• Εχει χαρτογραφηθεί ο υποθαλάσσιος χώρος Κω-Νισύρου-Τήλου και πολλά τμήματα γύρω από τη Ρόδο • Μελέτη και ολοκληρωμένος σχεδιασμός για την προοπτική εκμετάλλευσης των θερμών πηγών της Κω
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είναι η συνέντευξη της Καθηγήτριας Γεωλογικής Ωκεανογραφίας και Φυσικής Γεωγραφίας (Τμήμα Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος του ΕΚΠΑ) Εύης Νομικού στη «δ».
Η Σαντορινιά γεωλόγος, ανήκει στην ελίτ των επιστημόνων που ασχολούνται με την υποθαλάσσια έρευνα, γεγονός που καταδεικνύεται από την επιλογή της από τον κορυφαίο ωκεανολόγο Ρόμπερτ Μπάλαρντ (ανακάλυψε το ναυάγιο του Τιτανικού) να την συμπεριλάβει ως επικεφαλής της ελληνικής ομάδας που συμμετείχε στις αποστολές που πραγματοποίησε στο Αιγαίο. Η ερευνητική αποστολή αυτή, με τον «Ναυτίλο» και τα τηλεκατευθυνόμενα ρομπότ, ανοιχτά της αρχαίας Κνίδου εντόπισε σε βάθος 500 μέτρων και το ναυάγιο του «Δωδεκάνησος».
Η κα Νομικού μιλάει για την υποθαλάσσια μορφολογία, τα ενεργά ρήγματα και ηφαίστεια, τις σεισμογενείς περιοχές, τα ιστορικά και σύγχρονα τσουνάμι, τα μέτρα προστασίας των οικισμών, την υποψηφιότητα της Νισύρου στα παγκόσμια Γεωπάρκα της Unesco, αλλά και για την αξιοποίηση των ιαματικών πηγών των νησιών, ιδιαιτέρως δε της Κω.
Αναλυτικά η συνέντευξη:
• Κυρία Νομικού υπάρχουν πεδία ενδιαφέροντος λόγω υποθαλάσσιας μορφολογίας, τεκτονικής κατολισθήσεων που δεν έχουν ακόμη καταγραφεί στα Δωδεκάνησα;
Κυρία Παμπρή, το Αιγαίο Πέλαγος έχει μια ιδιαίτερη πολύπλοκη υποθαλάσσια μορφολογία με μεγάλα τμήματά του να διακόπτονται από ενεργές ρηξιγενείς ζώνες που έχουν δώσει μεγάλους καταστροφικούς σεισμούς στο παρελθόν. Οι ισχυρότεροι σεισμοί ωστόσο, έχουν γίνει δυτικά της Κρήτης (Ιούλιος, 365 μ.Χ.) και ανατολικά της Κρήτης (Δεκέμβριος, 1303) με μέγεθος πιθανόν 8R προκαλώντας μεγάλες καταστροφές στις περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου και τσουνάμι που έπληξε την Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Γνωρίζοντας ότι η χώρα μας είναι μια σεισμογενής περιοχή, οι επιστήμονες έχουν χαρτογραφήσει τα ενεργά ρήγματα της χέρσου, χρησιμοποιώντας και ψηφιακές τεχνολογίες και τη χρήση δορυφορικών δεδομένων. Η χαρτογράφηση, ωστόσο, των ενεργών ρηγμάτων στον υποθαλάσσιο χώρο, απαιτεί ωκεανογραφικές αποστολές και τη χρήση πολυδεσμικών συστημάτων και σεισμικών οργάνων που είναι πιο δαπανηρές. Έχει χαρτογραφηθεί ο υποθαλάσσιος χώρος Κω-Νισύρου-Τήλου, πολλά τμήματα γύρω από τη Ρόδο, αλλά σαφώς υπάρχουν πολλές περιοχές στα Δωδεκάνησα που δε γνωρίζουμε το ανάγλυφο του υποθαλάσσιου πυθμένα τους.
