Ενδιαφέροντα στοιχεία για το προφίλ των χρηστών στη Ρόδο και γενικότερα στα Δωδεκάνησα, που έχει άμεση σχέση με την ανάπτυξη του τουρισμού δίνει σήμερα στη «δημοκρατική» ο πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ κ. Χρήστος Λιάπης ο οποίος πραγματοποίησε επίσκεψη στο νησί μας.
Ο κ. Χρήστος Λιάπης, στη συνέντευξή του στη «δ» αναφέρεται αναλυτικά και στην πρόσφατη ψήφιση του νομοσχεδίου για την ψυχική υγεία που πραγματοποιήθηκε εν μέσω σφοδρών αντιδράσεων και που προβλέπει τη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας.
• Κύριε Λιάπη, την εβδομάδα που μας πέρασε, ένα από τα βασικά θέματα που απασχόλησαν την επικαιρότητα ήταν η ψήφιση του νομοσχεδίου του Υπουργείου Υγείας για την ψυχιατρική μεταρρύθμιση. Το νομοσχέδιο ψηφίστηκε κατά πλειοψηφία εν μέσω όμως πολλών αντιδράσεων.
Αρχικά να σας πω ότι είναι ιδιαίτερη η χαρά μου να βρίσκομαι πάλι στη Ρόδο. Είχα έρθει το 2020 αμέσως μετά την πρώτη καραντίνα, σε δύσκολες συνθήκες και ένα χρόνο μετά ξαναβρέθηκα εδώ για να υλοποιήσουμε τις δεσμεύσεις που είχαμε αναλάβει, παράλληλα με τα εγκαίνια Πολυδύναμου Κέντρου ΚΕΘΕΑ «ΑΡΙΑΔΝΗ». Πολλές φορές υπήρξε κινδυνολογία και αγωνία ότι δήθεν αποσαρθρώνεται το τοπίο της στεγνής απεξάρτησης, ότι δήθεν κλείνει το ΚΕΘΕΑ. Τα αντιμετωπίσαμε αυτά και το 2019 όταν είχα αναλάβει τα καθήκοντά μου, και το 2021 όταν είχαμε προσπαθήσει να θεσμοθετήσουμε ένα επικαιροποιημένο για το ΚΕΘΕΑ. Να θυμίσω ότι τόσο εδώ στη Ρόδο όπως φάνηκε από την ακολουθία των επισκέψεών μου αλλά και σε πανελλήνιο επίπεδο το ΚΕΘΕΑ, όλα αυτά τα πέντε χρόνια που σε λίγο καιρό συμπληρώνω στο τιμόνι του, όχι μόνο δεν έκλεισε αλλά αναπτύχθηκε το δίκτυο των υπηρεσιών της στεγνής απεξάρτησης. Ενισχύθηκε με μόνιμο προσωπικό για πρώτη φορά στα τελευταία δέκα χρόνια και γι΄αυτό, να πάρω αφορμή από το βήμα που μου δίνετε και να πω ότι χρειάζεται ψυχραιμία και νηφαλιότητα. Γιατί ακριβώς έχουμε να κάνουμε με το πολύ ευαίσθητο κομμάτι των συνανθρώπων μας που δίνουν την μάχη της απεξάρτησης.
• Επί της ουσίας, τελικά τι αλλάζει με την ψήφιση του νομοσχεδίου;
Στην παρούσα συγκυρία κάτι αλλάζει και πράγματι το νομοσχέδιο για την ψυχική υγεία και για την απεξάρτηση φέρνει ριζικές τομές που όμως σε καμία περίπτωση δεν θα αλλοιώσουν τη φιλοσοφία του στεγνού μοντέλου της απεξάρτησης, γιατί αυτό πιστεύω αφορά και στη ροδιακή κοινωνία σε ό,τι αφορά στο ΚΕΘΕΑ. Ο νέος νόμος αλλάζει το διοικητικό και οργανωτικό μοντέλο στον τομέα της Ψυχικής Υγείας, με τη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας στο οποίο εντάσσονται και διασυνδέονται το σύνολο των σχετικών υπηρεσιών του δημόσιου τομέα (ψυχιατρικοί τομείς των γενικών νοσοκομείων ΕΣΥ, Κέντρα Ψυχικής Υγείας κ.ά.). Επιπλέον, προβλέπει τη δημιουργία του Εθνικού Οργανισμού Πρόληψης και Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων, ως ΝΠΙΔ, στο οποίο εντάσσεται το σύνολο των σχετικών δομών, μονάδων, υπηρεσιών και προγραμμάτων όπως ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ, νοσοκομείων κ.ά.
