Ακανθώδη κληρονομικά ζητήματα καλείται να διευθετήσει η Επιτροπή Αλλαγής Κληρονομικού Δικαίου. Η ανάγκη παροχής μεγαλύτερης προστασίας σε ορισμένα πρόσωπα που δεν συνδέονται με συγγενική σχέση με τον κληρονομούμενο, η αναμόρφωση του Δικαίου της νόμιμης μοίρας, ο θεσμός της συνδιαθήκης και οι ψηφιακές διαθήκες, είναι μόνο μερικά από αυτά.
Μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2025 αναμένεται να ολοκληρωθεί το νομοπαρασκευαστικό έργο της ομάδας που συνέστησε το υπουργείο Δικαιοσύνης για να αλλάξει το Κληρονομικό Δίκαιο, 80 χρόνια μετά την πρώτη εφαρμογή του.
Ήδη έχει γίνει μία πρώτη συνεδρίαση των διακεκριμένων νομικών και εκπροσώπων θεσμικών φορέων που συμμετέχουν.
Βασικός σκοπός είναι να αλλάξουν τα πάντα στην κληρονομιά ακινήτων, κινητών, ακόμη και της άυλης περιουσίας, και να κληρονομούνται όλα, ακόμη και από απλούς συντρόφους ζωής.
Ενδεικτικά, στο εξής θα μπορεί να κληρονομούνται ακόμη και blog στο Διαδίκτυο και γενικότερα ό, τι έχει δημιουργηθεί και λειτουργεί σε ψηφιακή μορφή.
Κατά την πρώτη συνεδρίαση, το Κληρονομικό Δίκαιο χωρίστηκε σε ενότητες και η κάθε μία ανατέθηκε σε κάθε μέλος, ενώ η δεύτερη συνεδρίαση έχει οριστεί για τη Δευτέρα 25 Νοεμβρίου.
«Από την εισαγωγή του Αστικού Κώδικα έως σήμερα, έχουν επέλθει σημαντικές κοινωνικές, οικονομικές και δημογραφικές μεταβολές, τις οποίες οφείλουμε να λάβουμε υπόψη», δηλώνει στη «Βραδυνή της Κυριακής» ο υφυπουργός Δικαιοσύνης Ιωάννης Μπούγας και συνέχισε:
«Για το λόγο αυτό, αποφασίσαμε την αναμόρφωση του Κληρονομικού Δικαίου, προκειμένου οι ρυθμίσεις του να προσαρμοστούν σε αυτές τις αλλαγές και να συμβαδίζουν με τις σύγχρονες συνθήκες, καθώς και τις ανάγκες της ελληνικής κοινωνίας. Πρόκειται για μία μείζονα δικαιοπολιτική παρέμβαση, ιστορικής σημασίας, που θα εκτείνεται και θα αφορά και τις μέλλουσες γενεές».
Συμβολαιογράφοι
Την ίδια ώρα, «φωτιά» έχουν πάρει τα τηλέφωνα των συμβολαιογράφων από ανθρώπους οι οποίοι έχουν συντάξει ιδιόχειρες διαθήκες και αναρωτιούνται αν αυτές πρόκειται να καταργηθούν με την επερχόμενη αλλαγή του Κληρονομικού Δικαίου.
«Πραγματικά, είναι πάρα πολλά τα τηλέφωνα κάθε ημέρα, και αυτό είναι το κυρίαρχο, αν όχι το μόνο προσώρας, ερώτημα», αναφέρει η πρόεδρος του Συμβολαιογραφικού Συλλόγου Αθηνών, Πειραιώς, Αιγαίου και Δωδεκανήσου Ελένη Κοντογεώργου, επισημαίνοντας, πάντως, στη «ΒτΚ» ότι η κατάργηση δεν είναι στις άμεσες, τουλάχιστον, προθέσεις της Επιτροπής, αλλά και του υπουργείου Δικαιοσύνης, καθώς και ότι αν αυτό συμβεί, τότε όλες όσες ιδιόγραφες διαθήκες έχουν κατατεθεί σε συμβολαιογράφους ή μη, θα είναι σε ισχύ, εφόσον έχουν συνταχθεί μέχρι την ψήφιση και τη δημοσίευση του σχετικού νόμου.