Σύμφωνα με ιστορικές καταγραφές, στα Δωδεκάνησα, τα πιο ισχυρά σεισμικά γεγονότα είναι τα εξής:
-Δεκέμβριος 1303 (8R,XI) τεράστιες καταστροφές στη Ρόδο που ισοπεδώθηκε
-15 Μαρτίου 1481 ισχυρός σεισμός έπληξε τη Ρόδο ενώ ακολούθησε και ένας μεγαλύτερος στις 3 Μαΐου και τον Οκτώβριο του 1481 ένας νέος σεισμός (7,2 R, X).
-12 Οκτωβρίου 1856 έγινε ο ισχυρότερος σεισμός στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Ρόδο μεγέθους 8,2 Ρίχτερ με 618 νεκρούς, με επίκεντρο στη θαλάσσια περιοχή ανάμεσα στην Κρήτη και τη Ρόδο.
-26 Ιουνίου 1926 σεισμός στη Ρόδο 7,7 ή 8,0 Ρίχτερ, 12 νεκροί
-23 Απριλίου 1933 εκδηλώθηκε σεισμός μεγέθους 6,5 (Mw) με επίκεντρο στον Κεραμεικό κόλπο, ανατολικά της Κω που προκάλεσε το θάνατο περίπου 200 ανθρώπων, τον τραυματισμό 600 ατόμων και εκτεταμένες καταστροφές στην πόλη της Κω, τα χωριά Αντιμάχεια και Ασφενδιού καταστράφηκαν ολοσχερώς κι εκτεταμένες ήταν οι ζημιές επίσης στην Καρδάμαινα. Μεγάλες καταστροφές υπήρξαν επίσης στα τουρκικά παράλια, στη Νίσυρο, στη Λέρο και στη Ρόδο.
-25 Απριλίου 1957 σεισμός στη Ρόδο 7,2 Ρίχτερ, 18 νεκροί
• Το μοναδικό ενεργό ηφαίστειο στα Δωδεκάνησα είναι η Νίσυρος, όπου και οι ηφαιστειακές εκρήξεις του παρελθόντος έχουν συνοδευτεί με σεισμικές δονήσεις και στον υποθαλάσσιο χώρο. Υπάρχει σε εξέλιξη ερευνητικό πρόγραμμα για την πρόβλεψη ακραίων φαινομένων;
Οι θαλάσσιοι και παράκτιοι κίνδυνοι, συμπεριλαμβανομένων των ηφαιστειογενών ή σεισμογενών τσουνάμι και σεισμών, καθώς και τα αλυσιδωτά τους γεγονότα έχουν σοβαρές βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες για τις παράκτιες περιοχές. Οι κάτοικοι των νησιών, αλλά και των παράκτιων περιοχών πρέπει να γνωρίζουν για τους φυσικούς κινδύνους της περιοχής τους και να εκπαιδεύονται για τη σωστότερη διαχείριση ενδεχόμενης κρίσης, κυρίως σε τουριστικές περιοχές. Η σωστή ενημέρωση πάντα αποδίδει καλύτερα αποτελέσματα από την έλλειψη ενημέρωσης και την κινδυνολογία. Υπάρχει μεγάλος πληθυσμός τουριστών οι οποίοι δεν έχουν νιώσει ποτέ σεισμό, ή δεν γνωρίζουν τι σημαίνει ηφαίστειο ή κατολίσθηση.
Στο πλαίσιο αυτής της ενημέρωσης, πραγματοποιείται το έργο MULTI-MAREX που χρηματοδοτείται από το ομοσπονδιακό υπουργείο Παιδείας και Έρευνας της Γερμανίας ως έργο της Γερμανικής Συμμαχίας Θαλάσσιων Ερευνών (DAM), το οποίο θα δημιουργήσει ένα ζωντανό εργαστήριο για τη μελέτη των γεωλογικών ακραίων συμβάντων και των συναφών κινδύνων, με στόχο την ανάπτυξη των γνώσεων που απαιτούνται για τη διαχείριση αυτών των κινδύνων σε πολλαπλές κλίμακες και την παροχή μέτρων για συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης.