Όλα αυτά με σεβασμό στην αυτοτέλεια εκάστου θεραπευτικού προγράμματος και στην αυτοτέλεια εκάστου θεραπευτικού μοντέλου αλλά με δυνατότητες να κάνουμε οικονομίες κλίμακος, να έχουμε αποδοτικότερη διαχείριση και των ανθρώπινων και των υλικών πόρων και πάνω απ΄όλα να έχουμε κοινή πύλη εισόδου. Να μην υπάρχει δηλαδή πολυδιάσπαση των θεραπευτικών δομών και ο κάθε εξαρτημένος ή εξαρτημένη ή οι συγγενείς του, να μην ξέρουν καλά καλά πού να απευθυνθούν. Εναπόκειται πολλές φορές στην τύχη ή στην τυχαία ενημέρωση για το πού θα απευθυνθούν, αν θα είναι στον ΟΚΑΝΑ, στο ΚΕΘΕΑ ή στο 18 ΑΝΩ. Πλέον θα ξέρει ο πολίτης ότι θα υπάρχουν συγκεκριμένα σημεία αναφοράς. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα κλείσουμε τις υπάρχουσες δομές. Μπορεί το πολυδύναμο κέντρο εδώ στη Ρόδο σε συνδυασμό με τις δομές του ΟΚΑΝΑ, να συναπαρτίζουν το πολυδύναμο κέντρο του ΕΟΠΑΕ για τα Δωδεκάνησα. Αυτό θα λειτουργεί ως μια κοινή πύλη εισόδου όπου θα αξιολογείται η κατάσταση κάθε εξαρτημένου και αναλόγως της εξάρτησης την οποία αντιμετωπίζει και άλλων χαρακτηριστικών που έχουν να κάνουν με το κλινικό και κοινωνικό του προφίλ και το ιστορικό του, αυτά θα συνεκτιμώνται ώστε να κατευθυνθεί ο εξαρτημένος προς το καταλληλότερο και αποδοτικότερο μοντέλο και δομή θεραπείας.
• Τα νησιά έχουν κι αυτή τη γεωγραφική ιδιαιτερότητα, θα λειτουργήσει το νέο καθεστώς υπέρ ή θα δυσκολέψει ακόμα περισσότερο τα πράγματα με δεδομένο ότι δυστυχώς έχουμε και μεγάλο αριθμό εξαρτημένων;
Κανένα άλλο μέρος της Ελλάδας δεν απεικονίζει περισσότερο ανάγλυφα τον αρχιπελαγικό χαρακτήρα της Ελλάδας από τα Δωδεκάνησα και τις Κυκλάδες. Αυτά τα νησιωτικά συμπλέγματα θα ωφεληθούν ακόμα περισσότερο από αυτή την κεντροποιημένη οργάνωση και τον νέο Οργανισμό. Το θεραπευτικό μοντέλο ενσωματώνει περισσότερες ιατρικές και ψυχιατρικές και νοσοκομειακές συνιστώσες. Ξέρετε κυρία Φώτη, πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι αλλάζει και το τοπίο των εξαρτήσεων… Εχουμε φύγει σιγά σιγά από τον παραδοσιακό χρήστη ηρωίνης που για παράδειγμα, στην Κάλυμνο δυστυχώς το πρόβλημα είναι υπαρκτό με ανησυχητικές διαστάσεις. Ερχονται νέες ουσίες, έρχονται τα συνθετικά οπιοειδή, έρχονται διεγερτικές ουσίες που είδαμε να εκτοξεύεται η χρήση στους στη διάρκεια της πανδημίας όπου υπήρχε η ανάγκη για διεγερτικές ουσίες αλλά που ταυτόχρονα όμως να είναι και φθηνές. Αυτό εξασφαλίζεται μέσα από τη στροφή στις συνθετικές ουσίες, που έχουν εύκολη παρασκευή αλλά είναι αμφίβολης διαδικασίας. Ουσιαστικά μέχρι τώρα, μέχρι τη σύσταση του ΕΟΠΑΕ, δεν υπήρχε ο θεραπευτικός δίαυλος σύνδεσης των θεραπευτικών μοντέλων για να υπάρχει εναλλακτική επιλογή. Αν πράγματι θέλαμε να προωθήσουμε τον ιδιωτικό τομέα, τότε θα αφήναμε όλα τα κακώς κείμενα ως είχαν. Τώρα όμως το επιστημονικό συμβούλιο του ΕΟΠΑΕ σε συνεννόηση με τους θεραπευτές θα μπορούν να προκρίνουν κι άλλα εναλλακτικά μοντέλα, αν ένας εξαρτημένος δεν ανταποκρίνεται στο πρόγραμμα που ακολουθεί.
