Πριν από μερικές ημέρες, ο ευρωπαίος επίτροπος Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, Michael O’Flaherty, στο πλαίσιο επίσημης επίσκεψης που πραγματοποίησε στην Ελλάδα, παρευρέθηκε και σε καταυλισμό Ρομά στο Χαλάνδρι. Βάσει όσων δήλωσε αργότερα ο ίδιος, οι συνθήκες στις οποίες ζουν οι Ρομά «είναι ελεεινές», αντιμετωπίζουν διακρίσεις κι ως αποτέλεσμα, όλοι οι Ευρωπαίοι θα πρέπει «να σεβαστούμε τα ανθρώπινα δικαιώματά τους». Παρόλα αυτά, η κοινωνική ενσωμάτωση των Ρομά στη χώρα μας, εξακολουθεί να φαντάζει όνειρο απατηλό.
«Καμία έκπληξη από όσα ανέφερε ο επίτροπος»
O Χρήστος Ηλιάδης, επιστημονικός διευθυντής της οργάνωσης ActRom και ερευνητής στο έργο «Birthing Others, raising citizens? Maternity care, reproductive justice, and intersectional justice», που υποστηρίχθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ), δεν εξεπλάγη από όσα ανέφερε κατά την επίσκεψή του στη χώρα μας, ο Michael O’Flaherty.
Σύμφωνα με όσα σχολίασε ο ίδιος στο iEidiseis, «ο επίτροπος είδε έναν καταυλισμό όπου γίνονται προσπάθειες από την τοπική αρχή για την ενσωμάτωση των Ρομά. Αυτό από μόνο του αποδεικνύει ότι τα προβλήματα είναι ευρύτερα και δομικά. Επομένως, δεν προκάλεσαν καμία έκπληξη όσα ανέφερε ο επίτροπος».
Ο ίδιος, στο πλαίσιο ενός ερευνητικού προγράμματος στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, επισκέφθηκε τον τελευταίο ενάμιση χρόνο πολλές κοινότητες Ρομά στην Αττική. Όπως διαπίστωσε, «κάθε κοινότητα αντιμετωπίζει διαφορετικά προβλήματα. Για παράδειγμα, στο Χαλάνδρι, έχουμε αρκετές οικογένειες Ελλήνων Ρομά, που δεν έχουν έγγραφα, επειδή οι πρόγονοί τους δεν πολιτογραφήθηκαν στις μαζικές πολιτογραφήσεις της δεκαετίας του 1960. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορούν να ενταχθούν σε κανένα πρόγραμμα, όπως αυτό της επιδότησης ενοικίου».
Σε αυτούς τους καταυλισμούς, οι άνθρωποι συχνά «ζουν σε αυτοσχέδιες παράγκες, με λίγες δυνατότητες απασχόλησης, καθώς δεν είχαν την ευκαιρία να φοιτήσουν στο σχολείο. Άλλωστε, ακόμη και σήμερα υπάρχουν περιστατικά για ρατσιστική συμπεριφορά από τις εκπαιδευτικές αρχές. Επικρατεί πλήρης εξαθλίωση. Οι άνθρωποι ζουν εντελώς περιθωριοποιημένοι και αποκλεισμένοι. Ως αποτέλεσμα, το μόνο που τους απομένει, είναι να συλλέγουν παλιοσίδερα και να δουλεύουν στην ανακύκλωση. Στο Χαλάνδρι, υπάρχει το θετικό παράδειγμα όπου ο δήμος έχει εντάξει αρκετούς Ρομά στην τοπική καθαριότητα του δήμου».
Ο ίδιος κρίνει πως τα τελευταία χρόνια, σε ότι αφορά «την κοινωνική συμπερίληψη και τις συνθήκες διαβίωσης των Ρομά, η κατάσταση είναι στάσιμη, αν όχι χειρότερη».
