική αν προηγηθεί ενημέρωση και υπεύθυνη οργάνωση.
Ποιες είναι όμως οι συνέπειες μιας πυρκαγιάς στον άνθρωπο;
Διακρίνονται σε πρώιμες και όψιμες. Ως πρώιμες εννοούνται η εισπνοή καπνού, τα εγκαύματα, οι διαταραχές της όρασης και η ασφυξία. Η επίδραση εξαρτάται από την ένταση της έκθεσης και από τον βαθμό ευπάθειας του εκτεθειμένου πληθυσμού. Σε δεινή θέση βρίσκονται παιδιά, έγκυες, ηλικιωμένοι και ΑμεΑ. Ο καπνός που εισπνέεται αποτελείται από αιωρούμενα σωματίδια άνθρακα και πίσσας, τα οποία έχουν υποστεί ατελή καύση, μαζί με υγροποιημένα σταγονίδια που διαθλούν το φως και εμποδίζουν την όραση. Η εισπνοή του μείγματος αυτού οδηγεί σε αναπνευστικά προβλήματα, όπως ο ερεθισμός του φάρυγγα, και της μύτης ενώ ορατός είναι και ο κίνδυνος θερμικής βλάβης στον πνεύμονα με επακόλουθη δύσπνοια και αίσθημα έλλειψης οξυγόνου. Ναυτία και έμετος μπορεί επίσης να εμφανιστούν. Τα εγκαύματα στο δέρμα προκαλούνται είτε από την άμεση επαφή με τις φλόγες ή από την ακτινοβολούμενη θερμότητα. Η θερμότητα, δε, μπορεί να προκαλέσει και υπερθερμία, αφυδάτωση , σοκ, απόφραξη της αναπνοής, ταχύπνοια και ταχυκαρδία. Το κύριο σύμπτωμα θα είναι βήχας έντονος και παροξυσμικός , με συριγμό, βάρος στο στήθος και αίσθημα πνιγμού.
Καυσαέρια ονομάζονται τα αέρια προϊόντα μιας καύσης που παραμένουν μετά την απόψυξη στις συνηθισμένες θερμοκρασίες του περιβάλλοντος. Το πιο συνηθισμένο καυσαέριο είναι το μονοξείδιο και το διοξείδιο του άνθρακα, αλλά και οι ενώσεις του θείου, η αμμωνία, το υδροκυάνιο, το διοξείδιο του αζώτου, η ακρυλική αλδεΰδη, το υδροχλώριο κ.α. Η εισπνοή μονοξειδίου του άνθρακα προκαλεί μείωση του οξυγόνου στο σώμα και πονοκέφαλο. Επίσης, μειώνει την εγρήγορση και μπορεί να προκαλέσει θωρακικό πόνο και στηθάγχη. Η φυσική κόπωση που απαιτείται για την κατάσβεση της πυρκαγιάς οδηγεί στην επίταση αυτών των προβλημάτων. Ανάλογα με την καύσιμη ύλη αλλάζει η σύσταση του καπνού και εκεί υπεισέρχεται το θέμα της πυρκαγιάς σε περιοχές κατοικημένες, σε βιομηχανικές ζώνες ή σε παράνομες χωματερές, όπου η επίδραση στον άνθρωπο είναι μακράν τοξικότερη. Έρευνες από το Air Resources Board (CARB) στην Καλιφόρνια των ΗΠΑ, έδειξαν ότι ο αέρας που προέρχεται από τις πυρκαγιές συχνά περιέχει επιβλαβή μέταλλα, όπως ο μόλυβδος, ο ψευδάργυρος και το μαγγάνιο. Η ανάλυση του CARB διαπίστωσε ότι μέταλλα όπως ο μόλυβδος, ο ψευδάργυρος, το ασβέστιο, ο σίδηρος και το μαγγάνιο μπορεί να φτάσουν σε αποστάσεις μέχρι και 150 χιλιόμετρα μακριά από τη φωτιά ταξιδεύοντας με τον καπνό.
Τα αιωρούμενα σωματίδια ΡΜ10 και ΡΜ2,5 είναι ατμοσφαιρικοί ρύποι ιδιαίτερα επιβλαβείς για τον άνθρωπο και το περιβάλλον. Οι μελέτες έχουν δείξει ότι πολλαπλασιάζονται αμέσως μετά την πυρκαγιά, γρήγορα όμως η συγκέντρωσή τους ακολουθεί πτωτική πορεία εντός των επομένων ημερών. Αυτά βέβαια ταξιδεύουν ικανές αποστάσεις ανάλογα με την κατεύθυνση των ανέμων, οπότε αναμένεται να επηρεάζουν πολύ μεγάλες περιοχές. Tα ΡΜ2,5 κατεβαίνουν βαθιά στους πνεύμονες και είναι τα πλέον βλαβερά σωματίδια από μια πυρκαγιά.
Εντός των πρώτων ημερών, δηλαδή μέχρι και πέντε ημέρες μετά την έκθεση σε πυρκαγιά και στον καπνό της εμφανίζονται αναπνευστικά συμπτώματα, καρδιολογικά και οφθαλμολογικά. Ιδιαίτερα αν παραμένει κανείς στην περιοχή ή και στο σπίτι από όπου έχει περάσει η καταστροφή, συνεχίζεται η έκθεση σε ουσίες, μη ορατές μεν, τοξικές δε. Φυσικά δεν πρέπει να ξεχνάμε και την ψυχολογική επίδρασή της πυρκαγιάς στον άνθρωπο. Τα τοπία καταστροφής έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην ανθρώπινη ψυχή, προκαλούν θυμό, θλίψη, αγανάκτηση, αίσθημα απελπισίας και συχνά κατάθλιψη.