• Μας είπατε πριν κύριε Λιάπη ότι αλλάζει το προφίλ των εξαρτήσεων.
Βέβαια. Θυμάστε την κοκαΐνη των φτωχών, το λεγόμενο σίσα το οποίο εμφανίστηκε μέσα στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Ηταν συνδεόμενο αιτιολογικά με τις μεταναστευτικές μετακινήσεις προσφύγων. Αυτή η ουσία είναι πάρα πολύ επικίνδυνη, για την παρασκευή της χρησιμοποιούνται υγρά μπαταρίας κι άλλες ουσίες αμφιβόλου προελεύσεως αμφεταμινικής βάσης και δράσης. Πρέπει να γίνει κατανοητό, ότι δεν μπορείς με τεχνικές είτε υποκατάστασης είτε του παλαιού κοινωνικού μοντέλου να παρακολουθήσεις στον χρόνο που πρέπει και με τα αντανακλαστικά που πρέπει, όλο αυτό το ανάπτυγμα των καινούργιων ουσιών που έρχονται από παντού και που πολλές φορές δεν τις έχουμε ταυτοποιήσει πλήρως. Δυστυχώς ό,τι συμβαίνει στον δρόμο είναι ένα βήμα μπροστά από ό,τι συμβαίνει στις υπηρεσίες καταστολής αλλά και στις υπηρεσίες θεραπείας και πρόληψης. Και τώρα προσπαθούμε για πρώτη φορά να δράσουμε ως Προμηθείς και όχι ως Επιμηθείς, συγκεντρώνοντας όλα μας τα όπλα σε μια φαρέτρα για να μπορέσουμε στην κοινωνία να προσφέρουμε ένα εκσυγχρονισμένο μοντέλο ολιστικής παρέμβασης στις εξαρτήσεις.
• Σε προηγούμενή μας συνέντευξη, είχαμε αναφερθεί και στην μικρή ηλικία των χρηστών στα Δωδεκάνησα, που ξεκινούν ήδη από τα χρόνια του σχολείου και μιλάμε για το Γυμνάσιο ή ακόμα και σε πιο ακραίες περιπτώσεις στις τελευταίες τάξεις του δημοτικού σχολείου.
Αυτό είναι ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα και πολύ καλά κάνετε και το θέτετε. Σε αυτές τις ηλικίες η χρήση αφορά κυρίως στο χασίς και στο αλκοόλ. Δυστυχώς η χρήση στις μικρές ηλικίες είναι μια πραγματικότητα, υφίσταται ως συνθήκη και ακολουθεί την παγκόσμια τάση.
