• «Το είχα πει εδώ και πολλά χρόνια, ότι αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα θα έρθει η ώρα που θα θρηνήσουμε θύματα στα σχολεία. Πλέον είμαστε πολύ κοντά»
Τη συγκλονιστική εκτίμηση ότι στην Ελλάδα είμαστε πολύ κοντά να θρηνήσουμε το πρώτο θύμα ανθρωποκτονίας σε σχολείο καταθέτει σήμερα στη συνέντευξή του στη «δημοκρατική» ο καθηγητής Εγκληματολογίας Αγγελος Τσιγκρής.
Όπως λέει ο κ. Αγγελος Τσιγκρής, το φαινόμενο της παιδικής παραβατικότητας άρχισε να κλιμακώνεται στη χώρα μας την τελευταία δεκαετία και σήμερα βρισκόμαστε στο αποκορύφωμα, χωρίς όμως αυτό να είναι το τελείωμά του «μέχρι να θρηνήσουμε το πρώτο θύμα».
Υπάρχει όπως λέει δρόμος επιστροφής, όμως απαιτείται να ληφθούν μια σειρά από μέτρα στο πλαίσιο της πρόληψης τα οποία ωστόσο απαιτούν χρόνο και δηλώνει κάθετα αντίθετος στα κατασταλτικά μέτρα σε παιδιά και εφήβους τα οποία όπως λέει, όχι μόνο δεν μειώνουν την παραβατικότητα αλλά την αυξάνουν.
• Κύριε Τσιγκρή θέλω να ξεκινήσουμε τη συνέντευξη με την έξαρση, την τρομακτική θα έλεγα έξαρση, της παραβατικότητας των ανηλίκων. Τα περιστατικά είναι απανωτά και πλέον το φαινόμενο αυτό εξελίσσεται σε μείζον κοινωνικό πρόβλημα με διαστάσεις που ακόμα δεν μπορούμε να υπολογίσουμε.
Η Ελλάδα μέχρι πριν από 10 χρόνια ήταν μια χώρα που είχε μηδενικούς δείκτες παιδικής παραβατικότητας. Κι όταν αναφερόμαστε στην παιδική παραβατικότητα, σύμφωνα με τον νόμο, μιλάμε για παιδιά κάτω των 12 ετών. Βεβαίως είχαμε κάποια ελάχιστα ψήγματα εφηβικής και νεανικής βίας. Το φαινόμενο άρχισε να κλιμακώνεται την τελευταία δεκαετία, χρόνο με τον χρόνο, και βεβαίως σήμερα βρισκόμαστε στο αποκορύφωμα, χωρίς όμως αυτό να είναι το τελείωμά του.
• Αυτό που λέτε είναι εξαιρετικά ανησυχητικό.
Βεβαίως και είναι ανησυχητικό, περί αυτού πρόκειται, δεν βρισκόμαστε καν στο τελείωμα του φαινομένου, βρισκόμαστε στο στάδιο της αύξησής του. Ηταν κάτι αναμενόμενο και πρέπει να σας πω ότι κάποιοι από τους ειδικούς, μεταξύ αυτών και εγώ, είχαμε κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου πολύ νωρίτερα, ότι αυτό θα είναι ένα από τα απόνερα της πανδημίας. Οχι της πανδημίας ως ασθένειας αλλά ο εγκλεισμός και η αλλαγή της κοινωνικής πραγματικότητας, ήταν βέβαιο ότι θα δημιουργούσαν πρόβλημα σε πολλούς δείκτες εγκληματικότητας. Βεβαίως υπάρχουν μια σειρά παράγοντες που επηρεάζουν το πρόβλημα και το επιτείνουν, ο κυριότερος από τους οποίους είναι η οικογένεια.