Αυτή τη στιγμή προβλέπονται οι δημόσιες και οι μυστικές διαθήκες, που κατατίθενται υποχρεωτικά σε συμβολαιογράφο, καθώς και οι ιδιόγραφες διαθήκες που μπορούν και να μην έχουν συμβολαιογραφικό τύπο.
Είναι αυτές που ο κάθε πολίτης μπορεί να γράψει και να αφήσει στο σπίτι του, γράφοντας σε ένα απλό χαρτί την τελευταία του βούληση για τη διάθεση της περιουσίας του.
Ακόμη και αυτές όμως, πρέπει να έχουν υποχρεωτικά συγκεκριμένα στοιχεία (π.χ. ημερομηνία), τα οποία πολλοί δεν γνωρίζουν, με αποτέλεσμα οι διαθήκες να κηρύσσονται τελικά άκυρες.
Ένα ακόμη πιο σύνηθες πρόβλημα είναι οι πλαστές διαθήκες: Σε πολλές περιπτώσεις, όταν οι κληρονόμοι ανακαλύπτουν ότι δεν υπάρχει διαθήκη, μοιράζουν την περιουσία όπως αποφασίσουν, και συντάσσουν τη διαθήκη εκ των υστέρων.
Μία λύση που βολεύει τους κληρονόμους, είναι άγνωστο, όμως, αν είναι σύμφωνη και με τη βούληση του κληρονομούμενου.
Όλα αυτά τα προβλήματα έχουν πέσει στο τραπέζι, μαζί όμως και με τον αντίλογο: η ιδιόγραφη διαθήκη είναι ένας πανάρχαιος θεσμός, ο οποίος δεν μπορεί να καταργηθεί εν μία νυκτί, αφού αυτό θα προκαλούσε προβλήματα και αναταραχή.
Άλλωστε, υπάρχουν και περιστάσεις έκτακτες, στις οποίες ένας άνθρωπος μπορεί να νιώθει πως θέλει να αποτυπώσει την τελευταία του βούληση, αλλά δεν έχει εκείνη τη στιγμή την ευχέρεια να πάει σε συμβολαιογράφο.
Οι παραπάνω σκέψεις απασχολούν πολλούς νομικούς, με επικρατέστερη αυτή τη στιγμή να φαίνεται μία ρύθμιση του πλαισίου και η θέσπιση κάποιων περιορισμών στις ιδιόγραφες διαθήκες και όχι η πλήρης κατάργησή τους.
Σύμφωνα με την κ. Κοντογεώργου, η οποία είναι και μέλος της Επιτροπής ως πρόεδρος της Συντονιστικής Επιτροπής Συμβολαιογραφικών Συλλόγων Ελλάδος, ένα από τα καίρια ζητήματα που θα συζητηθεί είναι η ανάλυση και άλλων μορφών διαθήκης, όπως π.χ. η συνδιαθήκη, ένας θεσμός που, προσώρας, δεν είναι γνωστός στην Ελλάδα, και μάλιστα απαγορεύεται από τις διατάξεις του Αστικού Κώδικα.
Ως «συνδιαθήκη» νοείται διαθήκη που συντάσσεται σε μία πράξη από δύο ή περισσότερα πρόσωπα, συνήθως συζύγους.
Τονίζει, ωστόσο, πως αν προχωρήσει αυτός ο θεσμός χωρίς να τεθούν οι κατάλληλες νομικές προϋποθέσεις για την εφαρμογή, τότε μπορεί να δημιουργηθούν προβλήματα.
Και αυτό, γιατί υπάρχει η αρχή της μυστικότητας, η οποία θα παραβιάζεται μετά θάνατον του ενός εκ των μελών.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, η πρόεδρος των συμβολαιογράφων επισημαίνει στη «ΒτΚ», ότι το Κληρονομικό Δίκαιο ως έχει, δημιουργεί ορισμένα προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν.
