Το Σάββατο 16 Νοεμβρίου 2024 πραγματοποιήθηκε η οργανωθείσα από την Ιερά Μητρόπολη Ρόδου με τη στήριξη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου επιστημονική Ημερίδα με θέμα: «Ο Μητροπολιτικός Ιερός Ναός της Ρόδου. Η διαδρομή στο χρόνο», η οποία προέκυψε ύστερα από το αξιόλογο και πολυσύνθετο έργο, αυτό της αποκατάστασης του Μητροπολιτικού Ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου στο Μαράσι της Μητρόπολης. Η επιστημονική κατάθεση των συμπερασμάτων από την διετή έρευνα πραγματοποιήθηκε σε ένα εμβληματικό μνημείο, την Παναγία του Κάστρου στη Μεσαιωνική πόλη, που διετέλεσε διαδοχικά στο διάβα των αιώνων Μητρόπολη των Ορθοδόξων Ελλήνων και στη συνέχεια των Καθολικών την εποχή της Ιπποτοκρατίας.
Την εκδήλωση χαιρέτισαν ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ρόδου κ. Κύριλλος, ὁ Βουλευτής κ. Μάνος Κόνσολας, η Αντιπεριφεριάρχης κ. Χαρούλα Γιασιράνη, η αναπληρώτρια Διευθύντρια της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου κ. Αγγελική Κατσιώτη και η επίτημη Έφορος ΕΦΑ κ. Μάνια Μιχαηλίδου. Τις εργασίες της Ημερίδας συντόνισε η Αρχαιολόγος κ. Ελένη Παπαβασιλείου. Παρέστησαν επίσης ο Βουλευτής κ. Βασίλειος Υψηλάντης, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου κ. Κυριάκος Κασάπης, εκπρόσωποι Φορέων, πολλοί δε ήταν οι συμμετέχοντες.
Η κ. Α. Μ. Κάσδαγλη (Μητροπολιτικοί ναοί της Ρόδου. Μια ιστορική αναδρομή) έκανε μια περιήγηση στο παρελθόν αναφερόμενη στους Μητροπολιτικούς Ναούς της Ρόδου, αρχίζοντας από την πρωτοβυζαντινή περίοδο και την μεγάλη Βασιλική της οδού Χειμάρρας, η οποία δυστυχώς απαξιώθηκε κάτω από νεώτερα κτίσματα, μεχρι τον σημερινό Ναό των Εισοδίων. Με την υποδειγματική ανασκαφή που διενήργησε με τους συνεργάτες της στο εσωτερικό της εκκλησίας προσδιόρισε τις οικοδομικές φάσεις, τις συνέδεσε με ιστορικά πρόσωπα και επιβεβαίωσε την οικοδόμηση του σημερινού Ναού λίγο μετά το 1750.
Η κ. Αικ. Μανούσου Ντέλλα, (Η πολεοδομική ένταξη του μητροπολιτικού ναού κατά την διαχρονική εξέλιξη της πόλης της Ρόδου) με την μελέτη της για την χωροθέτηση των Μητροπολιτικών Ναών στην μακραίωνη ιστορία της Ρόδου, ανέλυσε τις πολεοδομικές αλλαγές και τις ιστορικές συγκυρίες, με έμφαση στην συνοικία της Μητρόπολης, κάνοντας μνεία επίσης στην ανάγκη αναβάθμισης και ανάδειξης της περιοχής.
Ο κ. Γ. Ντέλλας (Ο μητροπολιτικός ναός της Ρόδου ως πρότυπο της μεταβυζαντινής εκκλησιαστικής αρχιτεκτονικής) ανέδειξε την αρχιτεκτονική διάσταση του σημερινού Ναού. Ο σταυροθολιακός τύπος, γνωστός και αγαπητός σε όλα τα Δωδεκάνησα, συνδυάστηκε με την τρίκλιτη βασιλική και με τη βυζαντινή παράδοση σε ένα αρμονικό αποτέλεσμα.
Η κ. Μ. Μιχαηλίδου (Κεραμικά ευρήματα από την ανασκαφή στον ιερό μητροπολιτικό ναό της Ρόδου) διερεύνησε επισταμένα την εφυαλωμένη κεραμική που βρέθηκε στην ανασκαφή του Ναού των Εισοδίων. Το ενδιαφέρον συγκεντρώνουν τα μεταγενέστερα κεραμικά τύπου ιζνίκ που προέρχονται από τυνησιακά εργαστήρια και τα πολύχρωμα πλακίδια που αναδεικνύουν τις εμπορικές σχέσεις της Ρόδου με τον υπόλοιπο κόσμο και την στροφή προς τα εργαστήρια και τις τεχνικές της Μικράς Ασίας. Οι μεταγενέστερες σύγχρονες μιμήσεις τις οποίες επεσήμανε, αξίζει να διερευνηθούν περαιτέρω.