• Η δομή της σημερινής οικογένειας εννοείτε, οι δεσμοί μεταξύ των μελών;
Η εγκληματολογία εδώ και 100 χρόνια πάγια, παρουσιάζει τα ίδια αποτελέσματα. Αναφορικά με την παραβατικότητα των νέων, των εφήβων και των παιδιών έχει καταλήξει σε τρία συγκεκριμένα συμπεράσματα, τρεις λόγους, για τους οποίους οι νέοι εντάσσονται στον χώρο της παραβατικότητας. Υπάρχει κι ένας τέταρτος, αλλά θα σας αναφέρω πρώτα τις τρεις αιτίες που αφορούν στην οικογένεια. Η πρώτη αιτία είναι η παθολογία στην οικογένεια και λόγοι παθολογίας είναι η ενδοοικογενειακή βία που βρίσκεται σε μεγάλη έξαρση στη χώρα μας στα τελευταία χρόνια και αυτά είναι αλληλοσυνδεόμενα προβλήματα. Και βεβαίως το εγκληματικό παρελθόν της οικογένειας, ή της μητέρας ή του πατέρα ή και των δύο μαζί. Αυτό το παθολογικό οικογενειακό περιβάλλον είναι ο ένας οικογενειακός παράγοντας. Ο δεύτερος παράγοντας είναι η έλλειψη ελέγχου των γονιών προς τα παιδιά, όταν χάνεται ο έλεγχος χάνονται και τα παιδιά μαζί με τον έλεγχο. Οι γονείς πρέπει να ξέρουν με ποιους βγαίνουν τα παιδιά τους, πού πάνε, τι ώρα θα επιστρέψουν. Αν δεν τα γνωρίζει αυτά ένας γονιός, το παιδί επιστρέφει μόνο κατά τύχη… Ο τρίτος παράγοντας είναι η έλλειψη επικοινωνίας των γονιών με τα παιδιά. Δεν υπάρχει πλέον επικοινωνία γονιών και παιδιών. Οι γονείς κοιτάνε διαρκώς μια οθόνη, είτε αυτή είναι του κινητού, του τάμπλετ ή της τηλεόρασης και τα παιδιά ασχολούνται με άλλα πράγματα χωρίς να υπάρχει απολύτως καμία επικοινωνία. Εχουν πάψει να μιλούν μεταξύ τους, να εμπιστεύονται ο ένας τον άλλον, να λένε τις μύχιες σκέψεις τους γεγονός που δημιουργεί προβλήματα. Αυτά δεν τα λέω εγώ, τα λέει η επιστήμη της Εγκληματολογίας. Το παιδί, όταν λείπει η επικοινωνία από το σπίτι του, ψάχνει να αντικαταστήσει αυτή την επικοινωνία με κάποιο άλλο υποκατάστατο. Ψάχνει να βρει άλλους νέους, που κι εκείνοι δεν έχουν επικοινωνία στο σπίτι τους, και συνασπίζονται σε μικρές συμμορίες στους δρόμους και το αποτέλεσμα είναι αυτό που βλέπουμε καθημερινά στα δελτία ειδήσεων. Συνοψίζοντας, αυτοί είναι οι τρεις οικογενειακοί παράγοντες. Υπάρχει κι ένας τέταρτος. Οταν αυτοί οι τρεις οικογενειακοί παράγοντες συνδυαστούν και με έναν τέταρτο που είναι η ακραία φτώχεια, η ένδεια, όταν δηλαδή μια οικογένεια δεν έχει ούτε τα στοιχειώδη για να επιβιώσει -και είναι αρκετές οι οικογένειες στην Ελλάδα σήμερα- τότε ο συνδυασμός αυτός αποτελεί μια σχεδόν μαθηματική εξίσωση ότι το παιδί θα παραβατήσει. Οσοι λιγότεροι από αυτούς τους παράγοντες, τόσο λιγότερες πιθανότητες. Οσο περισσότεροι από αυτούς τους παράγοντες τόσες περισσότερες πιθανότητες να παραβατήσει το παιδί. Αν δεν λυθούν αυτά τα ζητήματα, το πρόβλημα με την παραβατικότητα των νέων θα συνεχίσει να διογκώνεται.
• Μέχρι πρότινος κύριε Τσιγκρή, η παραβατικότητα των ανηλίκων περιοριζόταν σε λιγότερο σοβαρά περιστατικά, τώρα βλέπουμε μια αγριότητα που σε πολλές περιπτώσεις αγγίζει τα όρια της απόπειρας ανθρωποκτονίας.
