Από τη φοβία των βράχων του ΝΟΡ, η σχέση της Βίβιαν Λουιζίδου με τη θάλασσα εξελίχτηκε σε λατρεία για τη σπάνια βιοποικιλότητα της Ρόδου. Και ακούγοντας τα τραγούδια του Καββαδία, η θάλασσα έγινε αφορμή για τις δικές της αναζητήσεις.
Η Ροδίτισσα βιολόγος μιλάει για την αγάπη της για την φύση, την υποθαλάσσια τάφρο και τα κητώδη θηλαστικά, φάλαινες, ζηφιούς, δελφίνια που εντοπίζονται σε μεγάλα βάθη -ανοιχτά της Λίνδου- στην αποκαλούμενη λεκάνη της Ρόδου. Εξηγεί την φιλοπατρία των χελωνών caretτa-caretτa, αλλά και τις ανθρώπινες παρεμβάσεις στις ακτές που αποπροσανατολίζουν τα θαλάσσια όντα.
Παράλληλα μιλάει για το γκιζάνι που χαρακτηρίζει, ως πρωταθλητή της επιβίωσης, αλλά και τα «εγκαταλελειμμένα» χελωνάκια γλυκού νερού, που απειλούν την αυτόχθονη χλωρίδα και πανίδα, καθώς ρίχνονται σε ρέματα και υδατοδεξαμενές του νησιού και τα ερευνητικά προγράμματα του Υδροβιολογικού Σταθμού Ρόδου του ΕΛΚΕΘΕ.
Αναλυτικά η συνέντευξη::
• Κυρία Λουϊζίδου, να ξεκινήσω με μια προσωπική ερώτηση. Είχατε οικογενειακούς δεσμούς με το υγρό στοιχείο, δηλαδή κάποιος δικός σας ήταν ναυτικός ή είχε πάθος με τη θάλασσα, για να επιλέξετε το επάγγελμα της θαλάσσιας βιολόγου;
Αν εξαιρέσουμε έναν προπάππου Συμιακό βουτηχτή, λίγα Πειραιώτικα γονίδια και τα τραγούδια του Καββαδία, θα έλεγα μάλλον το αντίθετο… Σχεδόν φοβόμουν ό,τι ζει ανάμεσα στα βράχια, μετά τη «κλασική βουτιά» όπου μας έριχναν στη θάλασσα στη δεξιά μεριά του ΝΟΡ, πριν φτιαχτεί η πισίνα… Τεταρτοετής φοιτήτρια Βιολογίας πια, και έχοντας ερωτευτεί τη Ζωολογία και την Ωκεανογραφία, ανακοίνωσα στους γονείς μου ότι θα κάνω τη διπλωματική μου σε μια μονάδα ιχθυοκαλλιέργειας στη Ρόδο. Ένα μικρό σοκ, το έπαθαν. Μοναχοκόρη, μοναχοπαίδι, καταλαβαίνετε.
Όμως από μικρή επιζητούσα να είμαι στη φύση, πήγαινα κατασκήνωση, με συνάρπαζαν τα ντοκιμαντέρ με την άγρια ζωή, με ενδιέφερε η προστασία του περιβάλλοντος, συμμετείχα σε καθαρισμούς παραλιών με το Σώμα Ελληνίδων Οδηγών… Δε μπορούσα να διανοηθώ, γιατί υπάρχουν σκουπίδια στις ακτές…
Απαντώντας στην ερώτησή σας όμως, υπάρχει άραγε κάποιος Ροδίτης που δεν αγαπάει τη θάλασσα, ή δεν του προκαλεί δέος το ίδιο το κτήριο και η ιστορία του Ενυδρείου που χτίστηκε σχεδόν πριν από 100 χρόνια και λειτουργεί μέχρι σήμερα…;
• Η περιοχή της Ρόδου είναι πλούσια στην αναζήτηση κητωδών και θαλάσσιων οργανισμών, δεδομένου ότι ανατολικά του νησιού έχουμε την Mεγάλη Tάφρο και το δεύτερο βαθύτερο σημείο της Μεσογείου;
Κυρία Παμπρή, η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και ειδικά η Ρόδος, έχει σπουδαία σημασία από άποψη βιοποικιλότητας, είναι “hot-spot” όπως λέμε χαρακτηριστικά! Η Ελληνική Τάφρος, ξεκινάει Νοτιοδυτικά της Λίνδου, με το δεύτερο βαθύτερο σημείο όλης της Μεσογείου, περνάει νότια της Κρήτης και φτάνει στο «φρέαρ των Οινουσσών» έξω από τη Πύλο με βάθος περίπου 5 χιλιόμετρα! Αυτή η υποθαλάσσια Τάφρος είναι πραγματικά το αγαπημένο ενδιαίτημα των μεγάλων θαλάσσιων θηλαστικών, των Κητωδών δηλαδή, όπως είναι οι φάλαινες φυσητήρες, οι ζιφιοί και τα δελφίνια. Σε όλη αυτή τη περιοχή έχουμε αρκετές καταγραφές από ομάδες φυσητήρων, ενώ δελφίνια καταγράφονται συχνά γύρω από το νησί μας. Αυτά τα μεγάλα θηλαστικά, έχουν πνεύμονες όπως εμείς, επομένως βγαίνουν στην επιφάνεια για να αναπνεύσουν οξυγόνο και έπειτα καταδύονται 2000 – 3000 μέτρα! Είναι εντυπωσιακό!
• Δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις που στα νερά μας έχουμε εντοπίσει νεκρούς ζηφιούς. Τι ακριβώς συμβαίνει, πόσο ευάλωτα είναι αυτά τα γιγάντια κητώδη που εκβράζονται νεκρά στις ακτές;
Τα μεγάλα αυτά θηλαστικά χρησιμοποιούν ένα σύστημα ηχοεντοπισμού, ένα υποβρύχιο σόναρ δηλαδή για να επικοινωνούν μεταξύ τους και να βρίσκουν τροφή. Καταλαβαίνετε λοιπόν ότι εκτός από τη ρύπανση των θαλασσών και τον εγκλωβισμό σε δίχτυα, άλλος ένας παράγοντας όχλησης έρχεται να προστεθεί για αυτά τα ζώα. Ο υποθαλάσσιος θόρυβος, προκαλείται όχι
μόνο από πλοία αλλά και από τις εξορύξεις για υδρογονάνθρακες και υποβρύχιες στρατιωτικές ασκήσεις. Φανταστείτε το σπίτι σας να ήταν δίπλα σε ένα εργοτάξιο που λειτουργεί μέρα-νύχτα. Στις πόσες μέρες θα είχατε πονοκέφαλο και εκνευρισμό; Το ίδιο συμβαίνει και με τους ζηφιούς που λόγω του θορύβου αποπροσανατολίζονται και εκβράζονται στην ακτή. Φυσικά, είχαμε και τη περίπτωση του ζιφιού στη παραλία της Κρεμαστής πριν 2 χρόνια που στο στομάχι του βρέθηκαν 15 κιλά πλαστικές σακούλες… Στο συγκεκριμένο περιστατικό, εξαιρετικά σημαντική ήταν η συνεργασία του ΥΣΡ με το Ερευνητικό Κέντρο Διάσωσης και Περίθαλψης Κητωδών «ΑΡΙΩΝ», ενός οργανισμού με τεράστια και πολύχρονη εμπειρία στην αντιμετώπιση τέτοιων περιστατικών, τη Κτηνιατρική Σχολή του Α.Π.Θ. καθώς και η κτηνιατρική υποστήριξη από τον ντόπιο κτηνίατρο κ. Παναγιώτη Μαργιέ.
• Διάβασα πρόσφατα ότι η χελώνα, επιστρέφει μετά από 20 χρόνια εκεί που γεννήθηκε για να ωoτοκήσει. Τι ακριβώς συμβαίνει όταν έχουμε μεταβολή της ακτής;
Οι θαλάσσιες χελώνες, εμφανίζουν έντονη φιλοπατρία, δηλαδή με κάποιο τρόπο που ακόμα η επιστήμη δεν έχει πλήρως αποκρυπτογραφήσει, θα περάσουν περίπου 20 χρόνια κολυμπώντας στην ανοιχτή θάλασσα και μετά θα επιστρέψουν στην ίδια παραλία στην οποία γεννήθηκαν για να κάνουν και αυτές τα αυγά τους. Αν βρουν χώρο δηλαδή… Οι ακτές μας έχουν αλλάξει, τόσο λόγω ανθρώπινων δραστηριοτήτων (ομπρέλες, beach bar, προβλήτες, τροχοφόρα κλπ) αλλά και λόγω διάβρωσης.