Ο κ. Α, Θεοδοσίου (Τα ξυλόγλυπτα στον μητροπολιτικό ναό των Εισοδίων της Θεοτόκου της πόλεως Ρόδου) μας μετέφερε στον κόσμο της ξυλόγλυπτης εργασίας της Εκκλησίας. Μεγάλο μέρος του διακόσμου κατασκευάστηκε αποκλειστικά για τον Ναό κατά το 1750.
Ο κ. Ν. Ζάρρας (Οι δεσποτικές εικόνες και το μεγάλο Δωδεκάορτο του τέμπλου του ιερού μητροπολιτικού ναού. Προκαταρκτικές παρατηρήσεις) μελέτησε τις δεσποτικές εικόνες και το μεγάλο Δωδεκάορτο των Εισοδίων. Ενώ οι δεσποτικές εικόνες φαίνεται ότι προήλθαν ως σεβάσμια κειμήλια από τον αμέσως προηγούμενο, μικρότερο Ναό, οι εικόνες του Δωδεκαόρτου αποτελούν ενα υψηλής σημασίας σύνολο, ίσως εντόπιου ζωγράφου (;). Η χρονολογία 1751 στην εικόνα της Γέννησης, αποδεικνύει ότι η κατασκευή της σημερινής εκκλησίας συμβάδισε σε μεγάλο βαθμό με την οικοσκευή της.
Οι κ.κ. Σ. Πατατούκος και Φ. Σιδηρόπουλος (Η συντήρηση και αποκατάσταση των εικόνων του ιερού ναού των Εισοδίων) ανέδειξαν τη σπουδαία δουλειά της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου στο τομέα της συντήρησης ζωγραφικών έργων, με την λεπτομερή και κοπιώδη αποκατάσταση και ανάδειξη σαράντα περίπου εικόνων και έργων που συνοδεύτηκαν με τις απαραίτητες επιστημονικές διερευνήσεις. Επίσης, εστίασαν ιδιαίτερα στην ανάγκη εκτέλεσης παρόμοιων εργασιών από επιστημονικό προσωπικό.
Η κ. Χ. Γιακουμάκη (Αργυρά εκκλησιαστικά από τον μητροπολιτικό ναό Ρόδου. Μία πρώτη παρουσίαση), ασχολήθηκε με τον τομέα της αργυροχοϊας και ειδικότερα επιλεγμένων εκκλησιαστικών αντικειμένων από τα κειμήλια του Ναού, πραγματοποιώντας συγχρόνως μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή στην εν λόγω τέχνη στην περιοχή των νησιών.
Τέλος ο κ. Π. Μανουσάκης (Η ψαλτική παράδοση του μητροπολιτικού ναού Εισοδίων Θεοτόκου), διερεύνησε την πλούσια ψαλτική παράδοση του Μητροπολιτικού Ναού, ανατρέχοντας στους πρωτοψάλτες και τους λαμπαδάριους που διακόνησαν στο Ναό και θεμελίωσαν την ψαλτική τέχνη της Ρόδου.
Η ημερίδα αυτή ανέδειξε το σπουδαίο έργο του Μητροπολίτη Ρόδου Ιερεμία (1733-1758), που κατά τη διάρκεια της θητείας του, σε καιρούς χαλεπούς, οικοδόμησε και εξόπλισε την εκκλησία, με τη βοήθεια του χριστεπώνυμου πληρώματος της τοπικής Εκκλησίας.
Ολοκληρώθηκε αισίως μια πολύπλευρη προσπάθεια, της Μητρόπολης, δια του Σεβασμιωτάτου μητροπολίτη κ.κ .Κύριλλου, της Περιφέρειας νοτίου Αιγαίου, διαφόρων Χορηγῶν και της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου, που οδήγησε στην αποκατάσταση, στη λειτουργική αναβάθμιση και στην προβολή με τον καλύτερο τρόπο της Ιεράς Μητρόπολης των Εισοδίων της Θεοτόκου, ιστορικό διατηρητέο μνημείο και τοπόσημο του νησιού. Ελπίζεται και άλλα μνημεία της Ρόδου, όπως για παράδειγμα ο ναός του Αγίου Φανουρίου στη Μεσαιωνική πόλη, να αντιμετωπιστούν με την ανάλογη φροντίδα και να έχουν στο μέλλον την ίδια αγαθή τύχη.