Αυτή η ανηλεότητα στην οποίαν αναφέρεστε, συνεχίζει να αυξάνει και μέσα στην οικογένεια. Μέχρι πρότινος δεν είχαμε τόσες πολλές καταγγελίες ενδοοικογενειακής βίας με τόσο σοβαρά περιστατικά που να καταλήγουν στο νοσοκομείο. Δεν είχαμε τόσες πολλές μητέρες, θύματα των συζύγων και πατεράδων των παιδιών τους.
• Αρα τα ερεθίσματα προέρχονται μέσα από την οικογένεια κύριε Τσιγκρή;
Αποκλειστικά! Βεβαίως παίζει ρόλο και το σχολείο αλλά οι πρώτοι μεγάλοι δάσκαλοι, είναι οι γονείς. Από ηλικία 0 που βγαίνουμε από την κοιλιά της μάνας μας -αν και οι έρευνες δείχνουν ότι μάλλον έχουμε ερεθίσματα και κατά τη διάρκεια των εννέα μηνών της κύησης και πως γεννιόμαστε εννέα μηνών και όχι μηδέν ημερών- όλο λοιπόν αυτό το χρονικό διάστημα έως την ηλικία των πέντε ετών είναι πολύ καθοριστικό για τη διαμόρφωση της προσωπικότητας ενός νέου. Είναι άλλο πράγμα το παιδί να παρακολουθεί μια οικογενειακή ζωή γεμάτη αγάπη, εμπιστοσύνη, στοργή, αγκαλιά, χάδια και άλλο να παρακολουθεί μια οικογένεια όπου κυριαρχούν η κακοποίηση, η βία, ο ξυλοδαρμός, η εγκληματογένεση και ούτω καθεξής.
Με απλά λόγια, ένα παιδί σε ηλικία ενός έτους γνωρίζει Ελληνικά αρκεί να γεννηθεί από γονείς Ελληνες. Αντιστοίχως ένα παιδί ενός έτους στην Κίνα ξέρει Κινέζικα, αρκεί να γεννηθεί από γονείς Κινέζους. Ενα παιδί που γεννιέται από γονείς εγκληματίες μαθαίνει στο έγκλημα και γίνεται κακοποιητικό. Αυτά τα ζητήματα είναι λυμένα και από μεγάλα κείμενα, το ίδιο το Ευαγγέλιο λέει ότι από τους καρπούς θα δεις το δέντρο κι αυτό τα λέει όλα. Ο Θεός με δύο κουβέντες είπε αυτό που προσπαθώ εγώ να σας πω με πολλά λόγια.
• Το κύριο ερώτημα κύριε Τσιγκρή είναι αν υπάρχει τρόπος να περιοριστούν αυτά τα φαινόμενα. Ηδη ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας αντιδρά και ζητά αυστηροποίηση των ποινών με εγκλεισμούς σε αναμορφωτήρια και φυλακές ανηλίκων για τα παιδιά θύτες. Είναι αυτό προς τη σωστή κατεύθυνση;
Αν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά το πρόβλημα πρέπει να φτιάξουμε μια καλύτερη οικογένεια. Τώρα θα με ρωτήσετε πώς φτιάχνουμε μια καλύτερη οικογένεια… Αυτή είναι μια μεγάλη συζήτηση. Αυτό θέλει προσπάθεια απ΄όλους. Πρώτ΄απ΄όλα θέλει προσπάθεια από τη μάνα και τον πατέρα αλλά χρειάζεται και το κράτος και η πολιτεία. Ξέρετε την παροιμία που λέει ότι η φτώχεια φέρνει γκρίνια… Για φανταστείτε να μην έχετε να δώσετε γάλα στο παιδί σας. Αναρωτιέται κάποιος αν υπάρχουν οικογένειες που δεν έχουν να ταΐσουν τα παιδιά τους; Να τους φορέσουν ρούχα, παπούτσια… Αυτό