• Θα λέγατε ότι υπάρχουν διαφοροποιήσεις στις δικές μας περιοχές που είναι μακριά από τα αστικά κέντρα ως προς το προφίλ των χρηστών;
Η Ρόδος έχει μια ιδιαιτερότητα διότι το καλοκαίρι διαμορφώνεται περιβάλλον αστικού υπερπληθυσμού και ταυτόχρονα την ίδια στιγμή δεν μπορούμε να πούμε ότι περνάει σε δεύτερο πλάνο η αμιγώς τουριστική φυσιογνωμία και ταυτότητα. Και το επίπεδο τουρισμού φέρνει τη Δωδεκάνησο και ειδικά τη Ρόδο στις πρώτες θέσεις στην ατμομηχανή του ελληνικού τουρισμού. Αυτό αντανακλά και στο βιοτικό επίπεδο και στη διαθεσιμότητα χρημάτων τα οποία μπορούν να διοχετευθούν σε συμπεριφορές τέτοιες. Στα τουριστικά μέρη παρατηρείται ένα πολύ χαρακτηριστικό μοτίβο αλλαγής από το καλοκαίρι στον χειμώνα. Από εκεί που έχουμε υπερεντατικούς ρυθμούς εργασίας και υπερπληθυσμού το καλοκαίρι, τον χειμώνα ουσιαστικά περνάμε σε πιο χαλαρούς ρυθμούς. Αν αυτό το συνδυάσεις και με την αποταμίευση χρημάτων, είναι πολύ πιο εύκολο το δέλεαρ να κυλήσεις σε ακριβές ουσίες εξάρτησης κι αυτό διαφοροποιεί το προφίλ της εξάρτησης. Πάντα πίσω από κάθε εξάρτηση κρύβεται μια χαμένη δομή, κι εννοώ απώλεια δομής σε σχέση με τους σημαντικούς άλλους πρώτα, που είναι η οικογένεια, οι δικοί μας άνθρωποι και με τους ευρύτερους άλλους κύκλους ανθρώπων, και απώλεια δομής στη σχέση με τον ίδιο μας τον εαυτό που είναι και η πρωταρχικότερη και ουσιαστικότερη σχέση μας.
• Αρα εδώ στη Ρόδο κάνουμε χρήση ακριβών ναρκωτικών;
Ναι, η χρήση της κοκαΐνης παραμένει σοβαρό πρόβλημα για τη Ρόδο.
• Αλλες μορφές εθισμού καταγράφονται;
Ενα άλλο πρόβλημα που στις τουριστικές περιοχές μπορεί να εμφανίζεται και σε νεαρά άτομα είναι το λεγόμενο chemical sex. Η χρήση συγκεκριμένων ουσιών, κυρίως αμφεταμινικής πάλι δράσης, διεγερτικής δράσης οι οποίες χρησιμοποιούνται για μικρό χρονικό διάστημα αλλά λαμβανόμενες υψηλές ποσότητες ακριβώς για να ενισχυθεί μια συμπεριφορά κοινωνικής και σεξουαλικής αλληλεπίδρασης, για να πέσουν οι αναστολές και οι φραγμοί ειδικά σε νεαρές ηλικίες. Αυτό το βλέπουμε να χρησιμοποιείται και ανάμεσα σε άνδρες οι οποίοι μπορεί να διοργανώνουν και συγκεκριμένες εκδρομές και εξορμήσεις του σαββατοκύριακου. Το λέω αυτό ως ένα ακόμα παράδειγμα για το πώς αλλάζει το τοπίο στις εξαρτήσεις. Καταλαβαίνετε ότι αυτό, είναι μια συμπεριφορά εξαρτητική η οποία απαιτεί μια εντελώς διαφορετική προσέγγιση αντιμετώπισης, σε σχέση με το παιδί το οποίο λιποθύμησε πρόσφατα στη Λαμία επειδή πήρε τη λεγόμενη “ιερή φασκομηλιά” την οποία καλά καλά δεν ξέραμε. Μια ουσία που έχει μια δράση παράλληλη με αυτή των οπιοειδών.