«Περίπου 200.000 Ρομά σε όλη την Ελλάδα»
Σχετικά με τον πληθυσμό των Ρομά στην Ελλάδα, ο κ. Ηλιάδης ανέφερε ότι «δεν υπάρχει επίσημη καταγραφή, όμως μιλάμε για περίπου 200.000 σε όλη τη χώρα. Οι μισοί εξ αυτών ζουν σε καταυλισμούς».
Πάντως, περιοχές όπως «το Μενίδι και τα Λιόσια στη δυτική Αττική, τις ακούμε μόνο εξαιτίας των αστυνομικών επιχειρήσεων που γίνονται στους καταυλισμούς. Υπάρχει μεγάλη έλλειψη μηχανισμών στήριξης του κοινωνικού κράτους. Δεν προωθείται η κοινωνική ενσωμάτωση των ανθρώπων».
Θετικά παραδείγματα
Υπάρχουν όμως και θετικά παραδείγματα:
«Το ένα αφορά συγκεκριμένη χριστιανική εκκλησία, που έχει ραγδαία επέκταση σε κοινότητες Ρομά στην Αττική -και όχι μόνο- τα τελευταία χρόνια. Αυτή η εκκλησία καταφέρνει και δημιουργεί συνθήκες συμπερίληψης, όπως δεν καταφέρνουν οι κρατικές πολιτικές για τους Ρομά: τυπώνει φυλλάδια στη γλώσσα τους, τα Ρομανί. Η λειτουργία γίνεται επίσης στα Ρομανί. Ακόμη και οι μη Ρομά μαθαίνουν τη Ρομανί».
Ως αποτέλεσμα, «οι Ρομά εντάσσονται σε μια ισότιμη κοινότητα, που ναι μεν είναι χριστιανική, όμως βοηθάει και υποχρεώνει τα μέλη της να είναι νόμιμα. Και μάλιστα τους υποστηρίζει προκειμένου να πετύχουν αυτή τη νομιμότητα ή να ενταχθούν στην εργασία. Οι Ρομά βρίσκουν μια συνεχή στήριξη ώστε να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους, γεγονός που δεν κατάφερναν εξαιτίας της φτώχειας και του αναλφαβητισμού τους. Πέρα από το θρησκευτικό υπόβαθρο, αυτό δείχνει ότι όταν οι Ρομά δεν αντιμετωπίζονται με έχθρα και καχυποψία, αλλά λαμβάνουν υποστήριξη, προσπαθούν και οι ίδιοι να ενταχθούν».
Ακόμη ένα θετικό παράδειγμα είναι ότι «η έλλειψη εργατικών χεριών τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της φυγής πολλών μεταναστών, έδωσε την ευκαιρία σε πολλούς Έλληνες Ρομά να εργαστούν εποχικά στον τουρισμό και την αγροτική παραγωγή σε όλη την Ελλάδα. Αυτό δεν είναι αποτέλεσμα κάποιας επιτυχημένης πολιτικής. Ακόμη κι έτσι όμως, πρόκειται για κάτι που δείχνει ότι αυτοί οι άνθρωποι αναζητούν ευκαιρίες εργασίας και όταν αυτές τους δίνονται, ανταποκρίνονται».
«Βαθιά καχυποψία»
Παρά τα λιγοστές θετικές πρωτοβουλίες, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Ρομά είναι αμέτρητα:
«Πολλοί καταυλισμοί είναι σαν σκουπιδότοποι. Δεν είναι μόνο ότι υπάρχει κρατική αδιαφορία να μαζευτούν τα σκουπίδια στους καταυλισμούς των Ρομά. Υπάρχουν περιστατικά όπου οι υπηρεσίες καθαριότητας δέχονται επιθέσεις από τους Ρομά. Προφανώς και οι Ρομά δεν θέλουν να ζουν μέσα στα σκουπίδια. Όμως, τέτοια περιστατικά αναδεικνύουν τη βαθιά καχυποψία που υπάρχει στους Ρομά για τις κρατικές υπηρεσίες».