«Πολλές φορές ο διαθέτης δεν γνωρίζει νομικούς όρους, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται προβλήματα από το κείμενο της διαθήκης. Για παράδειγμα, μπορεί να γράφει αφήνω αυτά τα δωμάτια του σπιτιού μου στο παιδί μου, τα άλλα στη σύζυγό μου. Εκεί υπάρχει πρόβλημα για την κατάτμηση του διαμερίσματος», αναφέρει, εξηγώντας ότι στο τέλος πρέπει να γίνεται ερμηνεία από το δικαστήριο.
«Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί και ο συμβολαιογράφος να προβεί σε μία ερμηνεία παραπλήσια και να αναφέρει ότι η σύζυγος και το τέκνο κληρονομούν εξ αδιαίρετου και κατά το ήμισυ το εν λόγω ακίνητο, αλλά και πάλι χρειάζεται η κρίση του δικαστηρίου», καταλήγει.
Κληρονομούνται και λογαριασμοί στα social media
Από τη στιγμή που ξεκίνησε ο δημόσιος διάλογος για την αλλαγή του Κληρονομικού Δικαίου, πολλοί ήταν εκείνοι που έσπευσαν σε δικηγόρους, ώστε να ζητήσουν συμβουλές και ενημέρωση για την διευθέτηση των κληρονομικών τους θεμάτων και ειδικά όσων σχετίζονται κυρίως με εμπορικά σήματα, επωνυμίες επιχειρήσεων, αλλά και πνευματικά δικαιώματα, που εντάσσονται στο πεδίο της «άυλης» κληρονομιάς.
Όπως εξηγούν συμβολαιογράφοι στη «ΒτΚ», θα κληρονομούνται στο εξής, σχεδόν τα πάντα, ακόμη και όσα είναι στο Διαδίκτυο, από ιστοσελίδες και δεδομένα, έως και λογαριασμοί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Το ζητούμενο, όπως λένε οι ειδικοί, είναι να ρυθμιστούν θέματα που συνδέονται με τη θεσμοθέτηση κληρονομικών συμβάσεων υπό προϋποθέσεις, με τον βέλτιστο τρόπο για τον διαθέτη, τους κληρονόμους, και εν τέλει να επιτυγχάνεται η αδιάλειπτη συνέχεια ειδικά των επιχειρήσεων, χωρίς να δημιουργούνται μεταθανάτιες ενδοοικογενειακές έριδες που καταλήγουν στη Δικαιοσύνη και απαιτούνται πολυετείς νομικές μάχες μέχρι την επίλυσή τους.
Οι… απαγορευμένες «κληρονομικές συμβάσεις»
Ακόμη ένα βασικό ζήτημα που έχει τεθεί επί τάπητος είναι η θεσμοθέτηση των κληρονομικών συμβάσεων.
Το να μπορεί δηλαδή ο διαθέτης να διαβουλεύεται και να συνεννοείται ελεύθερα με τους κληρονόμους του, για το ποιο κομμάτι της περιουσίας θα πάρει ο καθένας.
Αυτή τη στιγμή οι κληρονομικές συμβάσεις απαγορεύονται ολωσδιόλου, αφού κατά τη συγγραφή του νόμου θεωρούνταν αντίθετο στα χρηστά ήθη να γίνονται διαπραγματεύσεις για την περιουσία ενός ατόμου όσο αυτός ήταν ακόμη ζωντανός, ενώ υπήρχε και η σκέψη πως θα μπορούσε να προκαλέσει προβλήματα εντός της οικογένειας.
Πλέον, η συζήτηση για τη θεσμοθέτηση των συμβάσεων είναι απολύτως ανοιχτή, με νομικούς να τονίζουν πως η διαδικασία αυτή προβλέπεται κανονικά σε άλλες χώρες, όπως στη Βρετανία.