Φέτος είχαμε ένα περιστατικό με μια χελώνα Caretta caretta η οποία βρέθηκε μέσα σε κάτι μποστάνια στο Μανδρικό, αρκετά μέτρα από την ακτή! Πιθανόν, λόγω διάβρωσης, είχε μικρύνει η παραλία, όμως το ζώο ψάχνοντας για το κατάλληλο σημείο για να γεννήσει, κατέληξε να βρεθεί ανάμεσα στις ντοματιές!!!
• H καταστροφική πυρκαγιά της Ρόδου έχει πλήξει ανεπανόρθωτα το περιβάλλον του νησιού μας. Έχουμε μείωση στο γκιζάνι που αποτελεί ένα μοναδικό είδος που ζει αποκλειστικά στα ρέματα, φράγματα και λίμνες του νησιού;
Το γκιζάνι απειλείται πολύ περισσότερο από την αλόγιστη χρήση νερού και τη κλιματική αλλαγή, που κάνει τα καλοκαίρια μας όλο και πιο θερμά και τους χειμώνες άνυδρους… Βέβαια θεωρείται πρωταθλητής της επιβίωσης γιατί αποθέτει τα αυγά του κάτω από πέτρες και ανάμεσα στην παρυδάτια βλάστηση όπου συγκρατείται λίγη υγρασία, μέχρι την επόμενη βροχερή περίοδο όπου θα μπορέσουν τα αυγά να εκκολαφθούν με ασφάλεια.
Ωστόσο, μια σημαντική απειλή για το γκιζάνι αλλά και άλλα είδη του γλυκού νερού είναι τα «εγκαταλελειμμένα» κατοικίδια, όπως τα χελωνάκια γλυκού νερού. Αυτές οι νεροχελώνες, ζουν πολλά χρόνια και μεγαλώνουν αρκετά σε μέγεθος, επομένως δύσκολα μπορεί κάποιος να τα συντηρήσει στο σπίτι του ή σε ένα διαμέρισμα. Δυστυχώς, πολύ συχνά εγκαταλείπονται σε ρέματα και υδατοδεξαμενές του νησιού με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την αυτόχθονη χλωρίδα και πανίδα! Ειδικά στο Ροδίνι, ο μεγάλος πληθυσμός ξενικών νεροχελώνων, σταδιακά εκτοπίζει τα δικά μας είδη.
• Υπάρχει σε εξέλιξη ερευνητικό πρόγραμμα του ΕΛΚΕΘΕ που τρέχει στην περιοχή μας; Δηλαδή το Υπουργείο Ανάπτυξης, επενδύει στην έρευνα;
Το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, στο οποίο υπάγεται ο Υδροβιολογικός Σταθμός Ρόδου και Ενυδρείο, «τρέχει» διάφορα ερευνητικά προγράμματα αυτή τη περίοδο. Μόλις πρόσφατα ολοκληρώθηκε το πρόγραμμα «EXPLIAS» για την διερεύνηση αξιοποίησης παραγώγων από λαγοκέφαλους. Ταυτόχρονα, στο Πλαίσιο της Θαλάσσιας Στρατηγικής και της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα, παρακολουθείται η Οικολογική Ποιότητα των Υδάτων, στην οποία συμμετέχω στις αναλύσεις βένθους, δηλαδή των μικρών οργανισμών που ζουν ανάμεσα στους κόκκους της άμμου και ουσιαστικά μας δείχνουν σε τί οικολογική κατάσταση είναι τα θαλάσσια οικοσυστήματα (π.χ. επιβάρυνση από ρύπανση, εισχώρηση ξενικών ειδών κλπ.)
Και περνάμε στην αναμφίβολα πιο αγαπημένη μου δραστηριότητα: η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση! Ο Υδροβιολογικός Σταθμός Ρόδου, έχει επενδύσει τα τελευταία χρόνια στην ευαισθητοποίηση των πολιτών μέσα από σεμινάρια, καθαρισμούς παραλιών, εκπαιδευτικές περιηγήσεις για σχολεία και ενήλικες. Η έρευνα είναι σημαντική, όμως η διάχυση των αποτελεσμάτων, η αφύπνιση και ευαισθητοποίηση των πολιτών σε περιβαλλοντικά ζητήματα είναι επιτακτική!