Στην ομιλία του ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Ρόδου κ. Κύριλλος ανέφερε τα εξής:
Με τη χάρη του Θεού βρισκόμαστε αὐτή την ὥρα στην ευχάριστη θέση της ἔναρξης των ἐργασιῶν της Ἡμερίδας με θέμα: «Ὁ Μητροπολιτικός Ιερός Ναός της Ρόδου. Ἡ διαδρομή στο χρόνο». Ἡ σκέψη διοργάνωσής της πρόεκυψε κατά την διενέργεια των ἀνασκαφικῶν ἐργασιῶν στο δάπεδο του Ιερού Ναοῦ. Μεσολάβησαν τα χρόνια της πανδημίας καί οι καθυστερήσεις των ἐργασιῶν ἀποκατάστασης του Ιερού οἰκοδομήματος, πού εκ των πραγμάτων προέκυψαν για ἕνα κτίσμα πού έχει πεντακόσια χρόνια συνεχούς λειτουργικής ζωής καί ἀποτελεῖ ἕνα ἀπό τα πιό σημαντικά τοπόσημα της πόλης μας, ἄμεσα συνδεδεμένο με την ιστορική ζωή της ἀπό τον καιρό της κατάληψής της ἀπό τούς Ὀθωμανούς καί μέχρι τίς μέρες μας.
Ἡ γενική διαπίστωση ἦταν ότι ὁ Μητροπολιτικός μας Ναός χρειαζόταν ἐπισκευαστικές καί ἐξωραϊστικές ἐπεμβάσεις. Ἀπό την αρχή το εἴχαμε προσλάβει ως κοινό αἴτημα, εξ όσων συχνά ἀκούγαμε. Είχε ἐπισκευαστεῖ τελευταία φορά μετά τον καταστροφικό σεισμό της 24ης Ἀπριλίου του 1957 καί τα 60 χρόνια πού έκτοτε μεσολάβησαν ἄφησαν το άποτύπωμά τους, δεδομένου ότι οι τότε ἐπισκευαστικές ἐργασίες ἔγιναν ὑπό την πίεση του αἰτήματος της όσο το δυνατόν ταχύτερης ἐπαναλειτουργίας του καί άνευ συνεργασίας με τίς αρμόδιες ὑπηρεσίες. Στις προθέσεις μας ἦταν ἡ ἐκπόνηση σχετικής μελέτης ώστε μετά την ἐξασφάλιση των σχετικών αδειών καί την ἔνταξη του έργου σέ κάποιο πρόγραμμα χρηματοδότησης, να προχωρήσει ἡ ἀποκατάστασή καί ὁ ἐξωραϊσμός του.
Τα πράγματα όμως ἐξελίχθηκαν ερήμην της αρχικής μας προθέσης. Ἡ ἀφαίρεση της μπροστά ἀπό την Ἁγία Τράπεζα βαθμίδας (σκαλοπατιοῦ), ἡ ὁποία δυσχέραινε τίς κινήσεις του λειτουργού κατά την ὥρα της λατρείας ἀποκάλυψε την ἁψίδα του πρώτου κτίσματος του Ιερού Ναοῦ καί ἀκολούθησαν οι ἀνασκαφικές ἐργασίες πού διενέργησε ἡ Ἑφορεία Ἀρχαιοτήτων Δωδεκανήσου με την ἐπίβλεψη της κ. Ἄννας-Μαρίας Κάσδαγλη. Στη συνέχεια ἡ διαπίστωση ότι τα ἐπιχρίσματα εἶχαν ἀποσαθρωθεῖ ὁδήγησαν στην ἀπόφαση της καθαίρεσής τους. Με λίγα λόγια ὁ Ναός ἀποκαταστάθηκε εσωτερικά κατά το μεγαλύτερο μέρος του (ἀπομένει ἡ ἀποκατάσταση του εσωτερικού διαχωριστικοῦ τοίχου μεταξύ του πρόναου καί του κυρίως Ναοῦ, ὁ ὁποῖος καθαιρέθηκε στην ἐπισκευή του έτους 1957). Ἀντικαταστάθηκαν οι ηλεκτρολογικές ἐγκαταστάσεις, διαμορφώθηκε ὁ εσωτερικός φωτισμός καί ἐπιπλέον ὁ Ναός ἐξοπλίστηκε με σύγχρονο ψηφιακό ἠχοσύστημα, μονάδες κλιματισμοῦ καί νέο ηλεκτρικό σύστημα κρούσης των κωδώνων. Ἐπίσης στα ἐργαστήρια της Ἐφορείας Ἀρχαιοτήτων Δωδεκανήσου συντηρήθηκαν οι Εικόνες της Θεοτόκου, του Δωδεκαόρτου, ὁ Σταυρός καί τα λυπηρά του Εἰκονοστασίου καί ὁ Ἀρχιερατικός Θρόνος. Ἀπομένει ἡ συντήρηση του Εἰκονοστασίου καί του Ἄμβωνα, ἡ ἀντικατάσταση των στασιδίων καί καθισμάτων καθώς καί ἐπιμέρους ἐργασίες ἐξωραϊσμοῦ.