Τα πλεονεκτήματα είναι εμφανή: Με τη διάθεση της περιουσίας κατόπιν συμφωνίας, αποφεύγονται οι μετά θάνατον συγκρούσεις και οι διαφωνίες για την πραγματική βούληση του ατόμου που κληρονομεί την περιουσία του.
Μπορούν, ακόμη, οι κληρονόμοι να εκφράσουν την επιθυμία τους και να συμφωνήσουν για το ποιο κομμάτι της περιουσίας επιθυμούν. Από την άλλη, δεν λείπουν και οι αντίστοιχες επιφυλάξεις.
Μέλη της Επιτροπής σκέφτονται το ενδεχόμενο να θεσμοθετηθεί ένα καθεστώς που θα ευνοεί τις ενδο-οικογενειακές πιέσεις, το οποίο πρέπει σε κάθε περίπτωση να αποφευχθεί.
Τονίζουν ακόμη, πως πρέπει να διασφαλίζεται η αληθινή βούληση του διαθέτη, ανά πάσα στιγμή – και αυτή μπορεί να αλλάξει, αν π.χ. τσακωθεί με κάποιο κληρονόμο. «Οι διαθήκες ανακαλούνται όποτε θέλουμε. Με τις συμβάσεις πώς θα συμβεί αυτό, αν όλοι έχουν υπογράψει μία συμφωνία;», αναρωτιούνται άλλα μέλη της Επιτροπής.
Αυτή τη στιγμή, στο τραπέζι έχει πέσει και η σκέψη να θεσμοθετηθούν μεν οι κληρονομικές συμβάσεις, αλλά μόνο για άυλα αντικείμενα, όπως π.χ. προσωπικά δικαιώματα, στα οποία κατεξοχήν δημιουργείται ζήτημα κατά το διαμοιρασμό μίας περιουσίας.
«Γόρδιος δεσμός» η αναγνώριση δικαιώματος στους συντρόφους
Στη δημόσια συζήτηση είναι και η κατά πληροφορίες σκέψη της ομάδας εργασίας για αναγνώριση κληρονομικού δικαιώματος στους συντρόφους, ακόμη και αν αυτοί δεν έχουν κάποια νομική σύνδεση με τον κληρονομούμενο.
Στο ζήτημα, άλλωστε, είχε αναφερθεί και ο υπουργός Δικαιοσύνης Γιώργος Φλωρίδης, ο οποίος σε συνέντευξή του είχε φέρει το παράδειγμα του Σουηδού συγγραφέα Στιγκ Λάρσον:
«Αυτός ζούσε με μία γυναίκα πάρα πολλά χρόνια, χωρίς γάμο, και δεν μιλιόταν ούτε με τον πατέρα του ούτε με τον αδερφό του. Πέθανε ξαφνικά, και τελικά δεν μπόρεσε ούτε το ελάχιστο να πάρει η γυναίκα αυτή από την τεράστια περιουσία του».
Το ζήτημα είναι βέβαιο ότι θα απασχολήσει την Επιτροπή, παρόλο που ο υπουργός έχει ξεκαθαρίσει πως τα μέλη της έχουν απόλυτη ελευθερία στο πώς θα κινηθούν. Πρόκειται επίσης για ένα ζήτημα που έχει δυσχέρειες:
Ποιο είναι το χρονικό όριο πάνω από το οποίο ένας σύντροφος θα θεωρείται πως έχει «σχέση ζωής» με τον κληρονομούμενο; Θα μπορεί αυτό να αφορά και νεότερους ανθρώπους, έστω και αν διαμένουν στην ίδια στέγη;
Και ακόμη, πώς θα μπορεί να αποδείξει κάποιος ότι όντως έχει μία «σχέση ζωής» με έναν άνθρωπο; Με μάρτυρες ή μήπως με λογαριασμούς ρεύματος που δείχνει ότι έμεναν στο ίδιο σπίτι;
Σύμφωνα με πληροφορίες, υπάρχουν μέλη της Επιτροπής που είναι ιδιαίτερα σκεπτικοί με ένα τέτοιο θεσμό: Πώς μπορούμε να ορίσουμε κληρονομικό δικαίωμα σε έναν άνθρωπο, με τον οποίον ο κληρονομούμενος επέλεξε να μην έχει νομικό δεσμό;
Κληρονομική διαδοχή
Ένα ζήτημα που συνδέεται με το προηγούμενο είναι οι αλλαγές στην κληρονομική διαδοχή: Το ποια, δηλαδή, είναι η σειρά με την οποία καλούνται οι κληρονόμοι, εάν δεν υπάρχει διαθήκη.