δεν δημιουργεί πρόβλημα στο σπίτι; Οποιος πει όχι, είναι ψεύτης. Δεν χρειάζεται να το πει αυτό επιστήμονας ή εγκληματολόγος. Η πολιτεία πρέπει γι΄αυτούς τους ανθρώπους να φτιάξει ένα μίνιμουμ δίχτυ προστασίας για να μην ζουν στο περιθώριο. Αυτό είναι η πρόληψη, πρόληψη δεν είναι να κάνουμε μαθήματα ή να κάνουμε διαλέξεις. Το ζητούμενο είναι να δημιουργηθούν όλες εκείνες οι συνθήκες που δεν θα στερούν από τις οικογένειες στοιχειώδη πράγματα. Πρόληψη είναι να δημιουργήσεις κοινωνικές υπηρεσίες, οργανισμούς πρόνοιας και να υπάρχει ψυχολογική υποστήριξη ώστε να υπάρχει υγεία, προστασία, φροντίδα άμεση στο παιδί και στην οικογένεια. Αυτά είναι πρόληψη. Αυτός είναι ο τρόπος να φτιάξουμε μια καλύτερη οικογένεια ή έστω με τον τρόπο αυτό μπορούμε να περισώσουμε ό,τι περισώζεται. Πρέπει να φτιάξουμε ένα καλύτερο σχολείο, ένα υγιές σχολικό περιβάλλον ξεκινώντας από το νηπιαγωγείο με περισσότερο εξειδικευμένους ανθρώπους, πιο δημοκρατικό σχολείο, πιο δίκαιο με περισσότερο ενήμερους εκπαιδευτικούς, δασκάλους που να μπορούν να επικοινωνούν με τα παιδιά. Να είναι λιγότερο ανταγωνιστικό. Ολα αυτά που σας λέω είναι συνθήκες που δημιουργούν προβλήματα στο σχολικό περιβάλλον. Είναι σημαντικό να δημιουργήσουμε ένα πιο συμμετοχικό σχολικό περιβάλλον.
• Μπορούμε κύριε Τσιγκρή να φτιάξουμε ένα καλύτερο σχολείο; Αυτό είναι μια διαχρονική μεγάλη πληγή και της πολιτείας και του κράτους και της κοινωνίας.
Βεβαίως μπορούμε. Κι αυτό είναι πρόληψη. Δυστυχώς όλες οι έρευνες εγκληματολογίας δείχνουν πως εφόσον μιλάμε για παιδιά και εφήβους, τα κατασταλτικά μέτρα όχι μόνο δεν μειώνουν την παραβατικότητα αλλά φέρνουν το αντίθετο αποτέλεσμα, την αυξάνουν. Ως εγκληματολόγος μπορώ να σας διαβεβαιώσω γι΄αυτό.
• Παρακολουθούμε στα δελτία ειδήσεων αυτή την έξαρση της παιδικής παραβατικότητας και ταυτόχρονα εντείνονται οι φωνές που ζητούν την φυλάκιση των παιδιών δραστών.
Με τίποτα!
• Είστε κάθετος σε αυτό.
Ναι. Αυτό αναπαράγει το πρόβλημα σαν τη Λερναία Υδρα που κόβεις ένα κεφάλι και βγαίνουν δέκα. Τα παιδιά χρειάζονται δεύτερες ευκαιρίες, οι νέοι και οι έφηβοι χρειάζονται προστασία, αναμόρφωση αλλά όχι εγκλεισμό σε κλειστά περιβάλλοντα.
• Είπατε πριν ότι το φαινόμενο αυτό είναι στο αποκορύφωμα, αλλά όχι στο τελείωμά του. Πώς βλέπετε να εξελίσσεται;
Υπάρχει πολύς δρόμος μπροστά, μέχρι να θρηνήσουμε το πρώτο θύμα ανθρωποκτονίας σε σχολείο.
• Μας λέτε κύριε Τσιγκρή ότι είναι πιθανό να δούμε μια δολοφονία μέσα σε σχολείο στην Ελλάδα; Μου φαίνεται αδιανόητο.