Οι ἐργασίες ἀποκατάστασης καί το ἀποτέλεσμα, οφείλουμε να ομολογήσουμε ότι δεν ἦταν μια εύκολη ὑπόθεση. Ἡ ὑπέρβαση των δυσκολιών, κυρίως των οικονομικών , μιας πείθει ότι ευδοκεί ὁ Θεός. Οι οικονομικοί χορηγοί με την ἀνταπόκριση στο προσωπικό μας αἴτημα καί την προσφορά τους μας ἔδωσαν τη δυνατότητα καί την χαρά της ὑλοποίησης της προσπάθειας. Μαζί τους μπορέσαμε να προχωρήσουμε. Χωρίς αὐτούς δεν θα ἦταν δυνατόν. Ἡ προσφορά τους δεν εἶναι προσφορά μόνο πρός την τοπική Ἐκκλησία. Εἶναι προσφορά στη διαχρονική ἱστορία του τόπου μας. Προς όλους εκφράζουμε θερμές εγκάρδιες εὐχαριστίες. Ὁ Θεός να τούς ευλογεί καί να τούς χαριτώνει. Σήμερα δεν ἀναφέρουμε τα ὀνόματα τους, καθώς καί τα ὀνόματα όσων ἐκοπίασαν για την αφιλοκερδή ἐκπόνηση των σχετικών μελετών. Αυτό θα γίνει σε εκδήλωση που θα ακολουθησει κατά την ὁποία θα κάνουμε λεπτομερῆ ἀπολογισμό των ἐργασιῶν καί των δαπανῶν καί θα ἐπιδώσουμε ἐπίσημα καί ὀνομαστικά τίς οφειλόμενες εὐχαριστίες καί τίς τιμητικές διακρίσεις.
Εὐχαριστίες οφείλουμε στην Ἐφορεία Ἀρχαιοτήτων Δωδεκανήσου καί στην τότε Προϊσταμένη κ. Μάνια Μιχαηλίδου για την άψογη συνεργασία, χωρίς την ὁποία δεν θα ήταν εφικτό το ἀποτέλεσμα. Με την Ἑφορεία συμπορεύτηκαμε όλη αυτή την εἰκοσαετία της ἀρχιερατείας μας χωρίς προβλήματα καί παρά τίς δύσκολες οικονομικές συγκυρίες ἀποδόθηκε στον τόπο μας ἕνα σημαντικό έργο ἀποκαταστάσης ἐκκλησιαστικῶν μνημείων, συντηρήσεως εικόνων καί δημιουργίας Μουσείων καί πολλά ἄλλα. Εὐχαριστοῦμε καί τον σημερινό Προϊστάμενο κ. Δημήτριο Ἀθανασούλη καί τούς συνεργάτες του, ἰδιαίτερα γιια το γεγονός της παραχωρήσης του Ιερού Ναοῦ της Παναγίας του Κάστρου ως χώρου φιλοξενίας της σημερινής Ἡμερίδας.
Εὐχαριστοῦμε ἐπίσης την Ὀργανωτική Ἐπιτροπή της Ἡμερίδας, τον Θεοφιλέστατο Ἐπίσκοπο Ὀλύμπου κ. Κύριλλο, την κ. Μάνια Μιχαηλίδου, Ἐπίτημη Έφορο Ἐφορείας Ἀρχαιοτήτων Δωδεκανήσου, την κ. Ελένη Παπαβασιλείου, Ἀρχαιολόγο ΕΦΑ, καί τον κ. Ἠλία Κονισσή, καθώς καί όλους όσοι βοήθησαν στη διοργάνωσή της.
Χαιρετίζουμε όλους εσάς πού είστε σήμερα μαζί μας καί εὐχόμαστε πλούσια τη χάρη του Θεού στη ζωή καί τά ἔργα σας.
Καλή συνέχεια καί καλή ἐπιτυχία.