Σήμερα, αν δεν υπάρχει διαθήκη, η περιουσία του κληρονομούμενου πηγαίνει στα παιδιά και τα εγγόνια του. Αν αυτά δεν υπάρχουν, αυτή μοιράζεται στους γονείς και τα αδέλφια του.
Στη σειρά της διαδοχής, τρίτοι καλούνται οι παππούδες, γιαγιάδες και ακολουθούν οι θείοι, τα ξαδέλφια, οι προπαππούδες κ.ο.κ., ενώ ένα ποσοστό καταλήγει πάντα στον επιζώντα σύζυγο.
Υπάρχουν φωνές στη νομική κοινότητα που αναφέρουν πως η σειρά ή τα ποσοστά πρέπει να αλλάξουν, ενώ έχει γίνει λόγος για περιορισμό του δικαιώματος των γονέων, παππούδων κ.λπ., ή ακόμη και για αποκλεισμό τους, αν αυτοί είναι άνω των 80 ετών.
Μία ηλικία την οποία πηγές της Επιτροπής χαρακτηρίζουν ως «αυθαίρετο κριτήριο», τονίζοντας πως «δεν υπάρχει τρόπος να οριστεί ένας ηλικιωμένος άνθρωπος ως ακατάλληλος να κληρονομήσει το ίδιο του το παιδί».
Κατά τις ίδιες πηγές, το ηλικιακό κριτήριο είναι άκρως συζητήσιμο, ακόμη και από συνταγματικής άποψης, ενώ σημειώνεται επίσης πως η πνευματική διαύγεια ή η σωματική ευεξία ενός ανθρώπου δεν σχετίζεται απαραίτητα με την ηλικία του.
Σε κάθε περίπτωση, ένας τέτοιου είδους περιορισμός ενέχει πλήθος νομικών και πραγματικών προβλημάτων, τα οποία θα απασχολήσουν τις μελλοντικές συνεδριάσεις της επιτροπής.
Η Ομάδα Εργασίας
Η Ομάδα Εργασίας, εκτός από τον πρόεδρο Απόστολο Γεωργιάδη, αποτελείται από την κ. Μαρουλιώ Δαβίου, αντιπρόεδρο του Αρείου Πάγου, την Ευαγγελία Στεργίου, αρεοπαγίτη, καθώς και τους κ.κ.: Παναγιώτη Καρακωνσταντή, εφέτη Αθηνών, αποσπασμένο στην Ειδική Νομική Υπηρεσία του υπουργείου Δικαιοσύνης, Δήμητρα Παπαδοπούλου-Κλαμαρή, ομότιμη καθηγήτρια της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Αντώνιο Καραμπατζό, καθηγητή Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και δικηγόρο παρ’ Αρείω Πάγω, Γεώργιο Λέκκα, καθηγητή Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Ελένη Ζερβογιάννη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Σωτήριο Κοτρώνη, επίκουρο καθηγητή Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, Γεώργιο-Αλέξανδρο Γεωργιάδη, επίκουρο καθηγητή Αστικού Δικαίου της Νομικής Σχολής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και δικηγόρο, Αθανάσιο Ζούπα, πρόεδρο Δικηγορικού Συλλόγου Πατρών και Ελένη Κοντογεώργου, πρόεδρο της Συντονιστικής Επιτροπής Συμβολαιογραφικών Συλλόγων Ελλάδος.
Πηγή: vradini.gr