Ναι, κοντά είμαστε, δεν είμαστε μακριά. Πώς γίνεται στις Ηνωμένες Πολιτείες, στη Γερμανία, στη Σουηδία, στη Νορβηγία; Είμαστε κοντά. Κι αυτό το είχα πει εδώ και πολλά χρόνια, ότι αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα θα έρθει η ώρα που θα θρηνήσουμε θύματα στα σχολεία. Πλέον είμαστε πολύ κοντά. Εχουν καταγραφεί βαριές σωματικές βλάβες, σεξουαλικές κακοποιήσεις οι οποίες αγγίζουν τα όρια του κακουργήματος και όλα αυτά από παιδιά, γεγονός αδιανόητο μέχρι χθες. Κι όμως σήμερα έχουμε αρχίσει να το συνηθίζουμε επειδή είναι καθημερινά στα δελτία ειδήσεων. Ας ελπίσουμε η κοινωνία και κυρίως η πολιτεία, να μην εθιστούν σε αυτή την εικόνα και να ληφθούν άμεσα μέτρα πρόληψης τώρα. Βεβαίως η πρόληψη, η οποία είναι απόλυτα αποτελεσματική και μπορεί να λειάνει το πρόβλημα, απαιτεί βάθος χρόνου. Αυτά που είναι περισσότερο εύπεπτα από το κοινό είναι τα κατασταλτικά μέτρα που λαμβάνονται εδώ και τώρα, όμως δυστυχώς η επιστήμη λέει πάγια, μονότονα και σχεδόν κουραστικά ότι τα κατασταλτικά μέτρα δεν είναι τα κατάλληλα. Μάλλον θα σας έλεγα ότι είναι απολύτως ακατάλληλα όταν πρόκειται για παιδιά και εφήβους.
• Κλείνοντας τη συνέντευξή μας κύριε Τσιγκρή θέλω να σας ρωτήσω, αφού τα κατασταλτικά μέτρα είναι τα πλέον ακατάλληλα και η πρόληψη απαιτεί βάθος χρόνου, υπάρχει κάτι που μπορεί να γίνει άμεσα;
Οπου αυξάνει η αγάπη μειώνεται η βία. Όσο περισσότερη αγάπη παίρνει ένας άνθρωπος τόσο λιγότερο βίαιος γίνεται. Με τον τρόπο αυτό μπορούμε να φτιάξουμε μια καλύτερη οικογένεια, ένα καλύτερο σχολείο. Και σε αυτό δεν έχουν ευθύνη μόνο οι εκπαιδευτικοί και οι γονείς αλλά και το κράτος. Χρειάζεται όλο αυτό να υποστηριχθεί. Χρειάζεται μεγαλύτερη υποστήριξη στα παιδιά, μεγαλύτερη προστασία, μεγαλύτερη εμπιστοσύνη, περισσότερη επικοινωνία και διάλογο, πιο δημοκρατικό καθεστώς στο σχολείο, μεγαλύτερη δικαιοσύνη και ουσιαστικά να μπορέσουμε να φέρουμε τα άκρα λίγο πιο κοντά. Γιατί όλοι ξεκινούν από διαφορετικές οικογένειες. Υπάρχουν παιδιά που φεύγουν από μια καλή οικογένεια που διέπεται από αγάπη και στοργή και υπάρχουν και παιδιά που φεύγουν από μια οικογένεια που είναι παθολογική. Τα παιδιά αυτά δεν θέλουν περισσότερη τιμωρία αλλά περισσότερο να τα αγκαλιάσεις, να τα φέρεις πιο κοντά, να τα κάνεις μέλος του σχολικού περιβάλλοντος. Οσο τα διώχνεις και τα περιθωριοποιείς, τόσο περισσότερο βίαια γίνονται.
• Αρα υπάρχει δρόμος επιστροφής;
Βεβαίως όλα λύνονται. Η επιστήμη έχει απαντήσεις και αντίδοτα για κάθε περιστατικό με τη μόνη διαφορά ότι θέλει και να γνωρίζεις τον δρόμο και βεβαίως να τον υπηρετείς με συνέπεια. Μια πολιτική πρόληψης απαιτεί συνέπεια και να εφαρμοστεί για ένα βάθος χρόνου. Αυτό στην πορεία θα δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες στους δείκτες της ποιότητας και της ποσότητας του εγκλήματος, αλλά κυρίως της ποιότητας που είναι πάρα πολύ ανησυχητική.