Σχετικά με το ζήτημα της εκπαίδευσης, ο κ. Ηλιάδης επεσήμανε ότι «η Ελλάδα είναι από τις τελευταίες χώρες στην Ε.Ε. αναφορικά με την ένταξη των παιδιών Ρομά στην προσχολική αγωγή. Οι ελάχιστες προσπάθειες που γίνονται προς αυτή την κατεύθυνση τα τελευταία χρόνια, δεν έχουν αποδώσει συγκεκριμένα αποτελέσματα. Άλλωστε, στήνονται χωρίς την απαραίτητη τεχνογνωσία και μελέτη για το πως θα είναι αποτελεσματικές».
Άλλωστε, σύμφωνα με τον ίδιο, «υπάρχει έλλειψη ποιοτικής εκπαίδευσης των Ρομά. Ακόμη κι όταν πηγαίνουν σχολείο. Προφανώς υπάρχουν εκπαιδευτικοί που δείχνουν ενδιαφέρον, όμως αυτό δεν ισχύει πάντα. Κι έτσι, τα παιδιά τελειώνουν το Δημοτικό Σχολείο με τέλειους βαθμούς, αλλά χωρίς να γνωρίζουν να μιλάνε και να γράφουν Ελληνικά. Αναλφάβητα. Ως αποτέλεσμα, δεν συνεχίζουν την εκπαίδευσή τους και αρχίζουν να εργάζονται. Όπως άλλωστε έκαναν και αρκετοί Έλληνες πριν δύο γενιές».
«Αναχρονιστικά στερεότυπα»
Ο κ. Ηλιάδης πραγματοποίησε πρόσφατα μια έρευνα αναφορικά με τις αναφορές που υπάρχουν για τους Ρομά στα σχολικά βιβλία. Κι όσα διαπίστωσε τον εντυπωσίασαν: «σε 12 χρόνια εκπαίδευσης, είναι ελάχιστες οι αναφορές για τους Ρομά. Ακόμη χειρότερα, δεν αναφέρονται ποτέ ως Ρομά που είναι η επίσημη ονομασία τους, αλλά ως “τσιγγανάκια” και “γυφτάκια”, τα οποία “κάθονται στην άκρη με βρώμικα ρούχα”. Απίστευτα αναχρονιστικά στερεότυπα, ενώ εκλείπει οποιοδήποτε θετικό παράδειγμα, όπως Ρομά που ζουν σε σπίτια, σπουδάζουν ή εργάζονται. Όλες οι αναφορές εστιάζουν στην αρνητική πλευρά του αποκλεισμού και της περιθωριοποίησης».
«Όλοι αντιμετωπίζονται ως πιθανοί θύτες εγκληματικών πράξεων»
Ακόμη ένα ζήτημα σύμφωνα με τον ίδιο, είναι «ότι στην Ελλάδα, όπως και σε άλλες χώρες, υπάρχει θεσμικός ρατσισμός. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε πριν από δύο χρόνια από τον Οργανισμό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, η Ελλάδα σε όλες τις ερωτήσεις συγκαταλεγόταν στις τελευταίες θέσεις αναφορικά με την πρόσβαση των Ρομά σε κοινωνικά δικαιώματα, και τον ρατσισμό -και θεσμικό- που αντιμετωπίζουν».
Ο θεσμικός ρατσισμός μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Όπως σημείωσε ο κ. Ηλιάδης, τέτοια παραδείγματα μπορεί να είναι, «αρνητικές συμπεριφορές που δέχονται οι Ρομά από ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό ή από την ΕΛ.ΑΣ, που βλέπει όλους τους Ρομά ως πιθανούς θύτες εγκληματικών πράξεων».