• Με το διαδίκτυο τι γίνεται κύριε Λιάπη;
Εδώ θα πρέπει να γυρίσουμε στα χρόνια της πανδημίας όπου θυμάστε ότι όλοι αναγκαστήκαμε να ξοδεύουμε πολλές ώρες μπροστά σε μια οθόνη, είτε κινητού είτε ηλεκτρονικού υπολογιστή, είτε τάμπλετ και για να επικοινωνήσουμε και για να ενημερωθούμε για τις εξελίξεις πάνω σε ένα βιοκοινωνικό φαινόμενο που έπαιρνε διαστάσεις παγκόσμιας απειλής και που δεν το είχαμε ξαναζήσει, ούτε η ίδια η επιστημονική κοινότητα ήξερε πώς να αντιδράσει. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι ένα τέτοιο περιβάλλον εκκόλαψε ακόμα περισσότερο συμπεριφορές εξάρτησης από την οθόνη ή από το διαδίκτυο. Και να θυμίσω εδώ ότι και μια γενιά σχεδόν ολόκληρη μαθητών ή φοιτητών κινδύνευσε παρ΄ολίγον να γνωρίσει συγκεκριμένες βαθμίδες της εκπαίδευσης όπως είναι το Γυμνάσιο ή το Λύκειο ή και η πανεπιστημιακή εκπαίδευση μέσα από συγκεκριμένες ηλεκτρονικές πλατφόρμες.
• Είναι και πιο δύσκολο ίσως να μπορέσεις να αντιληφθείς τον εθισμό στη χρήση του διαδικτύου.
Γι αυτό υπάρχουν συγκεκριμένα κριτήρια και το βασικό κριτήριο σε όλες αυτές τις καταστάσεις είναι η λειτουργικότητα. Είναι ένα μήνυμα σε ό,τι αφορά στη φιλοσοφία του στεγνού θεραπευτικού προγράμματος, σημασία δεν έχει η ουσία σημασία έχει ο τρόπος. Δηλαδή είτε εγώ καταναλώνω αλκοόλ για να καθηρεμήσω το βράδυ εξαιτίας της πίεσης της δουλειάς, είτε καταναλώνω βιοδιαζεπίνες, ζάναξ, ταβόρ -κι αυτό είναι μια μεγάλη πληγή ο παγκόσμιος οργανισμός υγείας μιλούσε για μια πανδημία μέσα στην πανδημία στα χρόνια του κορωνοϊού- είναι ένα και το αυτό. Οι βιοδιαζεπίνες και το αλκοόλ πάνε στους ίδιους υποδοχείς και άρα δημιουργούν την ανοχή και τον εθισμό και με τον ίδιο βιοχημικό τρόπο. Ακόμα κι αν εγώ πάλι καταφεύγω στο κινητό, καταφεύγω στο διαδίκτυο ή καταφεύγω στον τζόγο ηλεκτρονικό ή φυσικό για να πάρω την ανταμοιβή που δεν μπορεί να μου δώσει με άλλους τρόπους η καθημερινότητά μου, πάλι έναν παρόμοιο πυρήνα διαταραχής έχω. Χρειάζεται από τη μια μεριά να το αντιμετωπίζεις με αυτή την ευρύτητα ολιστικά το ζήτημα των εξαρτήσεων αλλά να μπορείς να δράσεις εξειδικευμένα διότι είναι άλλη η προσέγγιση που πρέπει να τύχω εγώ αν είμαι εξαρτημένος από το αλκοόλ και από τις βιοδιαζεπίνες. Πλέον με τον νέο Οργανισμό θα μπορούν να δίνονται άμεσες λύσεις και άμεσες απαντήσεις στις συνθετότητες και στις πολυπλοκότητες των εξαρτήσεων.
• Πότε θα γίνει η αλλαγή στη λειτουργία του νέου Οργανισμού;
Ο στόχος είναι να μπορέσει να λειτουργήσει από 1η Ιανουαρίου του 2025. Ουσιαστικά μέχρι τότε οι Οργανισμοί θα πορεύονται με τα υπάρχοντα σχήματα διοίκησης. Βεβαίως πρόκειται για ένα μεγάλο εγχείρημα. Δεν λέω ότι δεν έχει δυσκολίες, δεν λέω ότι κάποιες από τις ανησυχίες δεν είναι δικαιολογίες για την επόμενη ημέρα… Πάντα κάθε αντίδραση και κάθε αντίσταση στις αλλαγές είναι αναμενόμενη. Από εκεί και πέρα νομίζω ότι έτσι όπως θέτουμε το περίγραμμα μόνο καλά και οφέλη μπορούν να προκύψουν την επόμενη ημέρα για κάθε εξαρτημένο και για κάθε εξαρτημένη.