Για το σκοπό αυτό, κατά την τρίχρονη διάρκεια θα διεξαχθούν ωκεανογραφικές αποστολές στο Αιγαίο Πέλαγος για την απόκτηση γεωφυσικών και γεωλογικών δεδομένων με σκοπό να αναγνωριστούν οι υποθαλάσσιοι γεωκίνδυνοι στα ελληνικά ηφαιστειακά κέντρα, όσο και σε επιλεγμένες παράκτιες περιοχές για τη συλλογή γεωλογικών δεδομένων.
• Στο ιστορικό παρελθόν η περιοχή του Αιγαίου -με τελευταίο αυτό της Αμοργού το 1956 που πλημμύρισαν τα λιμάνια των νησιών – έχει δώσει πολύ ισχυρά τσουνάμι. Τα μέτρα που λαμβάνουμε ως πολιτεία επαρκούν για την αντιμετώπιση του φαινομένου, δεδομένου ότι όλες πλέον οι πόλεις λιμάνια επεκτείνουν τις δραστηριότητές τους με μέτωπο προς τη θάλασσα;
Ένας από τους ισχυρότερους σεισμούς στο Αιγαίο ήταν και αυτός της Αμοργού στις 9 Ιουλίου 1956, στον θαλάσσιο χώρο ανάμεσα στην Αμοργό και τη Σαντορίνη που προκάλεσε τσουνάμι με ύψος μεγαλύτερο των 20μ και μεγάλες καταστροφές στα χωριά της Σαντορίνης, αλλά και ζημιές σε νησιά της Δωδεκανήσου Λέρος, Κάλυμνος, Κως, φθάνοντας μέχρι τις ακτές της Ρόδου. Οι επιστήμονες διαφόρων Ερευνητικών Φορέων μελετούν και ερμηνεύουν τα αίτια της δημιουργίας που προκαλούν τσουνάμι και τοποθετούν σε συγκεκριμένες περιοχές παλλιροιογράφους και γεωδαιτικά μηχανήματα. Επιβάλλεται η χαρτογράφηση των υποθαλάσσιων ενεργών ρηγμάτων που έχουν δώσει τσουνάμι, αλλά και η χρήση ειδικών υποβρύχιων ρομπότ για την οπτικοποίηση τους. Το κράτος θα πρέπει να επενδύσει στη θαλάσσια έρευνα, ώστε να ολοκληρωθεί η χαρτογράφηση των υποθαλάσσιων ρηγμάτων του Ελληνικού χώρου.
Στο πλαίσιο του MULTIMAREX, χρησιμοποιώντας ένα ευρύ φάσμα υδροακουστικών, σεισμικών, γεωδαιτικών και οπτικών τεχνικών, οι ωκεανογραφικές αποστολές θα διερευνήσουν διάφορους επιστημονικούς στόχους που θα συμβάλουν στη βελτίωση της εκτίμησης της επικινδυνότητας στο Αιγαίο Πέλαγος. Σε αυτούς περιλαμβάνεται ο προσδιορισμός του κατά πόσον η τεκτονική-σεισμική δραστηριότητα στην περιοχή των ηφαιστειών μπορεί να προκαλέσει συνοδά καταστροφικά φαινόμενα.