Μόνο το α’ εξάμηνο του 2024, έχουν παρακολουθήσει τις εκπαιδευτικές περιηγήσεις περισσότερα από 1200 άτομα, διαφόρων ηλικιών και εκπαιδευτικών βαθμίδων. Για τη καλοκαιρινή περίοδο, έχουμε εκπαιδευτικά προγράμματα για θερινά σχολεία καθώς και περιβαλλοντικές δράσεις για παιδιά με αφηγήσεις οικολογικών παραμυθιών και κατασκευές με ανακυκλώσιμα υλικά!
Τον χειμώνα που μας πέρασε, πραγματοποιήθηκαν σε συνεργασία με τη ΚΟΙΝ.ΣΕΠ «Για τη Φύση» ειδικά σεμινάρια για ξενοδοχοϋπαλλήλους ώστε αυτοί να ενημερωθούν για τα σπάνια και για τα δυνητικώς επιβλαβή θαλάσσια είδη που μπορεί να βρουν στις παραλίες των ξενοδοχείων που εργάζονται. Απόρροια αυτής της δράσης είναι η άμεση κινητοποίηση σε περιπτώσεις ωοτοκίας θαλάσσιων χελωνών όπου το ίδιο το προσωπικό των ξενοδοχείων κάνει περίφραξη των φωλιών μετά από συνεννόηση με τους επιστήμονες του Σταθμού φυσικά. Η συμμετοχή των πολιτών σε δράσεις προστασίας, έχει θεαματικά αποτελέσματα! Ανατρέξτε στα πρόσφατα παραδείγματα εκκόλαψης στην παραλία του Ενυδρείου και της Τσαμπίκας, όπου οι εκεί εργαζόμενοι ενημέρωσαν το Σταθμό, συμμετείχαν στη σήμανση και προστασία των φωλιών ενώ μερικοί πολύ τυχεροί πολίτες είδαν τα χελωνάκια να μπαίνουν στη θάλασσα!
Ήδη από τις αρχές του ο Υ.Σ.Ρ. μελετά εντατικά τα ξενικά είδη που εμφανίζονται στις ακτές της Ρόδου. Ο συνδυασμός της γεωγραφικής θέσης του νησιού, των θαλάσσιων ρευμάτων και της αύξησης της θερμοκρασίας, καθώς και η μεταφορά οργανισμών με τα έρματα των πλοίων μάς έχουν δώσει μπόλικη δουλειά! Ολοένα και περισσότερα τροπικά είδη εισέρχονται στη Μεσόγειο μέσω της Διώρυγας του Σουέζ. Κάποια από αυτά δημιουργούν προβλήματα, όπως πρόσφατα με τις γιγάντιες μέδουσες που εμφανίστηκαν στη Ρόδο και ο Σταθμός παρακολουθούσε στενά.
Πρόσφατα, ολοκληρώθηκε η καταγραφή της βιοποικιλότητας στα εκβολικά συστήματα του νησιού όπου εκτός από τη χλωρίδα και την πανίδα δυστυχώς καταγράψαμε μεγάλη επιβάρυνση του περιβάλλοντος από απορρίμματα.
Το τελευταίο κομμάτι με το οποίο ασχολούμαστε εντατικά αυτή την περίοδο είναι η παρακολούθηση της ωοτοκίας των θαλάσσιων χελωνών στις ακτές της Ρόδου, οπότε περνάμε αρκετές μέρες (ενίοτε και νύχτες!) στο πεδίο. Οι χελώνες βγαίνουν τις βραδινές ώρες για να γεννήσουν, ενώ και τα νεαρά χελωνάκια βγαίνουν από τις φωλιές το ξημέρωμα. Η καταγραφή ωοτοκίας γίνεται φέτος πιο συστηματικά καθώς ξεκίνησε συνεργασία με το Σύλλογο Προστασίας Θαλάσσιας Χελώνας «ΑΡΧΕΛΩΝ».
Φυσικά όλα τα παραπάνω, δε θα ήταν εφικτά χωρίς την ομαδική προσπάθεια των συναδέλφων επιστημόνων του Σταθμού που φυσικά δε πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε: κ. Μανώλης Αράπης, κ. Κωνσταντίνος Καλαεντζής, κ. Μάκης Κονδυλάτος και κ. Δημήτρης Μαυρουλέας, καθώς και ο προϊστάμενος του Σταθμού κ. Γιώργος Χατήρης που έχει και το γενικό συντονισμό.