Όψιμες επιπτώσεις: Η εισπνοή χημικών οδηγεί μακροπρόθεσμα σε αύξηση των ασθενών με βρογχικό άσθμα, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) και καρδιαγγειακά προβλήματα . Δυστυχώς η τοξική επίδραση που προκαλείται από καρκινογόνες και μεταλλαξιογόνες ουσίες είναι αποδεδειγμένη κα έτσι αυξάνονται και οι νεοπλασίες στα επόμενα χρόνια. Τέτοιες ουσίες είναι το βενζόλιο, οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες, η φορμαλδεΰδη κλπ
Μέτρα αντιμετώπισης: Θα πρέπει να αποφεύγουμε την άμεση επαφή με τον καπνό και τη φωτιά με απομάκρυνση, χρήση μάσκας ή τουλάχιστον μιας βρεγμένης πετσέτας. Κλείνουμε τα παράθυρα και σφραγίζουμε τις χαραμάδες με βρεγμένα πανιά. Χρησιμοποιούμε ανεμιστήρες και όχι το κλιματιστικό, εκτός αν έχει λειτουργία ανακύκλωσης αέρα. Εκτός του σπιτιού αποφεύγουμε την εισπνοή καπνού με μάσκες Ν95 ή με φίλτρο άνθρακα και καλύπτουμε το σώμα με μακριά ρούχα. Εφόσον εφαρμόζει σωστά στο πρόσωπο, η μάσκα Ν95 μπορεί να φιλτράρει το 95% των σωματιδίων που έχουν διάμετρο πάνω από 0.3 μικρόνια, επομένως μπορεί να μας προστατεύσει και από τα επιβλαβή PM 2.5 σωματίδια.
Αν έχετε μάσκα Ν95 με βαλβίδα, τότε θα πρέπει να τοποθετήσετε ίσως μία 2η μάσκα, συνήθως χειρουργική, η οποία θα καλύπτει τη βαλβίδα προκειμένου να εξασφαλίσετε τη μέγιστη δυνατή προστασία.
Οι μάσκες Ν95 δεν είναι μίας χρήσης, ωστόσο είναι σημαντικό να γνωρίζουμε ότι κάθε φορά που την ξαναφοράμε, η αποτελεσματικότητά της μάσκας μειώνεται. Αν δεν μπορείτε να βρείτε μάσκα Ν95, τότε η ΚΝ95 αποτελεί μία σχεδόν εξίσου αποτελεσματική εναλλακτική επιλογή.
Τα καμένα σπίτια παράγουν πολύ περισσότερες τοξικές ουσίες πχ καμένες μπαταρίες, αμίαντος από στέγες, ψυκτικά υγρά από κλιματιστικά κ.α.), οι οποίες είναι επικίνδυνες για την υγεία μας και εισάγονται στον οργανισμό, εκτός από την εισπνοή και με την επαφή με το δέρμα, με την κατανάλωση φυτών και θηραμάτων, τα οποία έχουν εκτεθεί σε αυτές μέσω του εδάφους. Η επιστροφή στο σπίτι δεν πρέπει να γίνει πριν αυτό καθαριστεί και απολυμανθεί τελείως, φορώντας πλήρη προστατευτικό εξοπλισμό κατά τα τη διαδικασία. Η στάχτη πιθανά περιέχει τοξικές και ακόμα και ραδιενεργές ουσίες και θα πρέπει να καθαρίζεται με μεγάλη σχολαστικότητα ώστε το νερό που θα περνάει από την επιφάνεια να βγαίνει πια καθαρό. Παιδιά και κατοικίδια δεν επιτρέπεται να βρίσκονται στο χώρο καθαρισμού και γύρω από αυτόν. Το νερό που θα χρησιμοποιείται να προέρχεται από εμφιάλωση ή από άλλη περιοχή, ή να είναι προβρασμένο, αν πρόκειται κανείς να μαγειρέψει με αυτό. Φαγητά σε κονσέρβα μπορεί να έχουν χαλάσει από τη θερμότητα και έτσι καλύτερα να απορρίπτονται. Φαγητά σε πλαστικές ή χάρτινες συσκευασίες δεν θεωρούνται ασφαλή καθώς ο καπνός μπορεί να τις διαπεράσει οπότε καλό είναι να απορρίπτονται και αυτά.
Ο καθαρισμός των επιφανειών μπορεί να γίνει σε τέσσερα στάδια: 1. Πλύσιμο με σαπούνι και ζεστό νερό, 2. Ξέπλυμα με άφθονο καθαρό νερό, 3. Εμβάπτιση σε αραιό διάλυμα χλωρίνης και 4. Στέγνωμα στον αέρα. . Φοράμε όμως πάντα γάντια κουζίνας, μάσκα Ν95 και οφθαλμική προστασία κατά τη διαδικασία καθαρισμού, ενώ τα ρούχα μας είτε θα απορρίπτονται είτε θα πλένονται σε υψηλές θερμοκρασίες.
Η πυρκαγιά είναι ένα τραύμα για την ψυχή, για τα μάτια και τον οργανισμό μας, αλλά κυρίως για το περιβάλλον, εφόσον αυτή συμβαίνει συχνότερα από την ικανότητα αναγέννησης του. Είναι μια διαδικασία που καταγράφεται από την αρχή του κόσμου και η γνώση του ανθρώπου για αυτήν έχει προοδεύσει σε μεγάλο βαθμό, ώστε τουλάχιστον να μπορεί να προστατεύει την ίδια του τη ζωή. Και η δύναμη του ανθρώπου δεν έχει όρια.
Δρ ΒΟΛΟΝΑΚΗ Δ. ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ
ΕΙΔΙΚΗ ΠΑΘΟΛΟΓΟΣ
ΔΙΔΑΚΤΩΡ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΙΑΤΡΟΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ EUROMEDICA