• Πότε αναμένουμε τελικά την ανακοίνωση ότι η Νίσυρος ανήκει στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO;
Το Γεωπάρκο Νισύρου διεκδικεί την ένταξή του στο Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων της UNESCO, μετά την κατάθεση του φακέλου υποψηφιότητας τον Δεκέμβριο του 2021 από τον Δήμο Νισύρου. Χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα γεωλογικά, φυσικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά, στενά συνδεδεμένα με την ηφαιστειακή του προέλευση. Καλύπτει συνολική έκταση 481 km² και περιλαμβάνει το ενεργό ηφαίστειο της Νισύρου, καθώς και τις γύρω νησίδες Παχειά, Στρογγύλη, Περγούσα, Κανδελιούσα και τη θαλάσσια περιοχή μεταξύ τους. Περιλαμβάνει 24 γεώτοπους, ένα οργανωμένο δίκτυο πεζοπορικών μονοπατιών, δύο περιοχές Natura 2000 διεθνούς αναγνώρισης που καλύπτουν όλη την επιφάνειά του και προστατεύουν την πλούσια βιοποικιλότητα του νησιού, με 450 είδη χλωρίδας, 85 είδη πανίδας και 7 είδη ερπετών. Επιπλέον, διαθέτει σημαντικά αρχαιολογικά και ιστορικά μνημεία.
Οι κριτές της UNESCO επισκέφτηκαν τη Νίσυρο τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 2022 για να αξιολογήσουν το υπό ένταξη Γεωπάρκο και ενημερώθηκαν τόσο από τον Φορέα Διαχείρισης του Γεωπάρκου Νισύρου (ΔΗ.Κ.Ε.Ν.) όσο και από την επιστημονική ομάδα του Τμήματος Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών, του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του ΔΙΠΑΕ και της Πανεπιστημιακής Έδρας UNESCO Con-E-Ect. Έπειτα από την ανακοίνωση της απόφασης της Εκτελεστικής Επιτροπής της UNESCΟ στις 25/5/23, για τα αποτελέσματα της αξιολόγησης των υποψήφιων προς ένταξη περιοχών στο πρόγραμμα, η αξιολόγηση για την περιοχή της Νισύρου ήταν ιδιαίτερα θετική. Η απόφαση του αρμόδιου Συμβουλίου ορίζει ότι απομένουν ελάχιστες τεχνικές προϋποθέσεις και θα κατατεθεί συμπληρωματικός φάκελος μέσα στο 2024, χωρίς να επισκεφτούν οι κριτές τη Νίσυρο ξανά!!!
Οι δράσεις που διοργανώνονται από τον Φορέα Διαχείρισης του Γεωπάρκου Νισύρου (ΔΗ.Κ.Ε.Ν.) και την επιστημονική ομάδα του συνεχίζονται με στόχο την ενίσχυση της υποψηφιότητάς του και την ανάδειξη της μοναδικής γεωποικιλότητάς του. Οι πιο πρόσφατες από αυτές περιλαμβάνουν δράσεις επιμόρφωσης προς το ευρύ κοινό, αλλά και την οργάνωση Διεθνών θερινών σχολείων για φοιτητές, καθώς και τον εμπλουτισμό του εκπαιδευτικού υλικού του Γεωπάρκου. Έχουν δημιουργηθεί ψηφιακές εφαρμογές για κινητά, ενημερωτικές πινακίδες τόσο για την γεωποικιλότητα, όσο και την βιοποικιλότητα των γεωτόπων αλλά και φυλλάδια τα οποία διανέμονται δωρεάν στους επισκέπτες του νησιού και στους κατοίκους.
• Η τεκτονική της ευρύτερης περιοχής Κω-Νισύρου είναι προφανώς η αιτία ύπαρξης των θερμοπηγών στη θαλάσσια περιοχή. Θα ήθελα να σας ρωτήσω, αν από την πλευρά σας ολοκληρώσατε τις μελέτες που είχε ζητήσει ο Δήμος Κω;
Πράγματι ο θαλάσσιος χώρος Κω-Νισύρου, χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη μεγάλων ενεργών ρηγμάτων, τα οποία και έχουμε χαρτογραφήσει και αποτυπώσει σε υποθαλάσσιους τεκτονικούς χάρτες. Η ερευνητική ομάδα του Εργαστηρίου Φυσικής Γεωγραφίας του ΕΚΠΑ έχει συμμετάσχει σε διεθνείς ωκεανογραφικές αποστολές και έχουμε δημοσιεύσει εργασίες που σχετίζονται με τη γεωδυναμική του θαλάσσιου χώρου.
Στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράμματος «Μελέτη διερεύνησης του γεωθερμικού δυναμικού της παράκτιας ζώνης στη ΝΑ Κω και ολοκληρωμένος σχεδιασμός για την προοπτική εκμετάλλευσης των θερμών πηγών» πραγματοποιήθηκε λεπτομερής υποθαλάσσια χαρτογράφηση με τη χρήση πολυδεσμικού ηχοβολιστικού, αλλά και υποθαλάσσιου ρομποτικού οχήματος (ROV) για οπτική αποτύπωση στην ΝΑ Κω για την εύρεση νέων θερμών πηγών. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκε δειγματοληψία υδατικών δειγμάτων και in situ μετρήσεις των φυσικοχημικών παραμέτρων.
• Αντιλαμβάνομαι ότι τα στοιχεία των φυσικοχημικών παραμέτρων των πηγών έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς δίνουν την κατεύθυνση αξιοποίησης που θα πρέπει να ακολουθήσει το νησί. Τι εντοπίσατε;
Η ερευνητική ομάδα του ΕΚΠΑ, χαρτογράφησε 2.5τ.χιλ. στις περιοχές Θερμά, ‘Αγ. Φωκά και Αγ. Ειρήνη. Τo υποθαλάσσιο ανάγλυφο στην περιοχή μεταξύ των Θερμών και του Αγ. Φωκά είναι σχετικά ομαλό με μικρές μορφολογικές κλίσεις έως 4°, εκτός από μερικές εξάρσεις που οφείλονται σε βραχώδη υλικό και εμφανίσεις Ποσειδωνίας. Η μορφολογική κατωφέρεια, με κλίσεις έως και 35° εντοπίζεται σε βάθος 20μ και απόσταση 150μ-250μ από την ακτογραμμή. Παράλληλα, με τη χαρτογράφηση συλλέχθηκαν και δεδομένα στήλης ύδατος – Water Column Data τα οποία ανέδειξαν το υποθαλάσσιο υδροθερμικό δυναμικό. Στην περιοχή των Θερμών σε βάθη μεταξύ 4-9μ αναγνωρίστηκαν τουλάχιστον 500 σημεία διαφυγής αερίων στον πυθμένα. Αντίστοιχα, στην περιοχή της Αγ. Ειρήνης εντοπίστηκαν 70 σημεία διαφυγής σε βάθη 5-7 μ.
Η ερευνητική ομάδα του ΕΚΠΑ σε συνεργασία με το ΕΚΕΤΑ, εκπόνησε χημικές αναλύσεις των υδατικώv δειγμάτων προκειμένου να ταξινομηθούν υδρογεωχημικά και να αξιολογηθούν για ιαματική χρήση. Ειδικότερα, η ανάβλυση των θερμών πηγών, Εμπρός Θέρμη και Πίσω Θέρμη, πραγματοποιείται κατά μήκος των τεκτονικών επαφών-ρηγμάτων που εντοπίζονται στην Ενότητα των Ηφαίστειο-ιζηματογενών Σχηματισμών. Η πηγή «Εμπρός Θέρμη» -Αγ. Φωκά χαρακτηρίζεται ως υπέρθερμη και όξινη, η «Πίσω Θέρμη» -Αγ. Ειρήνη ως ομοιόθερμη και ελαφρώς όξινη-ουδέτερη με θερμοκρασίες 43,6 και 36,2 ℃ αντιστοίχως. Ως χλωρονατριούχες ενδείκνυται για τη θεραπεία ρευματικών και νευρολογικών παθήσεων.