«Αυτό ακριβώς καταγγέλλουν και οι οικογένειες των θυμάτων στα Τέμπη»
Αναφορικά με το φαινόμενο του αντιτσιγγανισμού στην Ελλάδα, ο ίδιος σημείωσε πως «στην Ελλάδα υπάρχει ένας διάχυτος και εν πολλοίς κρυφός αντιτσιγγανισμός. Προφανώς και δεν είναι όλοι οι Έλληνες αντιτσιγγάνοι, όπως δεν είναι όλοι ρατσιστές. Υπάρχει η καχυποψία ότι οι Ρομά προτιμούν το περιθώριο και βολεύονται με την παραβατικότητα. Υπάρχουν πάρα πολλές περιπτώσεις Ρομά που προσπάθησαν να ξεφύγουν από τις άσχημες συνθήκες διαβίωσης, το περιθώριο η την οικογένειά τους. Σπανίως όμως αυτοί οι άνθρωποι συνάντησαν στον δρόμο τους ανθρώπους που τους βοήθησαν. Συνήθως συμβαίνει το ακριβώς αντίθετο».
Ο ίδιος συμπλήρωσε πως «οι δικηγόροι της οικογένειας του Νίκου Σαμπάνη που δολοφονήθηκε από αστυνομικούς το 2021, κατήγγειλαν ότι οι Αρχές εξαφάνισαν το αυτοκίνητο στο οποίο επέβαινε και το οποίο είχε δεχθεί δεκάδες πυροβολισμούς. Εξαφάνισαν δηλαδή ένα τεκμήριο εγκλήματος. Αυτό ακριβώς καταγγέλλουν ότι συνέβη και οι συγγενείς των οικογενειών των θυμάτων στα Τέμπη. Όταν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις για συγκάλυψη σε μια υπόθεση όπως τα Τέμπη, φανταστείτε τι συμβαίνει σε τόσα περιστατικά αστυνομικής βίας προς τους Ρομά, τα οποία ακόμη και σήμερα δεν έχουν διερευνηθεί. Και νομίζω δεν είναι τυχαίο ότι το σύνθημα “Δικαιοσύνη” που έγραψε ανορθόγραφα σε ένα πανό η οικογένεια του Σαμπάνη, έγινε τώρα το σύνθημα όλη της Ελλάδας για τα Τέμπη».
«Η χρηματοδότηση δεν φτάνει στις κοινότητες»
Αναφορικά με το ζήτημα της εγκληματικότητας, ο ίδιος σχολίασε ότι «παραβατικότητα υπάρχει σε κάθε περιθωριοποιημένη κοινότητα παγκοσμίως. Το θέμα είναι να δούμε τι συμβαίνει με τους υπόλοιπους που δεν παραβατούν, οι οποίοι είναι πολύ περισσότεροι».
Για παράδειγμα, στον Ασπρόπυργο, «προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι πυρήνες παραβατικότητας που υπάρχουν, γίνονται συνεχώς τα ξημερώματα επιδρομές ειδικών δυνάμεως της αστυνομίας. Σε καταυλισμούς όπου οι άνθρωποι ζουν σε σκηνές, αυτό έχει αρνητικές συνέπειες για όλους. Προφανώς και υπάρχει εγκληματικότητα, το θέμα είναι να δημιουργηθούν οι συνθήκες προκειμένου οι άνθρωποι να αρχίσουν να έχουν εργασιακή προοπτική και να πηγαίνουν σχολείο. Κάτι τέτοιο όμως δεν συμβαίνει».
Η έλλειψη κρατικού σχεδίου δεν σταματάει εκεί: «το 2017 το αρμόδιο υπουργείο υποσχέθηκε ότι θα μετεγκαταστήσει μια κοινότητα Ρομά στην Κατερίνη μέσω εξωτερικής χρηματοδότησης. Υπήρχαν διαθέσιμα 5 εκατομμύρια ευρώ. Έπειτα από χρόνια και σωρεία μελετών αποφασίστηκε η ακύρωση της μετεγκατάστασης. Μέρος του χρηματικού ποσού απορροφήθηκε από μελετητές και εργολάβους και δεν έφτασε καθόλου στην κοινότητα που πλέον ζει σε ακόμη χειρότερες συνθήκες. Άλλωστε, συνήθως μικρό μέρος της όποιας χρηματοδότησης φτάνει στις κοινότητες, αλλά απορροφάται από συμβούλους, εργολάβους, ειδικούς και δήμους».
Γράφει ο Βασίλης Ανδριανόπουλος
Πηγή: ieidiseis.gr