Στο πλαίσια υλοποίησης του έργου δημιουργήθηκαν θεματικά Ψηφιακά Μοντέλα Εδάφους με τη χρήση Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS) αλλά και κατασκευάστηκε Γεωβάση Δεδομένων (Geodatabase) με συλλογή οπτικού υλικού, ιστορικών αρχείων, χαρτών για την δημιουργία διαδραστικού χάρτη στην περιοχή των θερμών πηγών και σύνδεσή τους με τις υπόλοιπες εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Η επιστημονική ομάδα του ΕΚΠΑ και του ΕΚΕΤΑ είναι σε άριστη συνεργασία με τον Δήμο Κω και έπειτα από τη συλλογή των δεδομένων έχει προτείνει την κατασκευή υδρομαστευτικών έργων στην πηγή Άγιος Φωκάς, προκειμένου να προστατευτεί η πηγή από την εποχιακή κάλυψη από φερτά υλικά και μόλυνση από εξωτερικούς παράγοντες. Επίσης, η μεταφορά τους θα επιτρέψει την κατασκευή/ ανακαίνιση ενός σύγχρονου υδροθεραπευτηρίου. Η διαχείριση της πηγής θα πρέπει να γίνει αποβλέποντας στη βέλτιστη και ορθολογική αξιοποίησή της.
• Εχει λογική μια χώρα, όπως η δική μας που διαθέτει πλούτο ιαματικών και θερμών νερών σε νησιά πχ. Κάλυμνος, Νίσυρος, Κως, Ρόδος να μην έχει αξιοποιήσει αυτή την εναλλακτική μορφή τουρισμού;
Σύμφωνα με το τελευταίο ΦΕΚ 208/Α/11-12-2018 ενθαρρύνεται η στήριξη του θεματικού τουρισμού στην Ελλάδα που έχει ως στόχο να δημιουργήσει μοναδικές εμπειρίες στον επισκέπτη μέσω του συνδυασμού των διαφορετικών πτυχών τουρισμού. Η Κως, αλλά και η Νίσυρος αποτελούν ιδανικές τοποθεσίες για την ανάπτυξη του θεματικού τουρισμού (περιπατητικού, γεωτουρισμού, ιαματικού τουρισμού, πολιτιστικού και εκπαιδευτικού τουρισμού) καθώς είναι γνωστές για τις θερμές πηγές τους. Ιδιαίτερα η Κως, διαθέτει επιχειρήσεις με επαγγελματίες που δραστηριοποιούνται στον τουριστικό κλάδο ενισχύοντας ειδικές μορφές εναλλακτικού τουρισμού. Σύμφωνα με τελευταίες έρευνες (Global Wellness Institute, 2019) ο ιαματικός τουρισμός αποτελεί μια βιομηχανία 4,2 τρισ. δολαρίων, αποδεικνύοντας ότι αποτελεί μια ισχυρή πρόταση του τουριστικού κλάδου.
Η ανάπτυξη του ιαματικού τουρισμού στην Ελλάδα θα πρέπει να ακολουθήσει το μοντέλο του αειφόρου τουρισμού, το οποίο βασίζεται στην αρχή της αειφορίας και στοχεύει στην ισορροπία μεταξύ της κοινωνίας, της οικονομίας και του περιβάλλοντος. Θα πρέπει επίσης να βελτιωθούν οι εγκαταστάσεις των λουτροπόλεων και τα Ελληνικά ιαματικά λουτρά πρέπει να καθιερώσουν και να διασφαλίσουν υψηλή ποιότητα υπηρεσιών προκειμένου να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των πελατών από το εξωτερικό.
Στην Κω και την Νίσυρο, η ερευνητική ομάδα του ΕΚΠΑ προτείνει την ανάπτυξη μιας διαδραστικής πλατφόρμας για την ανάδειξη του θεματικού τουρισμού με τη χρήση νέων και ευφυών τεχνολογιών και οπτικοακουστικών εργαλείων, για την παροχή εξατομικευμένων υπηρεσιών στον ιαματικό τουρισμό και την ολοκληρωμένη πληροφόρηση κατοίκων και επισκεπτών.
